Zen en de kunst van het landschapsonderhoud

 Vrijdag was ik te gast bij Wageningen Environmental Research voor het afscheid van Wim de Haas. Ik mocht er iets vertellen over de jaren 80. Toen leerde ik hem kennen als medewerker van het CBS - hij was de man die het woord Meitelling verving door Landbouwtelling, zo begreep ik. We reisden samen enkele keren naar Brussel (en mogelijk Lusemburg) voor de Europese besprekingen rond de typologie van landbouwbedrijven. De Europese typologie die CBS en LEI ook invoerden ter vervanging van de VAT-typering: goed voor de harmonisatie en besparing van het uitdraaien van twee tabellensets. Daarna werkte hij op het LEI en daar waren we dus collega's. 

Als dank kreeg is zijn nieuwste boek: Het landschap verstaan. Nu verkrijgbaar in de boekhandel (het heeft een ISBN nummer). De Haas blijkt een Pirsig Pelgrim: hij legde dezelfde weg af als Robert Pirsig in zijn jaren zeventig klassieker Zen and the Art of Motorcycle Maintanance.

Een genoegen om te lezen, een reisverslag waarin ook het origineel soms aan de orde komt en waarin de auteur filosofeert over de betekenis van landschap. Landschap kun je lezen, het is een taal waarin meerdere stemmen doorklinken en spreekt ons aan. Het doel een appèl, een roep om eerbied: "je leeft in een landschap, gedraag je". 

Een aanrader voor wie een beetje filosofie niet schuwt en in landschap is geïnteresseerd. Ook handig als je met gebiedsgerichte plannen aan de gang wil. 

welvaartsgroei in de 19e eeuw

 

Eerder blogde ik hier over een boek uit 1921 (althans de herziene editie uit de jaren 60) van J.H. Clapham over de economische geschiedenis van Frankrijk en Duitsland (en het ultramoderne België met soms een opmerking over Nederland) tussen 1814 en 1914, de lange 19e eeuw. Er resteerde nog een een boeiend hoofdstuk over de financiële wereld (ineens zie je het karakter van de Duitse banken ontstaan, de reden dat het continent geen cheque-systeem ontwikkelde en de samenhang tussen de Duitse investeringsbanken en de kartels) en een epiloog.

In de epiloog vraagt de auteur zich af of in die 100 jaar de positie van de gewone man verbeterde. Dat was aan het begin van de periode een boer, en die ging er vrijwel zeker op vooruit: meer vrijheid, beter voedsel, betere kleding. Voor de ambachtsman is dat lastiger in te schatten: ten opzicht van 1814 misschien niet zoveel, maar ten opzichte van 1850, toen veel van het ambachtswerk vervallen was tot stuksproductie in een putting-out systeem (waarbij een centrale handelaar het werk verdeeld, inputs beschikbaar stelt en het resultaat weer ophaalt). Bovendien was de voorvader van de industriearbeider van 1914 een landarbeider of kleine boer die het in 1814 niet best had.

Toch kan Clapham het niet na laten John Stuart Mill uit 1847 (!!) te citeren: hitherto ït is questionable if all the mechanical inventions yet made have lightened the day's toll of any human being. They have enable a greater population to live the same life of drudgery and imprisonment". 

Enfin, het boek is een aanrader voor wie zich interesseert voor de economische ontwikkeling in de 19e eeuw. Misschien loop je er op een vrijmarkt tegenaan. 

lijstje: 50 jaar trends in Nederlandss bedrijfsleven

In de NRC van dit weekend neemt Menno Tamminga afscheid, hij gaat met pensieon. Hij kijkt terug op de veranderingen in het Nederlandse bedrijfsleven tussen 1971 en nu. De conclusie van het essay is de titel: De krimp van het Nederlandse grootbedrijf. In 1971 was Philips de grootste particuliere werkgever in het land met 99.000 banen (wereldwijd 367.000). Nu werken er nog 11.142 (76.445 mondiaal). De trends:

1. De grote verschuiving: de industrie is kleiner geworden en naar het buitenland verplaatst. Dienstverlening en deeltijdwerk zijn toegenomen
2. De remmende voorsprong: we hadden al vroeg grote multinationals, door de globalisering kwam er meer concurrentie en dat dwong een aantal bedrijven tot meer bescheidenheid (of beeindiging van de dubbele hoofdstructuur: Unilever, Shell, Reed Elsevier).
3. Terug naar de kern: het einde der conglomeraten
4. Nieuwe financiers: de neergang van de jaren 80 bracht private equisy binnen die het mogelijk maakte dat de grote bedrijven hun dochters verkochten
5. Druk van beleggers: aandelen waren minder in handen van verzekeraars als Nationale Nederlanden of Delta Lloyd c.q. zij gingen steunen op externe analisten en beleggers met hun fondsmanagers werden belangrijker.  Het versterkte de trend van stroomlijning en versmalling.
6. Uitbesteding, De outsourcing en leasing (van wagenpark ed) hielpen de focus op kerntaken nog een stukje verder. Blijkbaar konden specialisten sommige zaken beter. ook gebruik van  uitzendbureaus en zzp-ers moet genoemd. 
7. Nieuwkomers, met name in de digitalisering. Die meten we niet meer in arbeidsplaatsen maar in beurswaarde, ook veelzeggend. Nummer 1 is nu ASML (16.227 werknemers in Nederland), nummer 2 Ayden (1262 werknemers). 

Al met al enorme verschuivingen en mogelijk een happy end voor de bedrijven, maar met een grote maatschappelijke kloof in de arbeidsmarkt. 

de opkomst van de winkel

 

Nooit gerealiseerd dat winkels eigenlijk een vrij recent fenomeen zijn. Clapham schrijft er over in een Duitse context en dateert de opkomst midden 19e eeuw. Er waren in de steden de werkplaatsen met verkoop van kleermakers, schoenmakers, timmerlui en andere handwerkslieden. Maar de etenswaren, voorzover je die niet zelf teelde of een eigen varken slachtte, kwamen van de wekelijkse markt. En verder waren er de jaarmarkt (voor potten, pannen, stoffen, kleine luxe spullen en tal van andere zaken) en de marskramer. Het waren die jaarmarkten met ook hun kermis waar je je benodigdheden voor komend jaar kocht. Vaak tevens veemarkt. En dan had je nog de heel grote jaarbeurzen voor de business-to-business. Het waren vooral de koloniale waren (van specerijen tot thee) die leiden tot de opkomst van de winkel. Het werden veelal 'general stores'. Overigens vond de ontwikkeling in Frankrijk vanwege sterkere urbanisatie al eerder plaats. 

de aardappelmisoogst

 Clapham geeft ook een heldere beschrijving van de voedselproblematiek en zijn politieke gevolgen eind jaren 40 (van de 19e eeuw). Het begon (pagina 137) in 1845 met een slechte graanoogst. In 1846 waren alle oogsten in heel Europa beroerd. In 1847 was de Engelse oogst niet slecht, maar die in Frankrijk was slecht en die in Duitsland dramatisch slecht. En dus begon het protestjaar 1848 overal in Europa met onvrede en honger. 

En er waren financiele problemen. Er moest graan worden geïmporteerd uit het Zuiden van Rusland en uit de Verenigde Staten, maar dat kostte letterlijk goud geld. Prijzen fluctueerden sterk en er werd gespeculeerd., met name in Engeland. Al in 1847 leidde dat tot faillissementen bij Engelse importeurs. Wat ook niet hielp was dat net heel veel kapitaal was geïnvesteerd in de aanleg van spoorwegen, de investeringsgolf van de veertiger jaren, en dat rendeerde nog niet. Frankrijk kwam nog relatief goed weg, met minder en beter gereguleerde spoorwegen en een verstandige nationale bank. 

En tegen die achtergrond kwam daar de mislukte aardappeloogst door de coloradokever nog bij. \Die leidde in Ierland tot massale honger, en van degene die overleefden vetrokken er velen naar de VS. 

Schepen als ploegen

In Economic Development of France and Germany 1815-1914 gaat J.H. Clapham ook in op de zelfvoorziening met granen (p. 113). Frankrijk was ongeveer zelfvoorzienend, Duitsland exporteerde "The Dutch always used a great deal of imported grain". zo schrijft hij en hij haalt ene Thomas Mun aan die in de 17e eeuw schreef "Their ships are as our ploughs to us, the which except they stir the people starve".

Claphma gaat verder: "To Danzig cam the surpluses of the whole Vistula basin. From Danzig and adjacent Baltic ports the Dutch had got their corn time out of mind. They fed the Spanish with it in Queen Elizabeth's days, while fighting them. They still fed them in 1820.Russian Black |Sea corn began to appear on the European markets after 1815". Vanaf die tijd kwam ook het eerste Amerikaanse en Canadese graan, maar het waren allemaal nog relatief kliene hoeveelheden. Bij de discussie over de Engels corn laws was de Danzig prijs nog immer de referentie. 

VROLIJK PASEN

 

Bijmengen

In mijn column in Food&AgriBusiness van gisteren pleitte ik voor het verplicht bijmengen van gorene agrarische producten in bv. de zuivel en slachterijen. Net als bij biobrandstoffen. Omdat de boer een hogere prijs nodig heeft voor duurzamere producten en de consument die onvoldoende wil betalen. En de overheid maatregelen om duurzaamheid te verplichten zonder verdienmodel lastig vindt. Het kreeg gisteravond in de contreien van Abe Lenstra een positieve ontvangst. Zie hier. 

in Heerenveen

Vanavond spreek ik in het voetbalstadion van Heerenveen, althans in een zaaltje daarvan. Voor de kenniscoöperatie NISCOO. Over de landbouw op weg naar 2040, en wat dat betekent voor bestuurders. De presentatie staat zoals gebruikelijk online. 

Data-organisatie

 Tussen de bedrijven door werd er op Twitter gisteren wel een aardige discussie gevoerd over de organisatie van data. Het begon met een kabinet dat naar meer dan 10 miljard op zoek is vanwege tegenvallers en een suggestie van de directeur BO Akkerbouw om dan geen bedrijven voor stikstof op te kopen maar het via management te doen. Daar zit wat in. Dan zou er nog wel een miljard nodig zijn voor data management. Dat leek me wel erg veel als je de suggesties uit ons MEF4CAP programma volgt en die verdienen wat promotie, dus dat heb ik ook maar even gemeld. 

Leidde tot een aardige discussie met enkele boeren en boerinnen die zich afvroegen waarom de KPI centraal worden vastgesteld, waarom data moet worden ingeleverd. Tja, dan moet je bij de ketenpartijen zijn die die data willen hebben voor hun duurzaamheidsschema's of bij de overheid die ze gebruikt voor eco-regeling subsidies. Waar je kpi kunt uitrekenen zullen ze ook wel worden gebruikt, maar als je doelsturing in plaats van middelvoorschriften wil is dat ook zo gek niet.  Onze rol zit er in om het gegeven dat feit, het zo makkelijk mogelijk te maken door de KPI gelijk met de BTW aangifte uit te draaien op basis van gedigitaliseerde facturen. Enkele deelnemers aan de discussie betoogden dat de data over het boerenerf moeten lopen. Groot gelijk, richt een data-coöperatie op.

In het wonder linksonder

Gisteren was het uitstekend weer voor een autotochtje en een strandwandeling. Op Walcheren dit keer, van het Kustlicht Zoutelande naar Zuyderduin en vice versa. Komende dagen dus wat fotootjes van laag water. 

Voor wie iets te lezen zoekt: de laatste uitgave van de European Review of Agricultural Economics heeft een aardige meta-analyse van de mate waarin directe GLB betalingen neerslaan in grond- en pachtprijzen. Het hangt nogal af van de omstandigheden (coupled, decoupled, hele areaal of niet, ook een pachtmarkt of niet) maar het is niet te verwaarlozen. 

Op de Floriade

 

Aanstaande week gaat de Floriade in Almere open. Er moet nog het een en ander gebeuren voordat ZKH het lint kan doorknippen zo zag ik gisteren, maar het begint er goed uit te zien. Wij vergaderden met de Agro Expert Raad Flevoland bij de Aeres Hogeschool, die op het terrein een nieuwe duurzame verstiging heeft, met vanaf het dak een mooi uitzicht over het terrein. 

We keken er ook vooruit naar de landbouw in de provincie in 2040. Die gaat mijns inziens op zoek naar nog hoogwaardiger  teelten. Ik rekende even voor dat er nu 88.000 ha landbouwgrond is, en dat loopt veelal met een half tot een heel procent per jaar terug. Dat als in Flevoland als onderdeel van de randstad niet aan de lage kant zijn, dus dat zakt beneden de 80.000 ha. De grotere akkerbouwbedrijven zijn nu al 200 a 300 ha, dus als we voor 2040 nog even 250 ha aanhouden als optimale grootte, dan zou een denkbeeldig uitgifteplan 2040 ruim 300 bedrijven opleveren. Er zijn er nu ruim 1800, en dat aantal halveert zo ongeveer elke 20 jaar. Dan zouden er dus nog 1000 bedrijven zijn. Minstens een factor 3. Zie hier de spanning in de zoektocht naar toekomstperspectief. Misschien biedt de Flroriade inspiratie. 

Column Oekraine

En terwijl ik in Leuven (foto) was, publiceerde BoerEnBusiness nog mijn column voor de maand april. Ik herlas de Nature of the Farm, naar aanleiding van de boeren in de Oekraïne. Hier is de llink.

In Leuven en BXL

 Afgelopen dagen zat ik Leuven voor het AES congres van landbouweconomen. Leuk om na 3 jaar weer eens mensen live in een congres te zien. Ik zat er een sessie voor en mocht er na het officiele diner nog een dinner-speech geven. Beetje ingekort maar, want al die PhD's wilden vermoedelijk liever het nachtleven van Leuven in. 

En ik was nog even in Brussel voor een Farm to Fork discussie met de duurzaamheidsraden en stakeholders. In dit fraaie gebouw van de Vlaamse overheid in het reconstructiegebied van de Brusselse haven. 

de stoomboot

Eerder citeerde ik hier wat interessante zaken uit het boek van Clapham over de 19e eeuw. In de trein had ik tijd nog eens een hoofdstuk te lezen. Over de stoomboot en de telegraaf die de internationale handel tot stand brachten. De een voor het vervoer, de ander voor de marktberichten, met dank aan Morse. Wat ik me niet had gerealiseerd is dat de stoomboot een beetje onterecht wordt herinnerd als het schip dat van betekenis was op de lange afstand over de oceaan. Dat was pas later, men hield lang vol aan de zeilschepen zoals de clipper. De stoomboot was voor de kanalen, rivieren en kustvaart aanvankelijk van veel groter belang. Want daar kon je om de zoveel km weer steenkolen bunkeren, en dat was nu juist op de oceaan een probleem. Daar hield het zeilschip het dus lang vol. 

in Enkhuizen

Gisteren had ik het genoegen te gast te zijn bij ENZA, een mooi bedrijf in de zaadveredeling in Enkhuizen (en de rest van de wereld). We hadden er een seminar voor het management over duurzaamheid en ik hield een lezing over de duurzaamheidsproblematiek en de EU inspanningen rond de Green Deal en Farm to Fork. In de dia's geen nieuws maar ze staan online. Op de foto het eerste kasje van het bedrijf.