GELUKKIG NIEUWJAAR

Het Dorp in de Top2000

De Top2000 nadert zijn ontknoping die vooraf bekend was. De belangstelling hier gaat jaarlijks uit naar de klassering van Wim Sonnevelds Het Dorp. We interpreteren dat als de behoefte aan nostalgie naar vroeger tijden.
Ondanks de concurrentie van het dorp Zoutelande (Blof en de Vlaamse Geike op 31) en van liederen over Brabant, zoals Guus Meeuwis op 56 met Brabant en Rouwen Heze met een lied over de Peel op 443, hield Sonnevelds ode aan Deurne netjes stand. Het zakte maar 2 plaatsen van 62 naar 64.
In eigen werk figureerde het lied dit jaar bij onderzoek naar de veerkracht van de Brabantse veehouderij, dat we presenteerden op ons symposium over Resilience, in Veerkracht te Klarenbeek. En in januari verschijnt van een groepje onderzoekers bij PPO een publicatie over de kringloopgedachte rond fosfaat. Een kringloop die in de jaren 50 en 60 in Deurne ook al minstens een halve eeuw niet gesloten was. Het lek zit bij slagerij J. van der Ven, zo betogen we.

De Arne

is het riviertje dat Middelburg, ooit de tweede stad van Nederland, met de zee verbond. Tot het al in 1535 werd vervangen door een kanaal omdat het verzandde. Arnemuiden ligt aan de monding. Het schijnt ooit een veenstroompje te zijn dat al bij Oostkapelle ontsprong en via Sint Laurens naar Middelburg stroomde. Die stad zou dan een plek geweest zijn waar het makkelijk oversteken was. mogelijk met een eilandje in de rivier.
Ik stuit op die inzichten via een oud boekje uit het familiearchief. Uit 1933 van F.P. Polderdijk: De Arne en het Arnemuidsche Voetpad. Toen al constateerde de auteur dat het landschap zich niet meer zo makkelijk laat interpreteren door alle veranderingen met de groei van de stad. Dat is er niet beter op geworden.

Lijstje: 7 toekomsten van het platteland

Waarhen met het platteland? R. Bourgeois publiceerde een paar jaar geleden een toekomststudie waarin hij 2 assen hanteert, niet ongebruikelijk in toekomstverkenningen. De ene as gaat over waar de mensen wonen: van een verlaten platteland tot een revitalisering van het platteland omdat we de stad uit (zouden) willen. Dit is dus grofweg de woonvoorkeur. De andere is de voedselvoorkeur: commodities uit een aantal grootschalige ketens of lokale, gediversificeerde producten uit kleinere ketens.
In dat assenkruis ziet de auteur 7 toekomstbeelden voor het platteland:

1. Rural poles 
2. Rural continuums
3. Rural niches
4. Peri- and urban farming
5. Rural ghettos
6. Rural stations
7. Farming cities.

Bourgeois, R., 2015. What Future for Rural Areas? Seven plausible rural transformations. Development 58, 177–186. doi:10.1057/s41301-016-0017-1

Prettige Kerstdagen

Axel, 1965

Kerstvakantie, start van het nostalgie-seizoen. Het wachten is op de Top-2000. Een dag met regen ook nog, dus tijd om in het familie-archief te duiken. Eerste verrassing is de catalogus van de ZLM tentoonstelling die in de eerste dagen van juli 1965 in Axel werd gehouden. Ik was erbij, zo herinner ik me vaag.
Leuk boekje dus, met advertenties van al die oude merken en organisaties. CBS stond nog voor de Eerste Nederlandsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek en Raffinaderij G.A. te Sas van Gent. We hadden nog Raiffeisenbanken en de lokale coöperatie COVO adverteerde met "Bovendien brengt coöperatie voor U mee / Sterker te staan in de E.E.G.". Opvallend veel aandacht ook voor de Benelux, en de nieuwe sport Judo voor de plattelandsjongeren.
De Krakei-aardappelrooier werd aangeprezen omdat hij zulke goede resultaten in het droge jaar 1964 had geleverd. Ondanks dat hij gemaakt zou zijn voor natte tijden.
Verder veel bekende Zeeuwse achternamen natuurlijk, van het comité van aanbeveling tot de deelnemers aan de ponywedstrijden. En het Defilé van werktuigen en machines werd aangeprezen. Het was de hoogtetijd van de mechanisatie en de standhouders toonden tal van machines in hun stands. Maar zo kreeg de boer geen overzicht van de mechanisatie van een complete teelt. En dus was er een defilé dat startte met zaaiklaar maken van bietenland en eindigde bij het ploegen, waarna het volgende gewas door de demonstratiering trok alsof het kampioenskoeien waren, terwijl wij op de tribune zaten. Met deskundig commentaar van de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst.

media

Deze week was ik veel in de media vanwege de inkomensprognoses van het instituut en in het Oog op Morgen over de Brexit en de visserij. Daardoor schoot er bij in om te melden dat het weekblad Nieuwe Oogst op 8 december een mooie Extra bijlage had met een profiel van alle sectoren in de land- en tuinbouw. Ik droeg n.a.v. ons Resilience programma bij aan het openingsartikel. Onder andere over strokenlandbouw. Mocht het nog op de stapel liggen: even lezen onder de kerstboom.

biomassa

Wie meer biomassa wil, moet een studie lezen van Maria Konrad et al in de laatste uitgave (45/6) van de European Review of Agricultural Economics. Zij keken in Denemarken naar de energiegewassen en de adoptie ervan door boeren. Ook al leveren die evenveel op als de gangbare gewassen, wil dat nog niet zeggen dat ze geteeld worden. Een van de verklarende variabelen is het gedrag van de boeren in de buurt. Dat buren-effect kan te maken hebben met start-up en leerkosten. Maar ook mogelijkheden om samen machines te exploiteren. Er zitten dus collectieve aspecten aan het issue.

immigratie in Arizona

Interessant artikel in de laatste uitgave van the European Review of Agricultural Economics (vol 45/5). Wat is het gevolg van strengere immigratiewetten op het boerengezin? Dat vroegen Luo et al zich af in het geval van Arizona (VS).
Ze komen tot de conclusie dat aldaar dat leidde tot veel meer gezinsarbeid: 3 a 3.5 % meer gezinsleden kozen voor een baan in de landbouw. Als je de gezinnen met een latino achtergrond eruit laat is het zelfs meer dan 11%. Ook de teeltplannen veranderden.
Of dat alles ook een gunstige ontwikkeling is, is wat anders.

De buik van de stad

is de titel van een bundeltje essays dat Joris Lohman bezorgde voor de Flevocampus in Almere. Ik kreeg het woensdagavond van hem. Met bekende auteurs zoals een voorwoord van Louise Fresco, Martin Scholten over kringlooplandbouw, Peter Smeets over agroparken in Nederland, Ron Methorst over de strategiekeuze van jonge boeren en Sigrid Wertheim over de menselijke maat in ons menu. Allen met een co-auteur die ik nu dus tekort doe. De essays spelen zich af op heel verschillende schaalniveausen dat maakt het interessant. Uitgegeven bij Van Geenep.  Warm aanbevolen.

boeren in de bronstijd

Uit de NRC van gisteravond leg ik even vast dat Wouter Roessingh in Leiden een proefschrift heeft verdedigd over het landschap in West-Friesland ten tijde van de Midden-Bronstijd. Tussen 1500 en 1000 voor Christus. Toen was er al strakke verkaveling met sloten, erven met moestuintjes. Verkavelde akkers en grafheuvels. Duidelijk is geworden dat er meer mensen woonden dan gedacht en niet alleen op kreekruggen. Sloten van honderden meters werden met de hand gegraven (geen licht klusje) voor ontwatering om de hofstedes droog te houden.
Een nederzetting was 4 to 6 boerderijen van 15 a 20 meter lang met wel 20 mensen per boerderij. Wanden van graszoden, 2600 stuks, dat is 325 m2. 100 meter hout voor de constructie. wilgentenen als bindmateriaal rond palen. Riet op het dak.
Na 1100 werd het natter en steeg de zeespiegel. Maar ook toen ging het bouwen en boeren door. De sloten om de nederzettingen hielpen.

Groot-Nederlands Boerenboek

"De boer is de meest met de natuur vergroeide, de in zijn arbeid meest van God afhankelijke, en daardoor de meest kinderlijke en wijze mens uit alle maatschappelijke groepen". Zo begint Anne de Vries zijn inleiding op het Groot-Nederlands Boerenboek.
Ik kreeg het onlangs van een vriendin die de zolder had opgeruimd. Op een verjaardagsfeestje van iemand anders, het gebeurt me te weinig dat ik met een leuk cadeau wegga op iemand anders zijn verjaardag - maar dat terzijde.
Het Groot-Nederlands slaat hier op Nederland en Vlaanderen en Zuid-Afrika. Het gaat dus om het Nederlands taalgebied. Waarbij overigens aan de 11 Nederlandse provinciën een hoofdstuk wordt gewijd (alleen dat van Gelderland heet Veluwe) en aan Vlaanderen en Zuid-Afrika maar 1. Het lijkt me een interbellum term, uit de tijd dat het Groot-Duitse denken wat uit de hand liep.
We speculeerden daar nog wat over op het verjaardagsfeestje, maar Anne de Vries zat in de oorlog aan de kant van het verzet. Als onderwijzer in Tweede Exloërmond was het een veel-publicist voor het onderwijs. Met als hoogtepunt twee boeken over Bartje (en de bruine bonen). In de oorlog begon hij al aan een boek over de Drentse verzetsstrijder Johannes Post (overigens een geschiedenis die me al jong werd verteld omdat we nogal eens in de naar hem genoemde weg in de NOP kwamen). Met wel wat teveel mythevorming volgens de dissertatie van Geert Hovingh uit de jaren negentig (de wereld is klein: ik zat wel eens bij hem in de kerk, hij was dominee). En na de oorlog publiceerde Anne de Vries het oorlogsjeugdboek Reis door de Nacht, dat ik meerdere malen heb gelezen en dat hier nog ergens op zolder moet staan.
Enfin, terug naar het Groot-Nederlands Boerenboek. De Vries deed de redactie, met steun van P.J. Meertens, secretaris van de dialecten-commissie der Koninklijke Academie van Wetenschappen en naamgever van het instituut waar J.J. Voskuil zijn Bureau op modelleerde. Meertens wordt bedankt voor zijn kennis van folklore en streektaal. Het boek is uit 1937, een jaar later schreven De Vries en Meertens het werk De Nederlandse Volkskarakters. Het boek bestaat uit typerende novelles per provincie.  Met foto's en "verluchtiging"(pentekeningetjes in de marge). Voor Brabant tekende Antoon Coolen (van Dorp aan de Rivier).
Ik las het verhaal over Zeeland van D.A. Poldermans. Goed voor mijn Zeeuws en ik vraag me af of nog het leesbaar is voor iemand die dat niet spreekt en tal van boerentermen niet kent. Een typerend verhaal van een grote boer en een afhankelijke knecht, wier relatie onder druk komt te staan door het brutale zoontje van de boer. Die uiteindelijk uit het ijs gehaald moet worden door de knecht, die dat met de dood bekoopt. En waarin de tekst de stereotypen lekker zwaar aanzet.
Mooi cadeau dat een (terecht) verloren gegane wereld doet herleven.

Toekomstverkenning Lage Landen 2020-2100

Ik citeer nog even uit de Toekomstverkenning waaruit ik gisteren een lijstje gaf. Over de transities schrijft de verkenning (pagina 50): Bedrijven en grote industrieën investeren in stedelijke circulaire economieën of nieuwe manieren van voedselproductie enzovoorts. Ook vanuit (nationale, regionale of lokale) overheden zijn de afgelopen jaren hel wat vernieuwende beleidsinitiatieven, pilootprojecten of testsites opgestart de een poging doen om de transities vorm te geven. De kiemen bestaan. Al die initiatieven hebben interessante inzichten opgeleverd. Ze initiëren verandering. Ze tonen de weg die we moeten gaan.
Toch is hun impact vaak nog te klein. Omwille van de beperkte schaal van de 'pilootprojecten' sijpelen de inzichten onvoldoende door. In plaats van de gehoopte navolging, tonen ze de positieve uitzondering. Tussen de vele lokale initiatieven blijven laterale kennisdeling en expertise-ontwikkeling beperkt, waardoor het aanwezige potentieel niet ten volle wordt benut en het gewenste sneeuwbaleffect niet wordt bereikt. Wat al die goede praktijkprojecten en pilootprojecten nodig hebben, is een kader dat toelaat dat de kiemen zich kunnen ontplooien, zich kunnen herhalen en vermenigvuldigen, zodat ze op grotere schaal ingang kunnen vinden.
Waarvan akte. Tijd voor reflexieve monitoring. Er wordt te weinig van dat type onderzoek uitgezet.
En de Toekomstverkenning zelf pleit (pagina 60) voor een programmatische aanpak die het generieke beleid en de gebiedsontwikkelings-aanpak aanvult. Met een heldere uitvoeringsagenda.

Lijstje: het kapitaal van de lage landen

Op mijn bureau lag afgelopen maanden een toekomstverkenning De Lage Landen  2020 - 2100 vsn de nederlandse en vlaamse overheid. Ontwerpend onderzoek met het oog op de transities. Inclusief die in landbouw en voedsel. Het onderzoek (in een lijvig boek met veel platen uitgegeven) concludeert dat Nederland en Belgie samen de grootste voedselexporteur ter wereld zijn, groter dan de VS.
Nuttiger is een lijstje van 7 "basiskapitalen", het fundament van de welvaart in Nederland en Vlaanderen (en wat ruimer: de Rijn-Maas-Schelde delta):

1. Vruchtbare bodem
2. Delta-ecosysteem (met water en ecologische netwerk en potentieel voor hernieuwbare energie)
3. Verbonden delta (polycentrisch systeem  dat extreem goed verbonden is, fijnmazig)
4. Haven van Europa
5. Diverse habitats (decentraal netwerk van steden, dorpen en regio's met hun eigen identiteit)
6. Innovatieve delta (met steden als vrijplaatsen voor kennis en vrijhaven voor vernieuwend denken)
7. Solidaire stad (grote mate van gelijkheid ook binnen steden, platteland en stad dicht bij elkaar, brede toegang tot voorzieningen; specialisatie waarbij de grote haven niet de hoofdstad is en niet het regeringscentrum; geen extreme concentratie)

Handig lijstje. 

Boertjes van Buuten

Ik meende al eens over de Boertjes van Buuten te hebben geblogd, ik dacht naar aanleiding van een taalcolumn in de NRC van Ewoud Sanders. Maar de zoekmachines vinden het niet terug, dus blijkbaar toch niet. Maar onlangs vond ik op zolder nog dit plaatje. Een LP dus.
Voor wie het niet meer weet: dit was in de jaren 60 de nostalgie naar de boerderij van vroeger. De Wiki helpt de herinnering levendig houden: De Boertjes van Buuten (voorheen De Bietenbouwers), het laatste woord doorgaans uitgesproken als buut'n, was een KRO-huisorkest onder leiding van Jo Budie.

Vanaf 1966 tot 1972 waren de Boertjes van Buuten het orkest in het televisieprogramma MIK van de KRO. Het programma verscheen meer dan zes jaar op de televisie met: de Boertjes van Buuten, Kees Schilperoort als Gait-Jan Kruutmoes, zangeres Annie de Reuver, later opgevolgd door Annie Palmen, als Drika en Henk Jansen van Galen als Lubbert van Gortel. Na diens overlijden in maart 1970 werd zijn plaats ingenomen door Ab Hofstee als Boer Voorthuizen. Ook was er de "imitator in vaste dienst" Bertus Bolknak, pseudoniem van Henk van Wijk. Daarnaast vormden de Boertjes van Buuten het vaste huisorkest van het KRO-radioprogramma Van 12 tot 2. Met het spelletje Raden Maar, onder leiding van,,, juist. Kees Schilperoort.

De muziek is niet meer van deze tijd, maar de nostalgie nog wel...

Groeten uit Heikant

Gisteren was ik op uitnodiging van de Zeeuwse Gedeputeerde De Bat te gast op de landbouwtop van Heikant. Over het GLB met een prima discussie. Chattham House rules dus het blijft even bij deze foto voor de deuren van kookstudio De Drie Hoefijzers, die door de gedeputeerde op Twitter werd gezet.