Mak over agri

 In de NRC van zaterdag liet Geert Mak zijn licht schijnen over de landbouw. Aanleiding is het toneelstuk Wat soesto! over boer Frans dat dit najaar op tal van plekken in Friesland wordt opgevoerd. Frans ziet de boerentradities verdwijnen en heeft het over trots. Mak: "als je dat zo nadrukkelijk moet zeggen over jezelf en je eigen werk dan is er bijna altijd iets mis". Boeren zijn sinds de jaren vijftig afhankelijk geworden van het kapitaal en de overheid. "Je moet alles bijhouden: de kalveren, de kilometers, de diesel, de mineralen, de liters, de melk, klaagt boer Frans".  

Over de vraag wat een goed mens is, en wat in een boerencultuur een goed leven is, citeert Mak de antropoloog Robert Redfield: "Een grote gehechtheidvaan de geboortegrond, een respectvolle houding tegenover de oude gewoonten; een beperking van individuele strevingen ten gunste van familie en gemeenschap; een zeker wantrouwen ten opzichte van het stedelijk leven. vermengd met waardering: een sobere en aardse ethiek". Wat volgens hem het gevolg was van een voortdurende omgang met de natuur. 

Mak heeft wel wat kritische vragen aan boer Frans. Hij begrijpt de onvrede van Frans dat consumenten niet betalen voor verantwoord voedsel en dat hij geen onderhoudsfunctionaris van een landschapspark wil worden. Maar waarom - zo vraagt Mak - dan toch die drijfmest toepassing? Mak denkt dat ook voor boeren geldt "if something cannot go on forever, it will stop". Wat volgens hem overigens de eenvoudigste economische wet ter wereld is, van een zekere Herbert Stein. Die dan toch niet de economische theorieboekjes heeft gehaald. Deze wet van Stein is overigens ultra-liberaal: hij ging er vanuit de de markten de overheden wel zouden dwingen om minder te lenen als de schuld te hoog opliep. Daar hoefde de Amerikaanse regering niet zelf proactief op te zijn. 

Mak tot slot richting de boerenorganisaties: "'De boer' bestaat niet, terecht vind je dat onzin. Met die intensieve jongens in de varkens- en pluimveesector wil je niets te maken hebben en met die bioboeen aan de andere kant heb je, geloof ik, ook niet veel op. Maar die boerenorganisaties van jou doen niets anders dan alles en iedereen over één kam scheren". We moeten van wij-zij af, so suggereert Mak en de echte traditionele boer zou van zich moeten laten horen. We shall see. 

Geert Mak: Het verdriet van boer Frans in: NRC 25 september 2021

Mais

 De biografie van mais is uit. Henk Boom publiceerde Wij zijn mais - de exodus van een goddelijk graangewas. Ik wist dat er aan gewerkt werd want hij zocht ooit contact met een paar vragen over snijmais, en nu las ik in de NRC van zaterdag (wetenschapsbijlage) een recensie. Die positief is. Nooit geweten dat het in Nederland ooit Turks koren heette (wel meer gewassen en dieren uit de Columbian exchange kregen een verkeerde naam), en er ontstond verwarring omdat mais niet in de bijbel voorkomt.  Het werd van siergewas voedsel voor de armen, waarbij je het wel goed moet bereiden omdat anders een B3-tekort ontstaat met kans op een dodelijke huidziekte). En ook nu hebben de armen er nog wel last van: veel wordt gebruikt als veevoer in plaats van voedsel en de High Fructose Corn Syrup is ook niet altijd een zegening.  319 pagina's voor 22 euro bij Athenemm. 

met de PAL van Leiden naar Katwijk

Vrijdagmiddag was er het jaarlijkse werkbezoek van de Provinciale AdviesCommissie voor de Leefomgeving. Interessante middag: we starten op het Leiden Bio Science Park met een toelichting hoe dit park wordt ontwikkeld. Er is veel belangstelling van grote en kleine bedrijven voor dit innovatiedistrict. Een stichting met bestuurders van de gemeenten Leiden en Oegstgeest en van de Universiteit managet het park en ook de interactie via sportfaciliteiten en events. Ze hebben langjarig een kwaliteitsadviseur aan zich weten te binden. De afstemmingsvragen zitten vooral rond groen en blauw met de rest van het gebied en synergie in plaats van concurrentie met andere plekken in Nederland, zoals Rotterdam.

Vervolgens fietsten we naar het bouwterrein op Valkenburg waar de bouwkeet van de N206 staat. Het RVB, als onroerend goed exploitant van het Rijk (Defensie) legt het woningbouwgebied aan (en dus niet een grondbank van betrokken gemeenten). De rijksdienst heeft echter weer niet over alles de regie. Andere zaken, zoals de verbrede N206 voor ontsluiting of een recreatiehoek worden in aparte projecten ontwikkeld zonder veel programmamanagement dat voor afstemming zorgt. Zo wordt die weg verdiept aangelegd, niet in een betonbak maar met een dikke folie die meer breedte bij de aanleg vraagt. En die kan even niet gevonden worden op het oude vliegkamp waar de woningbouwers de ruimte willen, maar lnu ligt de tijdelijke weg in een toekomstig groenpark dicht bij bebouwiing. Er heeft in verleden niet iemand over stikstof geklaagd dus dat kan lekker doorgaan. 

We eindigden bij het icoonproject van de dijkversterking van Katwijk met de parkeergarage tegen de dijk onder het duin. Hier was het waterschap Rijnland de regisseur, de overheid betaalde de kustversterking en het proces met bewoners en de gemeente (over auto's en uitzicht) liep zeer bevredigend. Het leverde een mooi resultaat op. 

Onder een visje aan zee constateerden we dat gebiedsontwikkeling toch ook vooral een organisatievraagstuk is. 

ICT in Almere

Ik meldde al eerder dat ik op het seminar Voedsel Verbindt vorige week op het Floriade terrein een boeiende middag had over ICT. De hele sessie staat nu ook online. Zie hier.

weer eens in BXL

Woensdag was ik na zeer lange (corona)tijd weer eens in Brussel. Met veel gelegenheid om een door de stad te wandelen en op een terras te zitten. Ik was er voor de Mansholt-lezing, een format dat ik ooit hielp introduceren en die dit jaar over ICT ging. Interessant paper van de oud-collega's. Voor wie het gemist heeft, de livestream is na te kijken.

Intro landbouweconomie voor HAS studenten

Op deze Prinsjesdag spreek ik een groep studenten van de AERES Hogeschool in Dronten toe. Over landbouweconomie en scenario-studies. Net als vorig jaar maar ik update de slides. 

Vijfheerenlanden

Een fietstochtje van Schoonhoven via Ameide naar Meerkerk en via Nieuwpoort terug, bracht ons tot in de Vijfheerenlanden, een gebied dat ik alleen van de A27 kende.  Reden om even uit te zoeken wie die 5 heren eigenlijk waren. Mijn fietsgidsje Wat en Hoe Groene Hart kwam zelf met de informatie bij een andere tocht: Het waren de Heren van Arkel, Leerdam, Vianen, Hagestein en Everdingen, die op 11 april 1284 met elkaar in de kerk van Everdingen in overleg gingen over de wateroverlast. Het water van Gelre stroomde namelijk gemakkelijk het laaggelegen gebied in. En het liep er aan de zuidwestkant niet meer uit omdat de Alblasserwaard ook genoeg had van wateroverlast en de Zouwendijk had aangelegd tussen Ameide, Meerkerk en Arkel. En dus besloten de 5 heren tot eenzelfde oplossing: de verhoging van de Diefweg tot de Diefdijk, van Everdingen naar Leerdam. 

Overigens een mooie fietsroute, mooie boerderijen, vergezicht over grasland, soms een perceel mais (op veen??), de Lekdijk, en we ontdekten Nieuwpoort, een fraai vestingstadje van de Hollandse waterlinie en een mooie pendant van Schoonhoven. . 

In de Biesbosch

Een fietstochtje bracht ons gisteren met het mooie nazomerweer van de Kop van 't land door de Brabantse Biesbosch. Mijn 25 jaar oude kaart was van betrekkelijk gering nut, sinds het project Ruimte voor de Rivieren de aanleg van de Noordwaard ziet het er anders uit. Hier en daar nog wat akkerbouw, maar vooral veel ruimte voor water, natuur en weiland. 

In November gedenken we de Tweede Elisabethvloed die op 18 of 19 november 1421 (600 jaar geleden) de Grote Waard in de golven deed verdwijnen en zorgde voor het ontstaan van de Biesbosch. De eerste was overigens in 1404. De Grote of Hollandse waard moet er ongeveer hebben uitgezien als de Alblasserwaard of de Krimpenerwaard. Veel water, boerendorpjes langs rivierdijken en ontginningswegen in de polder. her en daar een kasteel of een klooster. Veeteelt, fruitteelt en turfwinning (moernering) waren de inkomstenbronnen. het veranderde in een binnenzee van 30.000 ha toen  ergens ten zuiden van Strijen, niet ver van de huidige Moerdiijkbruggen de dijken het begaven. Er volgde dijkherstel, en eigenlijk is 1421 dan ook niet de definitieve ondergang. Maar in 1422 waren er nieuwe doorbraken en in 1424 was er op 18 november wederom een Elisabethvloed (de derde dus). pas na 1430 verdween de hoop op herttel. Pas na 1600 waren er weer herbedijkingen, die nog eeuwen doorgingen.

Het gebied was vanaf de 11e eeuw ontgonnen maar was kwetsbaar, in de mond van de Merwede, Maas en Waal in de nabijheid van grote zeegaten. Dat was niet handig toen in de late Middeleeuwen het klimaat iets warmer werd en de zeespiegel wat steeg. Maar ook de mens droeg flink bij aan de ondergang. De vochtige veenbodem was in honderden jaren ingeklonken en de moernering zorgde ook voor flinke verzwakking.  Maar ook het dijkonderhoud was sterk verwaarloosd, door eindeloze financiële en bestuurlijke perikelen die ook samenhingen met de Hoekse en Kabeljauwse twisten (die maar weinigen nog kunnen duiden). En zo ontstond een groot en uniek zoetwatergetijdengebied. Een fietstochtje waard.

Gegevens ontleend aan J. J.B. Kuipers: Sluimerend in Slik. 

Voedsel verbindt

 

Donderdag presenteerde ik het advies van de AER Flevoland op een seminar Voedsel Verbindt. In het paviljoen Food Forum van de provincie Flevoland op het Floriade terrein in Almere. Met CdK Leen Verbeek, Jacob van de Borne en Ernst van der Ende als andere sprekers. Mooie discussie en de Floriade begint vorm te krijgen. Hier zijn de sheets.

het hondenhok

Er komen nog wat meer fototootjes die ik nam bij de uitreiking van de Erftrofee 2021 (zie de blog van gisteren). Gewoon als illustratie zonder commentaar. Met uitzondering van deze: een rond hondenhok. Schijnt vrij typisch voor de streek rond Westdorpe te zijn, onbekend is waarom. Misschien een lokale ambachtsman die er veel van deze vorm wist te slijten. 

De Zeeuwse Erftrofee 2021

De Zeeuwse Erftrofee 2021 werd gisteren uitgereikt in Westdorpe, Zeeuws-Vlaanderen. De winnaars nodigden ons uit vanwege de familierelatie. We kregen een mooie rondleiding, ik leerde dat een werkpaard stond voor pakweg 6 a 7 ha akkerbouw, althans in die streken. En dat mogelijk de bouw van deze monumentale boerderij gefinancierd is uit de goede vlasopbrengsten in de jaren voor 1865. 

Dergelijk cultureel erfgoed met behoud van groene erven is ook heel goed voor de natuur en biodiversiteit zo legde de gedeputeerde bij de uitreiking uit. Het business model bestaat na smaakvolle restoratie uit verhuur. Wie nog een leuke locatie zoekt voor even eruit of een weekje werken met het directieteam, kan aan de Graafjansdijk terecht. 

De eeuw van zijn vader

 

Afgelopen weken las ik een klassieker van Geert Mak. Het uit1999 daterende "De eeuw van mijn vader". Goed boek, waarin de auteur zijn familiegeschiedenis mengt met de ontwikkeling van Nederland in de 20ste eeuw, zowel economisch als cultureel, en wat dat laatste betreft dan met name die ook van de zuil der mannenbroeders. Mak zijn vader werd namelijk in 1899 geboren, nog duidelijk voor het eind van die lange 19e eeuw, en werd een gereformeerd dominee in de zuil van Abraham Kuiper. Met ook tot in de oorlog een aanstelling in Medan (Sumatra) met dus de Birma-spoorlijn als gevolg.

Omdat de familie uitgebreid correspondeerde en die brieven in handen van de auteur vielen, had hij goud in handen en maakte er een mooi boek van. In de jaren zestig verdrong de telefoon de verslaggeving, maar vanaf die tijd kon er uit eigen geheugen worden geput.

Ik kwam ook nog een paar zaken tegen die wel aardig zijn voor deze blog over agri. Zo blijkt een van de grootvaders van Geert Mak begonnen te zijn als onderwijzer op Flakkee en was in 1897 een van de eersten die in Wageningen een landbouwakte haalde om vervolgens overal op het platteland cursussen te geven over het gebruik van kunstmest, inkuilen van gras "en andere nieuwigheden". (p. 68)/

Wat ik niet wist is dat Jan Tinbergen in 1938 had uitgerekend dat Nederlands Indië voor 14% had bijgedragen aan de Nederlandse economie. En dat dit cijfer na de oorlog gretig werd gebruikt om de koloniale politiek te verdedigen. Ex-Minister van Koloniën Welter (KVP) koppelde dit meteen maar aan de laatste 14% van het inkomen van de kleine man, "Alles wat het leven waard maakt geleefd te worden, zit in die veertien procent". De bioscoop, het biertje, de nieuwe mantel voor de vrouw (!). [pag. 378]

En verder (op pagina 411) een mooie beschrijving van het menu van de jaren 50. Maar dat moet je zelf maar (her)lezen. 

Groene Hart Biografie

Donderdagavond genoot ik van een diner pensant in Kamerik dat gewijd was aan het Groene Hart. Bestuurders en anderen ontmoetten elkaar daar over hoe het verder moet. SteenhuisMeurs maakte een zeer fraaie landschapsbiografie. Je vindt hem hier, en de video met het koepelverhaal is ook het verhaal dat wij voorgeschoteld kregen. Zeer boeiend met als schoonheidsfoutje dat het moderniseringsbeleid van Mansholt er was voor nooit-meer-honger (het ging om dollars en modernisering van het verarmde platteland), maar dat idee is nu eenmaal in de Randstad niet uit de hoofden te krijgen. Je vindt de biografie in pdf en de video's hier. 

Het Groene Hart is de pendant van de Randstad, maar ook op deze avond werd nog eens duidelijk dat de 7 mln mensen om de 700.000 van het Groene Hart heen, niet veel over hebben voor dat hart. Er is al eeuwen een traditie van exploitatie uit de stad. De inwoners willen dus vooral een goede werk- en leefomgeving, en hun dorpen en stadjes ontwikkelen. Bijvoorbeeld met nieuwe recreatieterreinen of wat nieuwbouw rond de dorpen. Maar hogere overheden vinden de ruimte heilig en werken dat tegen. Randstad-regio verhoudingen in het klein, zo kreeg ik de indruk. 

Cooperatie en productdifferentiatie

Dinsdag verscheen in Food &Agribusiness een groot interview met de topman van Royal Friesland Campina, Hein Schumacher. In een apart kader gaat het over On the way to Planet Proof, een melk die duurzamer wordt geproduceerd door de leden van de coöperatie en als zodanig wordt vermarkt. 

Hij vindt het "een van de moeilijkste thema's van de coöperatie". Zelf groot voorstander van het concept vindt hij het in de praktijk lastig om de leden voor zich te winnen. Er is een principiële  discussie ontstaan over de vraag wie de meerprijs toekomt, alle leden of alleen naar de deelnemers aan het programma. 

Misschien dat er achter de schermen meer speelt, en ik heb geen zin of tijd daar naar op zoek te gaan, maar vanuit de zijlijn gezien (op basis van heel wat coöperatie-onderzoek in Europa), lijkt me dit toch een rare discussie. Als de problemen van RFC niet groter zijn, dan komt het wel goed. 

Mijn redenering zou namelijk zijn dat Nederlandse boeren de coöperatie altijd hebben gezien als een economische samenwerking (en niet een politieke zoals bv. in Griekenland of delen van Spanje), waarbinnen economische prikkels een goede rol spelen: dus wie melk levert met meer vet of eiwit, of suikerbieten met meer en beter winbare suiker, krijgt de meerwaarde daarvan uitbetaald en een prikkel om om die weg voort te gaan. Wie slechte kwaliteit levert krijgt een korting vanwege de schade en om het af te leren. Natuurlijk speelt soms ook de solidariteit mee: moeten hoge transportkosten omdat je ver weg van de fabriek zit in rekening worden gebracht? (Nordzucker doet dat, en dus verdween de bietenteelt langs de Duits-Poolse grens). Moeten er bulktoeslagen zijn voor grote afnemers (ook om te voorkomen dat ze anders weglopen)?  In 99 van de 100 gevallen wint hier dus de economische prikkel, en daarmee de continuïteit van de coöperatie op lange termijn.

Planet proof is niet anders dan vet of eiwit in melk. Je kunt het misschien in een lab niet meten, maar de betrokken deelnemers maken kosten, consumenten betalen daarvoor en dus moet dat geld van de consument bij die boeren terecht komen. Anders haken ze af (geen Planet Proof meer, en Aware gaat dat gat vullen met Beter voor Natuur etc.) of ze treden uit en beginnen voor zichzelf. 

Natuurlijk, als de coöperatie extra kosten maakt (melk apart ophalen, veel reclame) dan moet dat ook aan die pool van leden in rekening worden gebracht. En dat kun je niet altijd met een schaartje knippen: ook het merk Campina in zijn totaliteit profiteert van zo'n reclamecampagne. 

Het kan ook nog zijn dat de pool van boeren die Planet Proof levert beperkt is en een leuke winst maakt. Dan zouden anderen kunnen toetreden, zodat de volumestroom groter wordt en de consumentenprijs daalt. In New Generation Cooperatives wil men die toestroom nog wel eens voorkomen om de winstmarge in stand te houden. Als dat hier het geval is, is er wellicht enige aanleiding om een deel van de overwinst naar potentiele toetreders te schuiven (of aan te wenden voor het versterken van het eigen vermogen), maar gezien de duurzaamheidsopgaves van alle melkveehouders, is het misschien toch verstandiger de volumestroom te vergroten en zo de kosten van vermindering van emissies door de consument te laten betalen.

Kortom, in mijn ogen gaat RFC wat meer lijken op een aardappel-coöperatie met een pool voor Bintjes een pool voor Agrias en een pool voor tafelaardappelen. RFC, leden en management, lijken me grotere uitdagingen te hebben dan gebakkelei over het verdelen van de consumentenmeerprijs voor Planet Proof.

Hogere lonen

In Food & Agribusiness vandaag mijn maandelijks column. Dit keer over Personeel gezocht, stijgende lonen en wat dat betekent voor de bedrijfsontwikkeling. Hier is de link 

Veenweide in Eurochoices

Het advies over bodemdaling van de Rli en aanvullend werk bij Wageningen Economic Research leidde tot een artikel voor EuroChoices, dat nu online staat (achter een betaalmuur). Mooi op tijd voor de COP26 conferentie in Glasgow over het klimaat (een groot deel van het nummer gaat over klimaat issues) en voor de nationaal strategische plannen. 

Hier is de link