De padafhankelijkheid der Mittelstand

De successtory van de Duitse Mittelstand is bekend (SME die wereldleiders zijn in een specialistische nice op basis van superieure kwaliteit). Omdat de Fransen dat ook willen, riep the Economist onlangs de vraag op waarom ze die eigenlijk niet hebben. Welnu, in Duitsland bouwt het voort op de 19^e eeuw. Althans de term komt uit die tijd en was toen in gebruik voor ambachtsmensen. Na 1945 zijn er veel maatregelen genomen om de economie weer op te bouwen vanuit de middelgrote bedrijven, mede omdat de grote bedrijven zich sterk hadden gecompromiteerd met de nazi’s. De federale structuur werkte daar ook gunstig voor.

Frankrijk ging juist de andere kant op: bedrijfsleven ging de concurrentie aan in de luxe industrie met Italie en liet de kapitaalgoederenindustrie aan Duitsland over. En de overheid bouwde nationale giganten in o.a de nucleaire energie en vliegtuigbouw. Verder is er natuurlijk de centralistische tendens die Frankrijk eigen is, tegenover een meer regionale aanpak in Duitsland.

Tot slot zijn er forse verschillen in management-cultuur: technisch in Duitsland met weinig management-lagen, en integratie met toeleveranciers. Frankrijk werkt top-down met elite-managers van buiten en boven-af. Kortom historie en instituties verklaren een hoop en maken zaken lastig kopieerbaar.

The Economist 20.10.2012  “Why doesn’t France have a Mittelstand?”

Van Houten

Reclame voor Van Houten. Hier althans voor de tentoonstelling en het boek over Van Houten.
Van Houten was (en op veel plaatsen is) een wereldmerk in chocolade. De onderneming uit "Weesp bij Amsterdam" dateert van 1815 en wist in 1828 een belangrijk 10-jarig patent te verwerven op het persen van vet uit geroosterde cacaobonen. Vanaf het midden van de 19e eeuw stort het bedrijf zich en masse door heel Europa (inclusief Rusland) op de marketing, en was daar mee zijn tijd heel ver vooruit. Er werden miljoenen guldens (omgerekend naar hedendaags geld miljarden euros) besteed aan reclame, via affiches (nu te zien in het postermuseum in Hoorn) en o.a. op trams. Die laatste innovatie leidde tot de nodige discussie.
Peter van Dam schreef een monografie over het bedrijf: Cacao- en chocoladefabriek C.J. van Houten & Zn. 1815-1971 ; Opkomst en ondergang van een wereldmerk, Lecturis Publishing, ISBN 9789070108779, verkoopprijs € 35,00.
De ondergang van het merk kwam in de jaren vijftig met de candybars: de consumentenvoorkeur en de reclamebudgetten concentreerde zich op Mars.

Barca's slow food en Hilversumse food music

Het was hier afgelopen week rustig met blogs. Drukte na een lang weekend in Barcelona was de oorzaak. Komende dagen hervat ik het bloggen, en dan niet meer met IJsland fotootjes maar met wat prenten uit Barcelona.
Zoals deze poster van het voedselfestival dat er afgelopen weekend op het bekende plein voor de cathedraal werd gehouden. Wijnen, kazen, worsten, honing, hammen, olijven, noten en nog een hele serie van slow food.

En voor wie het gemist heeft: deze week overleed Joop Stokkermans, de componist van veel bekende Nederlandse muziek, waaronder voedselcommercials voor Douwe Egberts, Kips Leverworst en Venz.  Hier een tribute op YouTube

innovatieboeken

Nog een paar boeken signalementen. Positive Linking van Paul Ormerod beschrijft het belang van het begrijpen van netwerken en netwerk-effecten. Overheden zouden, o.a. in innovatiebeleid, meer moeten kijken naar het functioneren en disfunctioneren van netwerken. Door de samenstelling van netwerken te beinvloeden ("positive linking") zou de wereld er beter op worden.
Dat past in ieder geval aardig in de systems of innovation theorie die van een ecosysteem benadering uit gaat: innovatie is niet zozeer het resultaat van een individu maar van een netwerk.
Verder verscheen van Robert Atkinson en Stephen Ezell "innovation economics", dat probeert aan te tonen dat de VS zijn dominantie in innovatie verliest en het VK achteraan gaat. De reviewer in the Economist is daar wat kritischer over (13.10.2012).

Pillen over dierziekte

Wie nog wat boeken zoekt voor de herfstvakantie moet zich misschien eens in dierziekten verdiepen. The Economist bespreekt twee boeken lovend, dus dat leg ik hier maar eens even vast.
Mark Harrison publiceerde bij Yale University Press "Contagion: how commerce has spread disease", gaat in een pil van 376 pagina's door de eeuwen heen en laat onder andere zien hoe de handel ziektes deed verspreiden, maar vooral ook hoe ziektes werden aangegrepen om de handel te belemmeren. Quarantaine is een handelstarief met een andere naam en ze waren bv. een logische reactie op de pest - hoewel die door ratten en niet door handel sec worden verspreid. Maar dat wist men toen nog niet. Nu weet men wel dat varkensvlees geen varkenspest verspreid (de dieren wel), maar dat weerhoudt allerlei landen er niet van de grens maar dicht te gooien als er weer een uitbraak bij een exporteur is.
Wie wil huiveren rond zoonosen en een nog wat dikkere pil wil, kan terecht bij David Quammen. Die schreef "Spillover: animal infections and the next human pandemic", bijna 600 paginas met analyses van ziektes en waar de uitbraken vandaan zijn gekomen. "Even the most hypochondriac will find some new ones to worry about" zo schrijft de recensist. Lees en huiver dus want de Next big one komt er een keer aan.

Go city, young men

Vorige week vroeg iemand me in een brainstorm over trends, of in de toekomst steden wel zo groot blijven. Door de ICT en geweldige beeldverbindingen kun je immers overal werken.
Mijn antwoord daarop was dat mensen best een dagje thuis gaan werken en dat het tot global supply chains leidt met specialisatie, maar dat ook het agglomeratie-effect zeer dominant blijft. Dat betekent dat mensen graag bij elkaar in de buurt zitten omdat je dan veel meer arbeidsspecialisatie en spill-overs (dikke arbeidsmarkten etc.) hebt, met meer welvaart als gevolg.
Omgekeerd hoorde ik het verhaal van een Nederlandse melkveehouder die in de Baltische staten een bedrijf heeft. Met op het eerste gezicht lekker lage kosten, maar je moet ook bijna alles zelf doen - tot de veeartsenij aan toe. Niet aan beginnen als je partner niet uit de gezondheidszorg komt dus.
Mooi dat mijn analyse afgelopen weekend nog werd onderstreept met een stukje in The Economist waarin onderzoek van McKinsey wordt geciteerd, dat tot de conclusie komt dat driekwart van het welvaartsverschil tussen de VS en West-Europa (dat 28% is ten faveure van de VS) verklaarbaar is uit het feit dat de steden in de VS groter zijn dan in de EU en meer mensen in steden wonen.

Baumol revisited

Al eerder blogde ik hier over de wet van Baumol die meestal wordt uitgelegd aan de hand van de stijgende prijzen voor het Concertgebouw. Het komt er op neer dat in sommige bedrijfstakken de arbeidsproductiviteit (datgene wat een persoon kan produceren) sneller stijgt dan in andere. Omdat de technologische ontwikkeling in bijvoorbeeld de electronica of de landbouw sneller gaat dan in de gezondsheidszorg of de muziekmakerij.  Je kunt Bach moeilijk met minder mensen of een tikje sneller ten gehore brengen, hooguit -zo constateerden we hier al eens- kun je Bach vervangen door Armin van Buren of het Concertgebouw in streaming audio of video (of gewoon CD).
Gevolg van de hogere arbeidsproductiviteit is dat er hogere lonen kunnen worden betaald, maar dat betekent ook een arbeidskostenstijging in de sectoren waar de sectoren waar de productiviteit niet zo snel stijgt, omdat anders de werknemers er de brui aan geven. En die hogere kosten vertalen zich dus in hogere prijzen. Een verschijnsel dat zich sterk voor doet in de gezondheidszorg (hoewel ook daar computers en inzichten in logistiek de efficiency helpen).

Nieuw boek
Baumol heeft nu, zo las ik in The Economist van 29.9.2012, een nieuw boek uit: The cost disease - why computers get cheaper and health care doesn't. Daarin legt Baumol nog eens uit dat niet de kostenstijging sec het probleem is, hoewel dat vaak wordt gedacht. Het probleem is hoe wij daar op reageren. Bij gezondheidszorg o.a. met pleidooien voor privatisering. Kan op zich helpen als het nu te bureaucratisch is en innovaties worden tegengewerkt, maar anders lost het niets op: ook de private sector ziet stijgende arbeidskosten bij lage productiviteit. En als je in de markt gaat ingrijpen, gaan mogelijk de winstmarges naar beneden met minder investeringen en lagere innovatie - waardoor de kans op hogere productiviteit niet toeneemt. Wat bovenal over het hoofd wordt gezien is dat de hoge productiviteit in bv. landbouw of computers er voor zorgt dat die producten goedkoper worden en we meer geld hebben voor bv. gezondheidszorg of Bach live. Het probleem is dat we de stijgende kosten vergelijken met ons huidige inkomen en de huidige prijzen voor computers en voedsel. Niet met die prijzen over 20 jaar.

Food and agriculture spotlight

De FAO heeft ook een nieuw elektronisch blad / knipselkrant gemaakt: the food and agriculture spotlight. Ziet er goed uit.

wereldvoedseldag

Wereldvoedseldag vandaag. Thema dit jaar "Agricultural Cooperatives - key to feeding the world". Hoe kan het ook anders in het VN Jaar van de Cooperatie.

Er zijn tal van definities voor cooperaties (die je vanwege de koloniale of communistische bijsmaak in sommige landen beter Producer Organisations kunt noemen). Organisator FAO gebruikt niet de ICA definitie maar kortweg "any member-owned enterprise run on democratic principles". Elders gebruikt men de ILO definitie.
De officiele folder van de dag die ik vorige week in Rome kreeg, bevat overigens een mooi voorbeeld uit Thailand onder de kop "contract farming a big winner" waar de investor owned firm Swift in de groenten en fruit sector met veel producenten organisaties contractteelten heeft opgezet. Met blijkbaar veel succes.
Een voorbeeld dat in meer socialistische tijden niet gegeven zou zijn, zo vermoed ik. Enfin, morgen leggen we de rapporten uit ons cooperatie-project in Brussel op de pijnbank. Dat wordt dan the Day After party, zullen we bij de opening maar zeggen.
Voor wie meer wil lezen: hier een rapport van de FAO over gemeenschappelijke radio-luister clubs (een variant op onze boekbesprekingsgroepen, maar dan rond de radio over een actiegericht thema) en een boekje met Good Practices in building Innovative Rural Institutions to increase food security. Met een mooie literatuurlijst en een handig schema dat laat zien hoe self organisations bepaalde constraints oplossen.

Samen bij Solo

Wij prikten gisteravond een vegetarisch vorkje bij Solo. Gelukkig niet solo maar in excellent gezelschap. We misten de vegetarische restaurant-week maar Solo was zo aardig om het voor ons nog alsnog te serveren. Mooie Noordafrikaanse touch, mooie wijnen.
We hadden geen bezwaar tegen een fotograaf die voor een vakblad zijn werk aan het doen was, dus in het kader van de (bijna) full transparancy hiernaast alvast een voorproefje via de smart phone van mijn tafeldame.

Opweg naar de Nobel economie

Maandag wordt de Nobelprijs voor de economie

bekend gemaakt. Een van de aardigste speculaties kwam gisteren van oud-NRC redacteur Roel Janssen, in de serie ironische opmerkingen bij de Vredesprijs: krijgt de euro nu de Nobel voor economie als belangrijke bijdrage in de experimentele economie ?

Hiernaast de Barcode van Rem Koolhaas, een fusie van de landen-vlaggen van de EU. Wordt teweinig gebruikt.

Nobelprijs voor de EU

We hebben met zijn allen de Nobelprijs voor de vrede gewonnen, want de Europese Unie dat zijn toch wij, het volk. Die ondersteuning kunnen we wel gebruiken, dus dank aan het Noorse Nobelprijscomite. Gezien wat er nog moet gebeuren om Europa een beetje op de kaart te houden, mag je wel van een aanmoedingsprijs spreken.

sector cross-overs

typisch kop-schouder patroon

Interessant berichtje in de pers over een ABNAmro rapport dat pleit voor samenwerking tussen topsectoren. Past goed in de systems of innovation theory dat netwerken binnen sectoren voor innovatie vaak wel op orde zijn, maar je juist nieuwe verbanden moet leggen. Bediscussieerden we vorige week op al bij het LEI op het AgroDebat.
Made in Holland in het Kwadraat lijkt me een boeiende studie.

uitzending gemist

Daar waar Amerika en Europa
uit elkaar drijven (de continentale
breuk op IJsland)

Terwijl ik hier zondagochtend mijn tijd besteedde om iets te schrijven over de recensie van de NRC over het boek van Louise Fresco, (waarbij ik de conclusie trok dat als een boek deze recensie oproept, er nog meer moet gebeuren voor een goede gedachtewisseling over wat de ontwikkeling van voedselsystemen bepaalt en wat daar dan bij fout gaat) had ik blijkbaar naar de TV moeten kijken.
Van Foodlog begrijp ik dat de dames Fresco en Thieme daar in debat zijn gegaan en dat het een heel redelijke gedachtewisseling was. Enfin, je kunt daar de gemiste uitzending nakijken.
Overigens heeft Foodlog het fout als het om mijn werk op het LEI gaat, ik laat de directie-voering gaarne aan anderen over.

de economie in video games

Als we toch willen leren en experimenteren (zie de blog van gisteren) stel ik voor om FarmVille te hulp te roepen, c.q. een variant daarvan te bouwen die de echte wereld van agro en voedsel meer representeert. Zie hier een link naar een artikel over de economie in video games (met dank aan de blog van Greg Mankiw).

Experimenteren en leren in plaats van de weg wijzen

precisielandbouw op IJsland

De richtingenstrijd in de landbouw lijkt onverminderd door te gaan. Louise Fresco hield medio september de Abel Herzberg lezing. Daarin legde ze nog eens uit dat mensen nu eenmaal beperkte informtie-capaciteit hebben, niet alles-wetend zijn en dus met etiketten werken. Waardoor je vervolgens ook discussies kunt framen. En ze illustreerde dat met 'de affaire' (een illustratie op zich van dit fenomeen - zoals ze zelf aangaf) Aalt Dijkhuizen over de intensivering versus biologisch, dierwelzijn of andere oplossingen als consuminderen. Geen heel nieuwe inzichten wat mij betreft, maar wel heel mooi opgeschreven en geillustreerd, en vooral een goede duiding en oproep over de eigen etiketten heen te kijken en nieuwsgieriger te zijn naar standpunten van de ander.
Rudy Rabbinge duidde intussen de discussie in Resource, het blad van Wageningen UR, door in navolging van Pielke te wijzen op de verschillende rollen van de wetenschapper (zoals de pure scientist en de issue advocate) - zie een eerdere blog over die rollen.

NRC
Afgelopen vrijdag recenseerde Maarjte Somers in de NRC een nieuw boek van Louise Fresco: De Hamburger in het Paradijs. Gedachte achter dit beeld is dat velen uitgaan van of verlangen naar de paradijs-utopie, waarin harmonie en overvloed zorgen voor het ontbreken van moeilijke keuzes. Dat verlangen maakt dat de moderne voedselproductie en zeker de hamburger in een kwaad daglicht komt te staan. De hamburger als slang.
Voer voor verwarring is de dubbelzinnig bedoelde kop van de 2 pagina's grote recensie, waarin veel kritiek op het boek - vooral omdat Fresco te weinig orde schept in de chaos, en daar waar ze wel keuzes maakt deze toch meer in de lijn van gangbaar dan biologisch of lokaal zijn. En dat ze hier en daar is opgeschoven in haar opvattingen sinds haar boek de Nieuwe Spijswetten, zonder dat voldoende te onderbouwen.

Reden genoeg om die 520 pagina's zelf maar eens te gaan lezen (voor de 25 euro hoef je het niet te laten), hoewel ik vrees dat het kerst wordt voor zo'n pil uit is. Uit transitie-oogpunt verbaast de discussie me niet zo. We kunnen de toekomst niet kennen en je moet dus uit de wetenschap oppassen met de weg te wijzen. Wat je wel kunt doen is experimenteren en gezamenlijk leren. Met de nieuwsgierigheid van Herzberger die Fresco zo naar voren bracht. Maar dat leerproces zal aanmerkelijk beter moeten worden vormgegeven. Dat straalt dit boek of althans de recensie niet uit.

Blijft de vraag waarom dit nu met voedsel zo hoog oploopt en niet met transport: even vervuilend, ook worstelend met uitputtende energiebronnen, we hebben het dagelijks meerdere keren hard nodig, we vliegen rustig even voor een paar tientjes ergens naar toe (Hamburgervluchten?) zonder voor de emissie te betalen en gesubsidieerd door belastingvrijstellingen, en in Afrika moet iemand te voet 5 kilometer lopen voor een emmer water. En als alle Chinezen al voor 2050 een brommer, laat staan een auto gaan rijden, dan is Leiden pas echt in last.  Zelfde problematiek, minder betrokkenheid. Is eten dan toch iets bijzonders? Of kunnen ze in die sector de discussie beter voeren?

dure olijfolie

Rode ? dieselpomp

"Spain is the Saudi Arabia of olive oil, accounting for nearly half of the global production"  zo constateerde the Economist twee weken geleden (22.9.2012). Mooie uitspraak in een verhaal dat stil stond bij de fors gestegen olijf-olie prijzen.
Vorige jaar kwam de wereld nog om in de olijfolie, maar door weinig regen in Spanje ligt de oogst 20% lager. Ook corrigeren bomen zich na een grote oogst, en doen het het jaar daarna wat minder. En dus prijsstijging voor de topkwaliteit van meer dan 50%, de 4.000 dollar per ton is in zicht.
Enfin goed voor Griekenland en de nieuwe olijflanden Chili, VS en Australie zo constateert de Rabobank.

Landbouwdebatten

Weinig blogs hier deze week. Gisteren zaten we in het Grote Agrodebat van het LEI, het verslag staat inmiddels online. En eerder in de week was ik te gast bij CopaCogeca in Budapest, en dat inspireerde me tot een column op BoerenBusiness. En komende dagen blog ik weer hier.

Exit SPIL

Met enige weemoed nemen we afscheid van SPIL - het blad met zaken waar het om draait. Met het overlijden eerder dit jaar van de drijvende kracht, ex-PvdA kamerlid Arend Jan Voortman was dit onvermijdelijk. We zullen het blad missen. ondanks de rare manier waarop nummers werden genummerd.
Zelf schreef ik er ooit een tegendraads stuk in met als boodschap dat de veehouderij op weg is een gewone bedrijfstak met mkb-ondernemingen te worden. Dergelijke discussies zullen een ander platform moeten vinden.
Het laatste nummer bevat een mooi artikel over de geschiedenis van Spil van de hand van Gerrit Walstra. Een potentieel collector's item. Ook interessant is een 'gewone' bijdrage van Joost van Kasteren die vooral op basis van een boek van Simon Fairlie (Meat a benign extravagance) ook nog maar eens wat kanttekeningen plaats waarom vlees wel mag:

• ontbossing is er ook vanwege de houtkap, dus die CO2 emissie mag je niet allemaal aan vlees toeschrijven
• lachgas moet je niet mee tellen, want bij een veganistisch menu is kunstmest nodig dat hetzelfde effect, zo niet meer (omdat het uit aardgas of olie wordt gemaakt), heeft.
• als je alle vee niet meer nodig hebt, gaat er op veel plaatsen wild rondlopen. Dat experiment is al eens uitgevoerd in de Serengeti, en dat wild produceert nog meer methaan (afschieten wordt blijkbaar niet overwogen...)
• voor productie van plantaardige eiwitten is minder areaal nodig, maar de voedingswaarde daarvan is ook minder (er zit een factor anderhalf tussen)
• de vierkantsverwaarding, vlees is vaak een bijproduct
• veel gras en ander veevoer is voor de mens niet te eten
• je kunt beter het regenwater op grasland dat niet om te ploegen is gebruiken, dan aanvoeren met energie op geintensiveerd akkerland.

Fairlie schat het aandeel CO2 emissie die je aan vee mag toerekenen maar op de helft van de 18% uit FAO's Livestock Long Shadow. Mijns inziens is dat percentage niet relevant. Het gaat erom hoe de wereld er uit zou zien als je CO2 vervuiling zou beprijzen en bv. halveren. Dan zouden we niet alleen vlees blijven eten (zoals Fairlie bepleit), maar mogelijk ook nog steeds van extensief grasland (iets waar nu juist de FAO de vinger op legde).

Bron: Joost van Kasteren: Vegetarisch is niet per se duurzaam in SPIL 277/278