Gelukkig Nieuwjaar

 

25 eilanden

Omringd door Water is de titel van een kloek boekwerk van Jan Bank en Doeko Bosscher dat afgelopen jaar verscheen bij Prometheus. Een pil van maar liefst 923 pagina's. De ondertitel omschrijft de inhoud: De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden. 

De gepensioneerde hoogleraren geschiedenis hebben hun voorliefde voor eilanden vertaald in een mooi en boeiend boek. Met een (ex-)eiland per avond ben je mooi een maandje onder de pannen. En bij over de geschiedenis van onze Waddeneilanden, IJsselmeereilanden (van Kampereiland tot Pampus) en de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden. Van het ontstaan via de Middeleeuwen tot de meest recente gebeurtenissen. Relatief veel aandacht aan de impact van de wereldoorlogen en de kerkgeschiedenis. Dat leidt onvermijdelijk tot enige overlap (de Duitsers vallen overal binnen en de katholieken moeten in de Opstand overal het veld ruimten) maar hinderlijk is dat niet. 

In meer dan 900 pagina's zou het niet raar zijn als je wat fouten aantreft, maar ik heb ze er niet op kunnen betrappen, op eentje na: in het hoofdstuk over Kampereiland; daar wordt Ketelhaven in Overijssel gesitueerd, maar dat moet vermoedelijk toch Flevoland zijn - het ligt niet ver van Dronten. En als tegenhanger van de eerste verkaveling op Ameland had hier wellicht genoemd kunnen worden dat er een bijzonder verkaveling op Kampereiland is geweest die boerderijen in plaatste en daarmee anderen verkleinde in plaats van bedrijven vergrootte. Na afsluitdijk, zodat die niet op terpen staan. Maar de ruimte zal beperkt zijn geweest, ook bij zo'n kiloknaller van 923 pagina's. 

De nostalgie index 2021

Hier is hij weer: de jaarlijkse nostalgie-index die de behoefte aan een nostalgisch platteland meet aan de hand van de Top-2000 en in het bijzonder de plaats van Wim Sonneveld zijn evergreen Het Dorp. Het op Deurne gemodelleerde lied zakte 7 plaatsen naar plek 54en bevindt zich daarmee op de lange, licht dalende trend.. 

Het dorp moet worden gemoderniseerd en mocht het afgelopen jaar zelf besluiten over de plaatsing van windmolens of datacentra. Dat riep ook vraagtekens op en dus stond het jaar in het teken van de roep om meer regie op ruimte. Dat lijkt er met een nieuwe minister nog van te komen ook. Net als gebiedsprocessen die mogen besluiten of het dorp zich moet aanpassen aan de eisen van de tijd - en volgens sommigen: van de Randstad. Het dorp ligt in vergeten Nederland, zo constateerden sommigen het afgelopen jaar en zagen de BoerBurgerBeweging als een emancipatoir bewijs. De lichte daling is daarmee geenzins in strijd: wie denkt er nog aan het dorp en hoe het was?

purperkoet

bij de blog van gisteren hoorde toch eigenlijk wel een fotootje van de vogel. \Hierbij een internetplaatje. 

vogelen

 De vogelaars beleefden afgelopen dagen weer plezier aan het natuurgebied in de Eendragtspolder van Zevenhuizen. Woensdag stonden er ineens fotografen met grote telelenzen voor de tuin. En vervolgens nog dagen in het natuurgebied. Het blijkt om een Purperkoet te gaan. Nog zelden in dit land gezien, hij hoort op het Iberisch schiereiland thuis. Ook bij Alblasserdam is een exemplaar gesignaleerd, de vogelaars discussieren over dwaalgasten en ontsnappingen uit een volière. Een mooie vogel overigens. 

Prettige Kerstdagen

Column in Food+Agribusiness

 Bij Food- en Agribusiness verscheen vandaag mijn column. De laatste van dit jaar, dat ik vooralsnog zie als een jaar met belangrijke wijzigingen in het landbouwbeleid. Lees het hier.

nieuwe Vork

 Dit weekend las ik de nieuwste editie van het onvolprezen blad Vork, dus ik maak even reclame. Drie verhalen boeiden mij het meest. Allereerst een goed achtergrond verhaal over genetische modificatie. Dat hebben we nodig om de veredelingstijden te versnellen in de race tegen droogte en ziektes, maar het ligt ook gevoelig (en is in Europa zwaar aan banden gelegd) na capriolen van wetenschappers met o.a. het schaap Dolly en de weinig succesvolle Leidse stier Herman en door het bedrijfsleven met RoundUp ready. De industrie wil de opvattingen kantelen, maar ziet, zo blijkt uit het verhaal, duidelijk op tegen een maatschappelijk debat. En of je het pleit gaat winnen met het voorbeeld van de sla die dan zorgt voor allemaal hamburger-proof gelijke slablaadjes vraag ik me af - hoewel het natuurlijk tot minder voedselverspilling leidt. Tegenstanders van gmo hebben meer met regeneratieve landbouw, maar dat blijkt volgens een andere rapportage een volstrekt ongedefinieerde term die misbruikt wordt voor greenwashing. 

Een tweede verhaal dat me boeide was dat van de kersverse dr. Mirjam Schoonhoven die in de vrij recente keten van zonnebloem-oliezaden in Oeganda ontdekte dat de handelsketens best efficiënt zijn en dat veel te makkelijk de ideologie van de coöperatie door westerse hulpverleners als interventie wordt toegepast. Rurale handelaren hebben een collecterende rol, van kleine dorpshandelaren tot grote regionale handelaren met tal van functies, ook rond kredieten en kennis. Dat kunnen heel efficiënte systemen zijn, zo weten economen. Coöperatie is een reactie op te hoge marges, veelal door samenspanning en monopolies in die markten, maar daar hoeft helemaal geen sprake van te zijn (zeker in de wereld van de mobiele telefoon waarin informatie snel stroomt tussen verre afzetmarkten en de boer) . Overigens meldt het verhaal in Vork niet of de onderzoeker ook de efficiency van de markt (en de margeverdeling) heeft gemeten. Misschien toch nog eens het Wageningse proefschrift lezen: Making institutions viable.

Tot slot een onthullende bijdrage over Gaia-X, de cloud-omgeving die de EU probeert uit te rollen om ons minder afhankelijk te maken van de dataopslag op andere continenten. Waarbij overigens Huawei en Google gewoon mee mogen doen, als ze zich maar aan de regels houden. De hyperscales van die partijen  worden dus niet meteen waardeloos. In Nederland rolt TNO het uit. Terecht bediscussieert het artikel of dit nu bijdraagt aan verdere data uitwisseling in de landbouw en voedselketens. Zelf heb ik ook de indruk dat boeren zich meer zorgen maken over wat er met hun data gebeurt en bij welke ketenpartijen die terecht komt dan de vraag in welke cloud die data zit. Gaia-X zal met killer-apps aan de man moeten worden gebracht, maar als apps al niet zo killing zijn (met goede voorwaarden voor dataverkeer) dat een boer een Amerikaanse server voor lief zou nemen, is de app vermoedelijk niet een killer (van het wanttrouwen) maar killing voor smart farming. Of wel, een boer koopt geen management pakket omdat het op een Europese in plaats van een Amerikaanse server draait. Wat nog niet wil zeggen dat een Europese cloud niet nuttig is. 

Wormer

 De Wormer, oost van Alkmaar is een polder in het rijtje van de Beemster en de Purmer. Ingepolderd in de 17e eeuw. Er is nu een boek uit van Bart Middelburg: Van Neck aff met de son om - de geschiedenis van polder de Wijdewormer. Gisteren (17.12.2021) besprak René van Stipriaan het in de NRC onder de titel Corruptie in een 17e -eeuwse polder. 

De polder werd in de jaren 1623-1625 door een aantal, meest Haagse projectontwikkelaars droog gelegd, nadat vergelijkbare inpolderingen in de Beemster en Purmer een financieel succes waren. Ook Purmerend investeerde in de nieuwe polder en nam in de praktijk de leiding en nog eeuwen was het polderbestuur er oppermachtig. Er woonden maar weinig mensen, hooguit in sommige tijden 500. Er was wel een schooltje maar echte dorpen ontstonden er niet. Pas afgelopen decennia kwam er een uitbreidingswijkje van het net buiten de polder gelegen dorpje Neck. 

De start was niet eenvoudig. Er moesten tal van regenten worden omgekocht om de plannen door te drukken. Er ontstonden zo veel particuliere belangen die uit waren op snelle winst. Dat zat er niet in. In 1625, kort voor het droogvallen van de Wormer, braken de dijken en ontstond er meerwerk. In juni 1626 viel de polder droog en kon worden begonnen met sloten graven en de aanleggen van wegen. Boeren, met pioniersgeest konden een boerderij pachten. Maar de grond bleek minder vruchtbaar dan in de Beemster, met als gevolg dat veel boeren rijk aan kinderen maar arm aan geld waren. Het was zo erg dat de pacht soms lager was dan de polderlasten en in de 18e eeuw moesten eigenaren soms geld toebetalen om van hun grond af te komen: grondprijzen kunnen blijkbaar (door de polderbelasting) ook negatief worden. De economische crisis van 1672, de veepest van 1679, de watersnood van 1825 - het hielp allemaal niet.

Voor wie dus nog een boek zoekt voor de kerstlockdown: 320 pagina's voor 25 euro bij uitgeverij De Kring. 

Industriestandaarden

Op Foodlog is er een leuke discussie over digitalisering en de rol van standaarden in het bepalen van wat duurzaamheid is. Mijn bijdrage: 

Vanuit de historische ontwikkeling een volstrekt logische nieuwe stap. Het begon immers bij de kruidenier waar de commodities ("een pondje suiker, een kilo meel") ergens vorige eeuw werden vervangen door merkartikelen (met monopolistische concurrentie als marktvorm). En de verzuilde kruidenier met eigen klanten door de retailers met een merk. Daarmee kregen voedselfabrikanten en retailers belang bij reputatie-management. 

Vervolgens kregen we de voedselveiligheidsschandalen (dioxinekippen, antivrieswijn, en bovenal bse) wat leidde tot GlobalGap en zijn tracing en tracking)., gevolgd door het verschijnsel dat we (en de ngo) niet meer alleen de overheid aanspreken op het stellen van eisen aan duurzaamheid van de productie, maar met name ook het grotere bedrijfsleven met zijn merken. Of het nu om kleding uit Bangladesh of China gaat of om Brabantse melk uit Braziliaans veevoer. Dat is wellicht een mooie aanvulling op de lokale omgevingsvergunningen die de neoliberale overheid liever niet inperkt.

Issue is dan vooral: wie checkt de standaarden. Als vanouds (net als bij wetgeving) denk ik dan aan de onderzoeksjournalistiek en de wetenschap. En dan doemt dezelfde vraag op als bij de algoritmes van de sociale media: hebben die journalisten en wetenschappers de juiste prikkels en genoeg toegang tot data om hun (correctie)werk te doen? Blijkbaar heeft Dick daar zorgen over.

En misschien een tweede issue: ontstaan er in die dedicated supply chains geen nieuwe afhankelijkheden waardoor bv. boeren of maaltijdbezorgers die geheel volgens recept van de standaard moeten werken nog genoeg autonomie hebben? Ofwel: hoe goed zijn de standaarden in de platform-economie als het gaat om deze arbeidscontractanten. 

import van boeren

De knowhow van de Nederlandse landbouw en boeren heeft al eeuwen een zekere reputatie. Andere landen wilden er graag gebruik van maken, het 'call in the Dutch' gold niet alleen voor watermanagement. Een mooi voorbeeld levert een artikel in de NRC van dit weekend (Nathalie Hansen: Oranjegevoel op een Deens eiland, NRC 11.12.2021): in 1521 vond de Deense koning Chiistian II het tijd voor een nieuwe stap in zijn economisch beleid: hij nodigde 24 Nederlandse boerenfamilies uit om op Amager, een eiland net ten zuiden van Kopenhagen, te komen boeren. Store Magleby werd het Hollanderdorp. 

De Deense koning wilde van zijn land een handelsnatie (sic!) maken en keek dus naar de grootmacht in opkomst: Holland. En Hollandse boeren beschikten over handelsgeest en innovativiteit. Ze kregen het eiland met land en gebouwen als eeuwigdurend erfgoed en tal van privileges: geen belasting, eigen taal, school en kerk en eigen rechtspraak. Het bleef honderden jaren een gesloten gemeenschap. Aanvankelijk begrijpelijk omdat de Denen tenslotte uit hun huizen waren gezet ten faveure van de Hollanders. Maar toen daar in de 18e eeuw inteelt-verschijnselen optraden, moesten er wel gemengd worden getrouwd. De Denen namen ook de teeltmethoden over (zoals gebruik van zeewier naast de mest van vee en latrine-mest uit Kopenhagen) evenals de rituelen en klederdracht. Rijke Hollandse boeren kochten ook de arme Deense collega's op.  Amagen werd het gebied met kwaliteitstuinbouwproducten voor Kopenhagen. 

Intussen zijn we 500 jaar verder, reden voor een jubileumboek en een tentoonstelling in het lokale museum. Mooi uitje voor wie in Kopenhagen moet zijn. 

In Food- en Agribusiness

Gisteren bracht Food- en Agribusiness ons opinieartikel over het toekomstperspectief bieden voor de boeren die blijven. Een bewerking van het persbericht van het Rli advies Boeren met Toekomst. Hier is het stuk. 

Column over Ostrom

 Bij BoerEnBusiness verscheen weer een aflevering van mijn maandelijkse column. Dit keer over het werk van Elinor Ostrom dat nog altijd inspirerend kan zijn voor gebiedsprocessen. Zie alhier. 

Albert Cuyp

Vanmiddag waren we in Dordrecht voor de tentoonstelling ter ere van de 400ste geboortedag van Albert Cuyp. In de 17e eeuw een lokale grootheid die riviergezichten en veestukken schilderde. Een van onze grootste landschapsschilders, die nog voortleeft in de bekendste Amsterdamse voedselmarkt. Maar die na zijn dood wat in vergetelheid raakte tot hij door de Engelse jet set werd ontdekt - de landed gentry kocht zijn schilderijen op. 

Interessant is het inzicht dat de onderwerpen van de schilderijen van Cuyp op zijn minst deels door de markt werden bepaald, en er dus in de 17e eeuw een markt was voor schilderijen die trots uitstraalden op de eigen stad maar ook op het landelijk gebied. De elite wilde blijkbaar pronken met het grondbezit en wat koeien, en dat past wonderwel in de theorie van Bas van Bavel die we hier eerder bespraken. 

En 100 jaar later storten de Engelsen zich op de modernisering van de landbouw, werden rijk op hun grootgrondbezit waar ze hun landhuizen lieten bouwen. Die wilden ook wel een stukje vee aan de muur want ze waren zeer betrokken bij hun bezit. De tentoonstelling meldt een aantal voorbeelden van modelboerderijen met zuivelbereiding, haast industriële ondernemingen. Turner, Constable en anderen waren als kunstenaar meer van het schilderen van licht geportretteerd en bouwden voort op Cuyp. Ook de barrons, knights en lords zullen daarvan genoten hebben, maar de rol van het vee was er blijkbaar ook. 

Mooie tentoonstelling, gaat dat zien. 

Streken en letters

Afgelopen week las ik de Streekatlas NL, een mooi koffietafelboek van Martin Berendse en Paul Brood. Ze beschrijven de streken (regio's) die samen het huidige Nederland maken en gaan daarbij veel terug naar oude kaarten en Middeleeuwse toestanden. Mooi uitgevoerd en zeer leerzaam, niet alleen voor mijn huidige interesse in de voedseleconomie van de Middeleeuwen maar ook voor wie nog gebiedsprocessen in Nederland wil opzetten. Dan doet die identiteit van de oude regio's er toe. 

Je krijgt ook wat inzicht in oude termen en toevallig twitterde voedselhistorica Lizet Kruyff dat het woord hertog van het Duitse Herzog (als in Herzogenrath) komt, dat dan weer is afgeleid uit Herr en Zog, van leiding geven. Ik kon niet nalaten te antwoorden dat ik in de Streekatlas net had gelezen dat de chocoladerepen van De Baronie helemaal niet uit Breda kwamen (zoals voor de hand ligt want bij Meijerij denken we aan 's Hertogenbosch, bij Markiezaat aan Bergen op Zoom en bij de Baronie aan Breda). Maar dat het bedrijf uit Rotterdam komt en is opgericht door de naamgevers BArents, ROth en NIEuwenhuis.

Blijkt  vervolgens dat de Amsterdamse twitteraar en digitale verhalenverteller Rob Hoeijmakers de fascinatie voor afkortingen in merknamen deelt en uitzoekt. Hij kende de Baronie niet maar haalt per omgaande boven water dat het Schiedam zou moeten zijn in plaats van Rotterdam en dat het De Rot en niet Roth is. 

En zo leerde ik ook nog dat HERO limonade vernoemd is naar Henckell und Roth. Toch een leuk medium., dat Twitter. 

Mondkapje

In Azië lopen ze al wat langer met mondkapjes dan hier. Misschien doordat ze zich meer bekommeren op het effect van hun eigen hoesten op de gemeenschap, ze zijn tenslotte veelal wat minder individualistisch. Of de luchtvervuiling is er erger dan hier. In het alleraardigste boekje Japan in honderd stukjes van Paulien Cornelisse las ik nog twee overwegingen. De ene is verlegenheid, zoals sommigen hier graag een zonnebril opzetten.

Maar in Japan bovenal het feit dat ongeveer 1 op de 5 mensen hooikoorts heeft van de Japanse Cederboom. Na de oorlog hebben de Japanners besloten veel van hun oerbossen te kappen zodat er de ceder kon groeien, die gaf meer hout. Ze hebben 4 miljard van die bomen geplant. Maar nauwelijks geoogst want inmiddels kwam het hout uit Zuidoost Azië. De oplossing zou natuurlijk zijn om terug te gaan naar het oerbos, maar men schijnt zijn kaarten te zetten op een ceder die geen pollen produceert. 

Leuk sinterklaascadeautje overigens, vooral ook voor wie er ooit is geweest. 

Boeren met toekomst

 

Bij de Rli schreven we het advies Boeren met toekomst. Vanochtend vroeg mocht ik het al toelichten bij BNR, NPO_Radio 1 en Omroep Friesland. Wie het zoekt en per ongeluk hier terecht gekomen is: je vindt het advies hier op de Rli website.