de krant van 2-2-53

In het familiearchief bleek er 1 krant te zijn bewaard: de nooduitgave van de PZC van 2 februari 1953. Met de eerste rapportage van de watersnoodramp. Opvallend wat er die dag al bekend was, en ook wat nog niet. Niet Schouwen of Flakkee domineerde de voorpagina maar Kruiningen. Een buitengewoon indrukwekkend document dat we nog even zorgvuldig bewaren. Al was het maar als oproep om de delta klimaatbestendig te houden.

Terug naar Toorenvliedt

In aanvulling op mijn post van gisteren over de LEI boekhouding in de jaren 60, onthul ik dan ook nog maar even een tekst die ik in het familiearchief tegenkwam. Het is een tekst die mijn vader tezelfdertijd schreef in het contactorgaan van de vereniging van oud-leerlingen der christelijke middelbare landbouwschool te Middelburg. Hij had er na de oorlog de winterlandbouwschool gevolgd. In januari 1962 schreven een aantal oud-leerlingen (waarvan er één uit Ontario - Canada rapporteerde) een bijdrage. Ik citeer een deel uit het stuk van Kr. Poppe:
"Goed inzicht in de kosten is belangrijk. Om een juist inzicht in het bedrijfsgebeuren (sic! -kjp) te hebben, is het daarom nodig, dat we meer dan alleen een kasboek met in en uitgaven bijhouden. Het is thans zeer nuttig en noodzakelijk dat we van te voren een begroting gaan opmaken. Een analysebegroting die ons inzicht geeft in de te verwachten opbrengsten en kosten. Natuurlijk berust dit op schattingen. Maar dit is geen onoverkomelijk bezwaar. Wanneer U dit enkele jaren doet dan valt het met die afwijkingen beslist erg mee, terwijl men een steeds beter inzicht krijgt in het kostencijfer van bepaalde onderdelen. Want, wat bijv. een bepaald gewas per ha kan opbrengen zal elke boer ongetwijfeld weten, maar wat hetzelfde gewas gekost heeft, is vaak veel minder goed bekend, doch zeker net zo belangrijk.
Tenslotte is het kostencijfer even belangrijk als het opbrengstcijfer, om de winst te bepalen. Om dus het bouwplan juist samen te stellen moeten we een goed inzicht in de toegerekende kosten hebben, maar ook bij de keuze van het al of niet omschakelen op andere methodes of investeringen zal een deelbegroting op zijn plaats zijn. 
Eveneens is het in verband met de gehele bedrijfsorganisatie zeer nuttig om te weten hoe hoog de totale bewerkingskosten -arbeidskosten en werktuigkosten en werk door derden- per ha zijn. Heeft me deze cijfers van het eigen bedrijf berekend, hetzij vooraf, hetzij achteraf, dan kan men deze vergelijken met die van andere bedrijven en bijv. van het L.E.I. op deze manier kunnen dus eventuele fouten aan het licht komen en verbeterd worden. De assistenten van de R.L.V.D. zulle u bij het opmaken van een analyse begroting gaarne terzijde staan. Tevens beschikken zij over materiaal om Uw bedrijfsgegevens aan die van anderen te toetsen en van een deskundig advies te voorzien. Werkelijk, pak dit eens enthousiast aan en U zult er geen spijt van hebben, want "Wie schrijft, die blijft".

Waarvan akte.

Vertrouwelijke LEI cijfers

Nog een oud stuk van het LEI uit het familiearchief. Vertrouwelijk nog wel, staat er op de buitenkant maar na 50 jaar ben ik zo vrij dat met een korreltje zout te nemen. Hiernaast een afbeelding uit het Jaaroverzicht van de arbeidsnotitiegegevens, overzicht no 2120  voor boekjaar 1959/60 in het Zuidwestelijk kleigebied.
Het is een bedrijfsvergelijkend overzicht uit de tijd dat mijn vader een voor die tijd groot akkerbouwbedrijf op Oud-Vossemeer leidde. Het moet een van de bedrijven zijn geweest die hier worden gerapporteerd maar ik heb geen idee welke van de A, B, C etc genummerde bedrijven Het Speelhuys van de Hiksedijk is geweest.
Het was de tijd van de mechanisatie (er was ook een rationalisatie-studieclub die zelfs in Oost-Engeland bij de grootlandbouwbedrijven op excursie ging). En dus was het noteren van uren per gewas en activiteit van belang. Dat werd hier dan ook gerapporteerd.
Mooi breed bouwplan overigens: wintertarwe, zomergerst, groene erwten, schokkers (dat zijn ook een soort erwten), stambonen, vlas, blauwmaanzaad, graszaad, koolraapzaad, uien, suikerbieten, voederbieten, aardappelen, luzerne, rode klaver en grasland. Wat al weer wat minder was dan in de rapportage over 1951, toen ging het ook nog over bruine en witte bonen, kanariezaad, mosterdzaad, spinaziezaad, karwij (wat ik me uit begin jaren 60 ook nog herinner) en veldbonen. Dat is nog wat anders dan 1:4

Oud LEI werk

Afgelopen weekend was ik het familiearchief aan het beheren en tot mijn verrassing kwam ik materiaal van het toenmalige Landbouw-Economisch Instituut tegen. Allereerst Bedrijfseconomische Mededelingen no 10. uit maart 1954 met de uitkomsten van de akkerbouwbedrijven in 1951/52. Het logo met de LEI-bij op de voorpagina.

 Mijn vader moet het in die tijd gekregen hebben als rijkslandbouwvoorlichter in Brouwershaven toen hij er boeren hielp met de ruilverkaveling na de watersnood.
Een half jaar later zou ik er geboren worden, in 1981 kwam ik op het LEI te werken en maakten we er ook van die rapportages, Raar maar ook grappig idee.

Directeur Jan Horring tekende natuurlijk voor het voorwoord en verantwoordt de bedrijfskeuze. Gezien het aantal waarnemingen mag aan de regionale gemiddeldes niet de betekenis van het gemiddelde per regio worden toegekend, zo meldt hij. Er werd middels 171 bedrijven gerapporteerd, het boekhoudnet bevatte er ook 50 buiten de gerapporteerde regionale groepen en maar liefst 60 bedrijven werden te afwijkend gevonden om opgenomen te worden in de gemiddeldes.
Achterin de publicatie de cijfers van de laatste 4 jaar, wat in 1981 nog helemaal terug te vinden was in de zgn. BUL (BedrijfsUitkomsten Landbouw). Verleidelijk om hier die uitkomsten te vermelden (4 ton wintertarwe), maar dat laten we maar aan de echte historici.

Andriessen

Het hoort bij ouder worden, zo komt me over, dat bijna elke week wel een of twee mensen uit het publieke domein van de jaren 60 in een necrologie figureren. Daar staan we maar niet al te veel bij stil. Maar ik maak een uitzondering voor J.E. (Koos) Andriessen. Met een tussentijd van 30 jaar twee keer minister, maar ik ben hem vooral dankbaar voor zijn boek over economie.
It's all in Marshall zeiden economen vroeger, verwijzend naar het standaardwerk van Alfred Marshall uit het begin van de 20ste eeuw. Maar voor ons op de Hoger Economische School met zijn HEAO opleiding gold it's all in Andriessen, ook al was de  1972 bewerking al van Schondorff en Cohen.
Na de middelbare school door A. Heertje zijn boeken in de beginselen van de economie te zijn geïntroduceerd, werd dit het stuk gelezen standaardwerk op de hoek van het bureau. Met enige nostalgie bladerde ik er nog eens in.

Kipeconomie

Onder de titel Chickenomics had The Economist vorige week [19.1.2019] een voorbeeldig stuk van 2 pagina's over de economie van de kippenhouderij. Also featuring de plofkip waarvan het marktaandeel onder druk van de ngo's teruggelopen is van 60% in 2015 naar 5% in 2017.
Ook een mooi figuurtje dat aangeeft dat het Amerikaanse vleeskuiken van 56 dagen oud in 1957 0.9 kg woog, in 1978 1.8 kg en in 2005 4.2 kg. Dankzij de veredeling.
En de wereldhandel wordt deels verklaard door consumentenvoorkeuren. Wij hebben liever licht-gekleurd vlees van de borst, in ontwikkelingslanden is er een voorkeur voor het donkergekleurde vlees, en de chinezen verwerken ook de poten. Zo is in Amerika het borstvlees 88% duurder dan de poten, In Indonesië is het 12% goedkoper.

Brabantse kindersterfte

Boeiende bespreking van een proefschrift van Evelien Walhout (Tilburg University) in NRC van gisteravond. Over zuigelingensterfte in Brabant in de 19e eeuw. Die was in de grote gezinnen sterker dan in de rest van Nederland.
De verklaring zou zijn dat de lokale katholieke kerk borstvoeding afraadde, het werd vervangen door melk die minder kwaliteit had dan moedermelk, ook nog eens met onzuiver water werd aangelengd en in de zomer in de fles die contant naast de wieg stond (zodat de zuigeling zich zelf kon bedienen via een slangetje) snel bedorven was. De kerk zou er toe gekomen zijn omdat het ontbloten van de borst in het openbaar te sensueel zou zijn en omdat niet-zogen wel hielp aan het snel weer zwanger worden. En snelle bevolkingsgroei was gewenst om als bevolkingsgroep meer in evenwicht te komen met de protestanten. Overigens was mogelijk ook armoede een belangrijke reden, er moest ook door de moeder weer gewerkt worden.

College in Groningen

Vandaag treinde ik op en neer naar Groningen. Prima werkplek bij de NS om stukken te lezen en mails af te handelen. En in Groningen gaf ik college in de winterschool van Asian Studies aan de RU. Voor een groep zeer geinteresseerde studenten uit Korea. Over het succesverhaal van de Nederlandse landbouw. Hier is de presentatie.

zebra

Buiten is het 's ochtends goed koud en de rayonhoofdenkoorts komt er aan. Maar hier alvast een advies voor deze zomer: wil je geen last van steekvliegen, doe dan zebra-kleding aan. of doe zoals sommige volkeren: witte strepen bodypaint op een donkere huid.

Er was al bekend dat de strepen van Zebra's minder paardenvliegen aantrekken, en dat dus mogelijk de evolutionaire verklaring is. Zweedse en Hongaarse onderzokers verfden nu paspoppen zwart, wit en zebra-gestreept, smeerden er lijm op en zetten ze een paar weken in een kuidenweiland met insecten. En inderdaad, zwart trekt de meeste insecten aan (omdat dat koel is?, of donkere achtegrond veilig?), gestreept de minste.

Via Foodlog uit Science Daily.

Briefopeners uit de wereld van suiker

Zie hier nog een fotootje van een paar stukken uit het familie-archief. Briefopeners uit lang vervlogen tijden van onze suikercoöperaties. De linker is van de VCS Dinteloord, de rechtse van SuikerUnie.

Op Radio1

Ik mocht vanochtend de publicatie van CBS en Wageningen Economic Research over de exportcijfers toelichten bij Mieke van der Weij en Peter de Bie op Radio1. Hier kun je het terugluisteren. 

Americana

Al eerder maakte ik melding van de recensie in The Economist van het boek Americana van Bhu Srinivasan. Reden om het te kopen bij een bezoek aan New York en inmiddels heb ik het uitgelezen. Fascinerend boek dat o.a. de synergie tussen het Amerikaanse vrije markt kapitalisme en overheidsbescherming laat zien.

administratieve lastendruk

Op 3 in het ZLM lijstje dat ik hieronder gisteren vastlegde, staat op #3 de administratieve lastendruk. Terecht wijst de tekst er op dat het niet alleen door wetgeving komt, maar juist ook door de stapeling van eisen van keurmerken. En juist het gebrek aan afstemming tussen die systemen (publiek en privaat) is problematisch. Uitstekende diagnose. Veelal wordt naar de overheid gewezen (ik zag nog een jaarverslag van een coöperatie die de eis van 65% eiwitvoorziening in de veehouderij toeschreef aan de wetgever, maar dat is toch echt een private afspraak van LTO en NZO) maar juist ook de ketenschema's zijn een probleem.
Ik vrees dat het blockchain denken dat alleen maar versterkt, want ook dat zijn vooral uitwisselingsschema's per product. Maar o wee de boer die meerdere producten verbouwt of zijn product onder meerdere schema's levert.
Er was een tijd dat de boer werd ontzorgd. Ik legde vorige week nog een aantal mensen uit dat het aardige van de landbouw is dat boeren geen facturen sturen over hun omzet, dat doen de afnemers, coöperaties en particulieren. We zijn alleen vergeten dat te digitaliseren in EDI format en vervolgens zijn we allerlei duurzaamheidsschema's gaan invoeren die niet over administratieve organisatie nadachten maar de boer vroegen van alles in te vullen en aan te leveren. Tijd voor een data-coöperatie van boeren. Lijkt me een business opportunity.

150 jaar ZLM

Vorige jaar was het 150 jaar geleden dat de ZLM, de Zeews(ch)e Landbouw Maatschappij werd opgericht. De organisatie is inmiddels ogegaan in de ZLTO maar gelukkig is de historie niet vergeten. Net voor de kerst kreeg ik een leuk boekje toegestuurd. Geschreven door Ton Duffheus. Mooie interviews met leden,, en een overzichtje van eerdere geschiedenisboeken over de ZLM. Het boek sluit af met een agenda van 7 punten waar aan gewerkt zou moeten worden volgens geinterviewden en auteur:

1. Landbouwgrond (moet niet in handen van beleggers vallen, maar ook arrangementen tussen stoppers en uitbreiders)
2. Duurzaam bodembeheer
3. administratieve regeldruk
4. maatschappelijke waardering
5. zoet water
6. werving en huisvesting arbeidsmigranten
7. bioloigsche landbouw (heeft een imputls nodig)

Frames in de agrarische geschiedenis

Naar aanleiding van de 75 mln support voor jonge boeren ontstond gisteren op Foodlog een draad die uitliep in een alleraardigste discussie met literatuurverwijzingen over de historie van ons landbouwmodel. Met frames als Nooit meer honger, Nooit meer oorlog, Granen als hoeksteen van het landbouwbeleid. Zie alhier

Over de historie van OVO - nogmaals

In 2009 schreef ik hier een blog over het OVO drieluik, die ik voor je gemak nog een keer toevoeg.
Aanleiding was een mij door oud-LEI collega Hans Rutten toegestuurde scriptie uit 1995. Er blijkt regelmatig naar het stukje verwezen te worden en sommigen blijken dan de scriptie zelf te willen lezen. Maar die is niet digitaal toegankelijk.
Nog niet, want Hans heeft me verzocht die via deze blog toegankelijk te maken en regelde toestemming bij de auteur, die inmiddels in de Zeeuwse akkerbouw onderneemt. Met plezier deze keer dus deze service.  En dank aan beiden.
En het onderwerp is nog actueel. In het nieuwe GLB is elke lidstaat verplicht om te kijken of zijn AKIS (Agrarisch kennis- en innovatiesysteem) op orde is. Wat dus de vraag oproept of de kringlooplandbouw baat heeft bij veranderingen in het AKIS / OVO. Moeten verbindingen sterker (en welke dan, tussen het internationale WUR en de regio, of tussen voorlichting en beleid?) of kun je net als in de jaren 50 ook succesvol zijn zonder al teveel centrale sturing op samenhang, vertrouwend op de netwerkcapaciteiten van het systeem ??

Dit is de link naar de scriptie in pdf
De oorspronkelijke blog:

Het OVO drieluik is zo langzamerhand een monument, in de verschillende betekenissen van het woord. Iemand die mijn huidige belangstelling voor de toekomst van het kennisssysteem kent, stuurde me een scriptie uit 1995 toe over deze mythe.
Het eerste wat je aan zo'n scriptie opvalt is de vorm, het ziet er niet veel anders uit dan mijn eigen werkje uit 1981: simpel geprint, sommige zaken noodgedwongen met pen ingetekend. Het is nog geen 10 jaar dat desktop publishing de student heeft bereikt.
Terzake: de scriptie constateert dat er vroeger wel de nodige contacten waren binnen het OVO3luik (hoewel met name die tussen voorlichting en onderwijs toch heel beperkt waren), maar dat pas sinds de jaren 80 (met de komst van minister Gerrit Braks) LNV ging kijken naar de samenhang en er op ging sturen. Ook al werden er tot die tijd steeds verbindingen verbroken. Pas eind jaren 80 was er een allesoverheersende aandacht voor de verbanden binnen het OVO3luik, maar toen was het met de privatisering ook een hot issue geworden.
Het uiteenlopen van de belangen van overheid en boeren wordt veelal gezien (in ambtelijke stukken en door geinterviewde topfunctionarissen) als de oorzaak van het verminderen van de OVO relaties. Maar de desintegratie sloeg pas toe na 1990, met de privatisering.

Miriam van Gorsel: De desintegratie van het OVO-drieluik: mythe of werkelijkheid? - Een historisch onderzoek naar de ontwikkelingen in het kennisnetwerk in de periode 1950-1990. NRLO / LNV-DWK, doctoraal scriptie 1995

Houellebecq als landbouwkundige typeert Holland

Genoten van de recensie van Michel Houellebecq's nieuwe boek door Margot Dijkgraaf in de NRC van vrijdag. Ben het nu al niet eens met het wereldbeeld van Houellebecq maar het feit dat het over een landbouwkundige gaat, dat de EU het gedaan heeft en dat Holland wordt afgedaan als "Geen land, hoogstens een bedrijf" lijkt me alle reden heb boek te lezen. Op de lijst Aan te kopen dus.
(de foto nam ik in Parijs op de Dali tentoonstelling in het Grand Palais)

Zakken in beeld

Het familiearchief bevat ook nog wat fysieke objecten die ik bij het opruimen tegen kwam. In december gebruikte ik hier al een paar fotootjes van linnen zakjes (in het wit) die fraaie opdrukken bevatten van bietenzaad (zoals die hiernaast in blauw-groen voor voederbietenzaad) en ook voor witloof. Moeten ergens in de 50er / begin 60er jaren in gebruik zijn geweest, zo vermoed ik. Is er een landbouwmuseum dat dit verzamelt en er meer van weet ??

Maverick / Canada

Dezer dagen las ik het boek The Promise of Canada van Charlotte Gray uit. Ik kocht het deze zomer van mijn laatste 20 Can. dollar biljet op de luchthaven van Vancouver en de nachtvlucht was te kort om er door heen te komen. Een prima boek overigens, zeer aan te raden voor wie deze zomer naar Canada gaat of anderszins belangstelling heeft voor The making of Canada.
Het boek ligt wat buiten de onderwerpen op deze blog, behalve dan dat het me informeerde over de oorsprong van het woord Maverick, dat zo iets als eenling, uitzonderlijke persoon, outsider betekent. En in het Amerikaans ook ongebrandmerkt kalf.
Dat laatste blijkt de oorsprong van het woord. Ene Samual A. Maverick, veehouder in Texas, weigerde zijn vee te brandmerken. En zo kregen de kalveren zijn naam.

de geschiedenis van duurzaamheid

Duurzaamheid is niet van vandaag of gisteren. De Brit Paul Warde schreef een geschiedenis van het begrip voor de periode 1500 - 1870. The inventions of sustainability heet het boek en de NRC van vrijdag 28 december recenseerde het.  Uitgegeven bij Cambridge University Press.
Mooie anekdote over de chemicus Justus Liebig, de uitvinder van de kunstmest, die de WC karakteriseerde als een vorm van zelfvernietiging. De invoering van de riolering in London wekte zijn toorn, want er zouden voortaan schaarse materialen verloren gaan. IN zijn ogen hing de welvaart, ja zelfs de vooruitgang van de beschaving, nauw samen met het terugvoeren van meststoffen naar de landbouw. En hij was niet de eerste die dat signaleerde. Ook ontbossingsdiscussies zijn al heel oud. Waarbij er op gewezen werd dat voor granen de markt nog wel werkte (hoge prijzen lokken aanbod uit) maar dat bossen zeer traag groeien. Er is dus een generatie-issue.
In Londen was er in de 17e eeuw al een energietransitie, van hout naar kolen, toen nog seacoal geheten want aan zee kwam steenkool aan de oppervlakte. Het veroorzaakte veel (fijn) stof, met als gevolg discussies om toch maar terug te gaan naar hout. Nederland hield het bij turf.
Interessant is dat de recensist constateert dat de Lage Landen vaak opdoken in de discussies over duurzaamheid. Want zij bewezen dat veel mensen met success op een klein stukje natte grond konden leven en dat dus niet alleen de totale oppervlakte maar ook de infrastructuur en bereikbaarheid (over water) meetelden.
Kritiek heeft de recensist ook op het boek: de ideeëngeschiedenis zit er weinig in. Zo verdwijnt eind 18e eeuw het christelijke eindbeeld denken ten faveure van het vooruitgangsgeloof. En we gaan anders denken over natuur. Tot die tijd, zo grapte Godfried Bomans eens, was dat de afstand tussen twee steden.

New Dutch Landscapes

Afgelopen week deed ik nog mee aan een online consultatie van experts van het PBL over ons landschap. Goede aanleiding om uit de familiebibliotheek een fraai fotoboek van Ger Dekkers opnieuw ter hand te nemen. New Dutch Landscapes, ergens midden jaren 80 door Waanders in Zwolle uitgegeven. 
Conceptuele fotografie, hij legde nieuw gewonnen land vast, waar menselijke bewoning vooralsnog ontbreekt, maar waar de hand van de mens duidelijk herkenbaar is in de strakke lijnen van dijken en sloten. Zo beschreef deze website zijn werk.
Het grote publiek kent hem mogelijk van de zomerzegels 1981. En hier wat voorbeelden van de site van het Fotomuseum. Ik vrees dat het niet meteen de landschappen zijn die bij iedereen tot de verbeelding spreken.