Grondbank

 Op Foodlog is er een discussie gaande over Grondbanken. Zie aldaar, hieronder staat slechts een bijdrage van mijn hand.

Er lijken mij vier aspecten aan te zitten:
1. hoe werkt de aankoop door de grondbank
2. welk beleid voer je bij de uitgifte van de grond
3. wie betaalt de afwaardering van de grond
4. is het effectiever en efficiënter dan andere vormen van ingrijpen.

ad 1: Ook in Nederland zijn er ervaringen met grondbanken. Ik woon in de gemeente Zuidplas, en daar is er al decennia een actief met oog op herstructurering van de polder voor o.a. woningbouw en glastuinbouw. Zo'n grondbank (in handen van diverse gemeenten) koopt vrijwillig in de markt ook op plekken die vermoedelijk gewoon landbouw blijven, maar dan kan daar te zijner tijd een boer naar toe die moet wijken voor de woningbouw. Ook worden gebieden aangewezen als Voorkeursrecht voor gemeenten, om grondspeculatie tegen te gaan (dat lijkt me bij de extensivering minder van belang, maar het instrument bestaat).
Er lijkt me geen enkel bezwaar om dat ook toe te passen als je het Van Gogh Park wil realiseren of een nationaal landschap wil verduurzamen of de Alblasserwaard met landinrichting 3.0 wil moderniseren richting de toekomst. Ik vermoed dat er in de ruilverkavelingen ook zo'n instrument was - wellicht kan iemand dat toelichten.
Als het voorkeursrecht voor alle grond in Nederland geldt, dus de grondbank kan zich in de plaats stellen van elke koper en doet dat ook, dan jaag je de kopers van de markt, en wordt het lastig een prijs vast te stellen. Als je dat voorkeursrecht in een gebied vestigt heb je aan de grondprijsontwikkeling in de rest van het land nog steun bij het taxeren. Of je moet de grondprijs voor 10 jaar bevriezen.

Ad 2: dat kennen we ook al: Staatsbosbeheer en andere verpachten hun grond onder natuurpacht en op de conditie dat de rest van het bedrijf van de pachter ook een duurzame bedrijfsvoering kent, het verpachten wordt dus als hefboom gebruikt. Zo steun je een (blijkbaar) gewenst bedrijfstype met een bepaalde bedrijfsvoering. Dat lijkt me ook goed te verdedigen. Of jonge boeren daarbij voorrang moeten hebben is discutabeler, waarom zou iemand van 50 die een zeer duurzaam bedrijfsplan voorlegt niet in aanmerking mogen komen? Bij jonge boeren heb je juist ook nog het fiscale middel van de bedrijfsovername-regeling (BOR). Waarom zou je de volgende generatie nog die fiscale steun geven als ze niet met een duurzame bedrijfsopzet aan de slag gaan?.
Een voordeel van een Grondbank, gekoppeld aan een Landinrichtings 3.0 project is dat er ook regie is op het schuiven met gronden, zodat boeren die willen verduurzamen op plekken komen of percelen krijgen waar dat ook het hardst nodig is (bv. naast een natura2000 gebied). Of in de veenweide juist een mix tussen wat hogere en lagere percelen. Of dat de zonnevelden of datacentres komen op de voor landbouw minst bruikbare grond. Maar dan is een Grondbank op zich geen oplossing, dan is het een instrument in landinrichting.

3. Het probleem is vooral: wie betaalt de afwaardering. Er zijn inderdaad wat do-good particulieren / ngo's die dat doen. De provincie Zuid-Holland heeft met het VIC Zegveld een proef lopen waarbij gangbare grond wordt opgekocht waarmee er wordt geëxtensiveerd (en dat kun je dan in contracten of zakelijke rechten vastleggen, of we maken een nieuwe categorie in bestemmingsplannen), maar dan betaalt dus de belastingbetaler meer dan de helft van de aankoopwaarde van de grond.
Ik vermoed dat dit ook nog tot een discussie leidt of huidige grondbezitters die van grondprijsstijgingen (zowel ontstaan door de daling van de rente als de snelle schaalvergrotingsvoordelen) zeer hebben geprofiteerd, moeten mee betalen. In de oude ruilverkaveling was dat het geval via een ruilverkavelingsrente. Dat wilden boeren wel, want die gingen er op vooruit door betere verkaveling. Hier profiteert de natuur en zou je wellicht burgers een biodiversiteits-rente moeten gaan laten betalen?

4. En dat roept dus de vraag op dat als deze afwaardering bv. in de veenweide van de Alblasserwaard 35.000 euro per ha kost, er opties zijn die dezelfde verduurzaming tegen een lager bedrag weten te realiseren. Als die er zijn, dan hoef je niet te wachten tot men wil verkopen c.q. te onteigenen, dan kun je gewoon betalen aan wie zich meldt. Bespaar je de oprichting van zo'n Grondbank.

Zelf denk ik dat we Grondbanken nodig hebben als instrument in een nieuwe vorm van landinrichting, met als grootste uitdagende vraag: wie betaalt de afwaardering - is daar een rationale voor te ontwikkelen ?