Pakhuis

 Maandagavond bent u van harte welkom in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger.  Een bijeenkomst over ons voedselsysteem, ik zit er in het panel. Voor details, zie alhier

Burgerberaad Klimaat

 Eerder dit jaar meldde ik dat het Burgerberaad Klimaat mij een paar keer vroeg langs te komen om als expert gehoord te worden. Het beraad heeft vandaag zijn adviezen aangeboden. Ik kon er in Madurodam vanochtend helaas niet bij zijn, maar hier wel een link naar het advies en de mogelijkheid steun te betuigen. Ik ga me over het advies buigen..

Foodlog en Deloitte

 

Afgelopen dagen ontspon zich op Foodlog een discussiedraad over de studie van Deloitte en de rol van mkba's. Ik deed een paar duiten in het zakje om het economisch denken nog wat toe te lichten. Zie alhier

in Salland

 Deze week was ik dus te gast bij FPG en NVR (zie vorige post). In Laag Zuthem, Salland, tussen Zwolle en Raalte op de buitenplaats Den Alerdinck. Aantrekkelijke vergaderlocatie met een mooi koetshuis (foto) en in de buitenplaats zelf. De eigenaar gaf ons een rondleiding: de buitenplaats is gebouwd in de 19e eeuw door Van Sonsbeek, een minister van buitenlandse zaken onder Thorbecke (die er is geweest). Later een familiebezit en nog gebruikt voor Oost-West conferenties. maar daarna in verval geraakt. De huidige eigenaar verdiende zijn geld in hondenvoer en sloopte alle systeemplafonds en verbouwingen eruit zodat het in oude glorie is herstelt, wel met enig modern gemak natuurlijk. De buitenplaats verhuurt ook cottages en heeft een conferentiecentrum. Aanrader. Mooi dat mensen zo het cultuurgoed herstellen en weer dienstbaar maken.

Key note bij FPG en NVR

Vandaag geef ik een key note voor de FPG en de Nederlandse Rentmeesters Vereniging op Havezathe Den Alerdinck bij Zwolle. Voor wie mijn eerdere  presentatie zag oop het FPG verkiezingsdebat niet veel nieuws. Maar voor de volledigheid, hier is de presentatie. Ik heb er een uur voor, vrijdag ben ik in Leeuwarden bij een "werkbank",  dan geef ik de essentie in 8 minuten zonder plaatjes. 

Tabak

De belangstelling voor roken loopt gelukkig terug en met de marges van de tabaksfabrikanten gaat het prima. Hun aandelen stijgen sinds begin 2024 sterker in koers dan de Nasdaq met zijn tech-aandelen en AI hausse. Zo meldde The Economist op 1 november. Oorzaak is dat de marges verbeteren. De marge van de fabrikanten (voor afschrijvingen en rente neem ik aan) is van 50% naar 60% gestegen.

Minder verkopen, met meer winst in een krimpende markt. Wie wil dat niet?  De oorzaak ligt voor de hand. Het zijn vooral prijsgevoelige rokers die zijn gestopt. En om die verkopen aan prijsgevoelige rokers te realiseren was een lage prijs gewenst en veel reclame. De verslaafde roker is gebleven, en die is minder prijsgevoelig. Dan kan de prijs lekker omhoog. 

Twee zaken noemt het artikel niet: meer innovatie in het vapen en het feit dat de marge wellicht ook makkelijker mee omhoog kan als de overheid er veel extra belasting op zet. Een paar procent marge extra voor de fabrikant lift dan wellicht ook makkelijk mee, zo denk ik als niet-kenner van de branche. 

in de NRC

De NRC publiceert een verhaal over een rapport van de Amsterdamse accountancy organisatie Deloitte, waarin ze de milieuschade van de land- en tuinbouw berekenen. PBL deed dat ook al een paar keer en dat loopt in de vele miljarden. Aan de marge natuurlijk, als je 30%emissie  weghaalt daalt het getal snel. Want veel milieukosten zijn congestiekosten door concentratie in de delta. Ik gaf ooit advies bij het conceptrapport van de studie en de Transitiecoalitie vroeg me of ik eventueel aan NRC wat context wou geven om misinterpretatie te voorkomen. En zo geschiedde, hier is het artikel

Manifest

 Een groep leiders uit het voedselcluster vroeg me deze zomer hen te helpen bij het schrijven van een manifest om het nieuwe kabinet (via de formateur) een handreiking te doen voor het beleid dat de toekomst dichterbij brengt en industriebeleid voor innovatie vorm geeft. Het was een genoegen dat te doen en het resultaat is nu publiek. Hier een oproep en een achterliggend manifest. 

veeteelthouders

 De NRC zocht een reactie uit boerenkring op de verkiezingsuitslag, en bood FDF een podium. Die waren begrijpelijkerwijs niet enthousiast. De nieuwswaarde van het artikel zat in een foto-onderschrift. Daarin stond vet de contaminatie van veetelers en veehouders in het nieuwe woord veeteelthouders. Als je er over nadenkt is veeteelt eigen een archaïsch woord. Je teelt planten en houdt vee. Maar goed, er zijn zelfbewuste veetelers. Er zijn mensen die van veeteelt houden, dat is mooi. Maar veeteelthouders ???  De spellingscontrole vindt het goed, maar ik heb bedenkingen.

column over de formatie

Vandaag verscheen mijn column in Food & Agribusiness. Die kon niet anders dan over de verkiezingen of formatie gaan, maar mijn probleem was dat ik hem dinsdag al moest aanleveren. Het leek me te gevaarlijk om de uitslag te voorspellen of zelfs op de peilingen af te gaan, dus ik opende met de veronderstelling dat de lezer inmiddels de uitslag wel zou weten. Maar ook dat was geen goede gok met de nek-aan-nek race die nog gaande is tussen PVV en D66. Maar de rest van de column blijft relevant, gelukkig.

Hollandse Delta

 Vandaag was ik te gast bij het Waterschap Hollandse Delta. Ze vroegen me een inlieiding te houden voor bestuurders in de Zuidwestelijke Delta met als onderwerp de klimaatverandering en de landbouw. Het leverde met de andere inleidingen en het panelgesprek een boeiende ochtend op. De sheets staan online. 

Fenix

 Nog een museumtip voor een herfstachtige dag: Fenix in Rotterdam. Het thema is migratie, er is een geweldige installatie, de Tornado, gebouwd die je een mooi zicht geeft op de Wilhelmina-pier waarvan al die Europese landverhuizers vertrokken, veelal naar Amerika, maar ook de boten naar de Oost.  Ruim opgezet, met een openingstentoonstelling die tot nadenken stemt. Voor nuttige reflecties nu de stromen klimaatvluctelingen over de wereld deze eeuw zullen toenemen. 

De geschiedenis van het gebouw is ook interessant: de loods hete lang de San Francisco loods want het is een goed gebruik in havens om gebouwen naar bestemmingen te noemen.  Gebouwd voor koffie, cacao, granen en andere zaken die de HAL vervoerde. In de tweede wereldoorlog werd de kade vernield en het middenstuk van het gebouw ging daarna ook in vlammen op. Vervolgens werd het gesplitst in Fenix 1 en 2., beide nu herbestemd. Bij komende blogs wat fotootjes die ik in de Fenix nam.

Goudse Glazen

 Enkele uitjes in eigen land brachten ons in de St Jan in Gouda en de beroemde Goudse Glazen te zien. Zeer de moiete waard, en interessant hoe zowel de  ramen van de Spaanse koning in de beeldenstorm behouden zijn en het Ontzet vanLeiden er in een volgend gebrandschilderd glas wordt verbeeld.

Nobel

 We hadden het hier nog niet over de Nobelprijs Economie. Die ging onlangs naar drie economen die zich bezighouden met de rol van innovatie in economische groei. Philip[pe Agnion en Peter Howitt delen de helft van de prijs voor het macro-economische modellen werk. De andere helft gaat naar Joel Mokyr, die zowel historicus als econoom is. The Economist prijst het genre en Mokyr voor zijn 2016 boek A culture of growth. 

Het eerdere paradigma dat de opkomst van de industriële revolutie en de versnelling van innovatie in de 18e eeuw naar een hoger niveau niet veel te maken zou hebben met kennisontwikkeling aan universiteiten haalt hij daarin ondertuit. Misschien dat instrumentontwerpers niet altijd wisten waarom iets werkt (de oude visie) maar ze waren dan wel degelijk geinteresseerd dit te begrijpen vanuit wetenschap (Mokyr). Organisaties als de Royal Society brachten wetenschap en ingenieurswerk steeds dichter bij elkaar.  Het doel van de wetenschap is om nieuwe ontdekkingen te doen en het menselijk leven daarmee te verrijken, zo stelde Francis Bacon.  

Er was dus een verandering van culturele normen die inhield dat men open stond voor experimenten en ontdekkingen, en van de commercialisatie van die ideeën. Dat vroeg ook om de juiste politieke (en religieus) omgeving.  Want machthebbers vrezen nog al eens dat vrijdenkers de huidige orde ter discussie stellen en een gevaar voor de macht zijn. Hier hielp de verbrokkeldheid van Europa, waar bv. China een centrale staat was. Er was hier concurrentie tussen landen en altijd wel een plek (Nederland bijvoorbeeld) waar je je werk kon publiceren. Creatuve destruction was zo mogelijk. 

nog 1 keer grond

BoerEnBusiness vroeg me om de discussies over grondbeleid die afgelopen weken in de Haagse politieke cafés werden gehouden in een column neer te zetten. Dat stukje verscheen gisteren hier.

kleinste stadje

 

De herfst lokte ons naar Staverden. Altijd gedacht dat Bronkhorst het kleinste stadje van Nederland is, maar Staverden claimt de titel al sinds 1298. Geldersch Landschap heeft er wat moois van gemaakt en de brasserie is prima.

in Melkvee

Spreekbeurten trekken soms ook de aandacht van journalisten. De website Melkvee maakte een mooi verslag van mijn inleiding bij Land van Ons, waarover ik eerder berichte. Zie hier.

Bij de FPG in Nieuwspoort

 

De  verkiezingscampagne draait door. Gisteravond was er een politiek café in Nieuwspoort van de FPG. Ze hadden me gevraagd voor een keynote over het landelijke gebied, grondmarkt en grondbeleid. Die heb ik inmiddels op LinkedIn gezet en hier is hij.

Aan de orde tussen FPG leden en politici was vooral het issue dat ook in landgoederen in de familiesfeer (dus niet die in stichtingen) de NSW (natuurschoonwet) wel enige bescherming biedt, maar dat de bedrijfsovername met hoge grondprijzen toch lastig is door de fiscale behandeling. Wat ik er van begrijp is dat landgoederen geen ondernemingen mogen zijn (NSW), dus in box 3 zitten en er dus sprake van belasting over vermogen is als dat niet zou zijn vrijgesteld. En dat omzetten in een stichting niet meer zo makkelijk is, je moet aan ANBI eisen voldoen. Anderzijds zijn er boeren die het steeds meer een aantrekkelijke constructie vinden om in bos 3 geen belasting over een NSW landgoed te betalen.  Iets om nog eens in te duiken hoe het echt zit.

Eerste Kamer

 Gisteravond lichten we vanuit de Rli het advies Falen en Opstaan toe bij de Commissie LNV van de Eerste Kamer. Mooie vragen en leuk om daar eens te gast te zijn. Zie hier de link naar de site en er is een mogelijkheid op de site van de kamer om gemiste debatten terug te zien.

in Pulchri

 
Ik was al enige tijd niet in Pulchri, de societeit van kunst en wetenschap op het Lange Voorhout. Deze week stond ik er ineens twee keer. Woensdag sprak ik er voor de aloude Vereniging De Sphinx over landbouweconomie. En vandaag op het eerste lustrum seminar / publiek café van Land van Ons, een mooi burgerinitiatief. Ze hebben mijn presentatie toegankelijk gemaakt, dus ik blijf niet achter. 

Het Lange Voorhout ligt er overigens mooi herfstachtig bij (zie foto)

Pensioen

 

Vandaag verschijnt het boekje Zin in Pensioneren van Lodewijk Schmitt Jongbloed en Dion Kotteman. Ik zou het niet gemeld hebben als ik niet het dankwoord had gehaald. Ik reviewde een eerder exemplaar op verzoek van de auteurs, waarna ze de nulversie nog behoorlijk aanpasten - ze hadden 40 reviews opgevraagd. Onder andere bij tafelgenoten van onze Haagse schrijversclub. 

Nu eens niet een boek over financien maar over tal van vragen die de bijna gepensioneerde zich zou kunnen stellen. Wat ga ik doen met mijn tijd, waar ga ik wonen, neem ik een hond, of een kleinkind?

bloemetjeskoffie

 Net na de oorlog was de koffie ook niet goedkoop en het inkomen laag. De Duitsers dronken toen bloemetjeskoffie. Dat was zulke waterige koffie dat je de bodem van het kopje, met daarin een bloemetjes-motief kon zien. Ik had het niet eerder gehoord maar The Economis meldde het vorige week in een sukje over de nieuwe hippe Berlijnse koffieketen LAP. 

Brabantse voedselstrategie

 De provincie Brabant gaat een Voedselstrategie opstellen. In een aftrap-bijeenkomst in een oude koekjesfabriek wees ik er op dat vooral politieke keuzes in Ruimtelijke Ordening ondernemers (en burgers) kunnen helpen in duidelijkheid naar de toekomst zodat ze kunnen investeren. En dat Voedselzekerheid daarbij geen sterke overweging hoeft te zijn, je kunt ook uit welbegrepen eigenbelang de beste gronden voor landbouw bestemmen en rode of diepgroene functies naar minder goede gronden verwijzen (en daar het grote geld gebruiken om te veranderen). Zo hou je draagvlak voor het voedselsysteem als innovatie-lab dat wereldwijde betekenis heeft. 

Zie hier de post op LinkedIn, met de powerpoint.

Eurochoices (zonder mij)

Vandaag viel de nieuwste EuroChoices in de bus. Nummer 2 van dit jaar is een dik nummer. En het eerste in 25 jaar waar mijn naam niet op de achterkant staat, ik heb het voorzitterschap van de management groep overgedragen. 

Maar lees het vooral (veel is Open Access) want er staan boeiende papers in. Over de gevolgen van toetreding Oekraïne tot de Europese markt, de veranderingen als gevolg van de EU handelsverdragen, het effect van een Carbon Border Adjustment Mechanism, verminderen van na-oogst voedselverliezen, functioneren van boerendiscussie-groepen, , de rol van jonge boeren in duurzaamheid, boerderij digitalisering, veevoer-additieven voor reductie van klimaatgassen, en de opkomst en ondergang van de bont-industrie. Veel beleidsrelevanter kun je een uitgave niet maken, zo lijkt me. 

Daarom zijn boeren boos

 

Het was een dagje voor onze paperback Daarom zijn boeren boos. Nog immer actueel. Enkele auteurs waren in Leeuwarden voor een discussie met studenten, zelf hield ik een spreekbeurt bij onze Probus club alhier. Het lunchpraatje viel goed, spontane bestellingen tot gevolg - terwijl dat niet de opzet was.  Nog altijd te koop in de boekhandel en te lenen in sommige bibliotheken. Je had nog een fotootje van de Deverter Botermarkt tegoed, hierbij

groeten uit deventer

 Komende blogposts wat foto's uit Deventer, een stad waar ik nog zelden of nooit was geweest. Een mooie oude binnenstad met daarin ook enige nieuwe architectuur. En voor deze blog: een mooie gietijzeren botermarkt uit de 19e eeuw. Neergezet door iemand die begaan was met de bloei van de landbouw en de veeteelt en de handel. 

democratisch gat

 De NRC had deze vrijdag een artikel met 4 boekbesprekingen. Van boeken die in meer of mindere mate de oorzaak van de huidige polarisatie in de economie zoeken. De auteur is met name lovend over het  boek Wat Iedereen Aangaat van Mark Lievisse Adriaanse. 

In zijn ogen is er afgelopen decennia veel macht verschoven naar de financiële markten, naar grote bedrijven gevormd door internationale fusies die dreigen te vertrekken als ze worden gereguleerd of meer belasting moeten betalen - en waar overheden en politici dan weer gevoelig voor zijn. Doorgeschoten neoliberalisme. En blijkbaar is bij Corona door d fors ingrijpende overheid en oplopende inflatie  door de Russische oorlog (energie, voedsel) er weerstand opgeroepen, zo voeg ik er maar even aan toe. Wat met hoger minimumloon nog niet zo makkelijk op te lossen is, want juist de voedselketen merkt daarvan de effecten zo las ik elders.

Het leidt tot polarisatie en weinig vertrouwen in de politiek. Interessant is dat Lievisse Adriaanse constateert dat politici twee oplossingen bieden, en beide falen. De ene is die van Trump-Orban-Wilders;  Volksmenners van het type eigen volk eerst. en doorbreken van globalisering. Alleen gebruiken ze die macht vooral voor afbreken van de rechtstaat en (bij Orban, Trump) om er zelf beter van te worden. En, zo zie je nu ook bij Amerikaanse boeren die Trump hebben gestemd, ze breken de welvaart af met handelsbeleid. En dat treft ook de gemarginaliseerde arbeider met woningnood.

Daartegenover is er het alternatief Kaag, Macron, Kamala Harris. Die hameren vooral op het belang van de sociaaldemocratische instituties (en zijn in dat opzicht conservatief) als de vrije pers, onafhankelijke rechtspraak, rekening houden met minderheden etc, maar zien niet dat die onvoldoende de democratie levend houden. Teveel technocratie, te weinig aandacht voor de noden van de gewone man.  Lievisse Adriaanse ziet de oplossing in vergaande participatie op de werkvloer Rijnlands model, inclusief forse winstdeling.  Zodat bedrijven weer tot de gemeenschap horen. 

PS En nu het toepasselijke bordje Herrijzend Nederland goed gekanteld.

eigendomsrechten grond

 In de nieuwste uitgave van de Journal of Agricultrual Economics publiceerde mijn Schotse collega Deborah Roberts haar presidential address over eigendomsrechten in de grondmarkt. Nuttig stuk. 

Ze legt nog eens uit dat een eigendomsrecht in bijzonder op grond, een bundel rechten is. Je mag bepalen wat er gaat groeien, je mag het oogsten, je mag het met onroerend goed bebouwen, je mag de bodemschatten (steenkool of zo) uit de grond halen, je mag bepalen wie er op het land mag komen, je mag CO2 vastleggen, je mag ontwateren, je mag er jagen, je mag het verpachten en daarmee een deel van de rechten overdragen, je mag het verhuren, je mag er een laag water opzetten etc. Althans zolang die rechten niet door de samenleving zijn ingeperkt (in Europa ben je veelal geen eigenaar van de steenkool of de olie die er in de bodem zit).  

Tweede punt is dat die rechten gekregen zijn van de gemeenschap (c.q. er van zijn gekocht via een octrooi op inpoldering of zo). Maar dat de gemeenschap wel de rechten van tijd tot tijd mag herschikken als het gebruik niet meer strookt met wat de gemeenschap denkt nodig te hebben.  Bijvoorbeeld door het recht om te mogen bouwen van woningen er af te halen en te koppelen aan een vergunning. Of door voor het milieu fosfaatrechten in te voeren en daarmee de hoeveelheid te houden vee op de grond te beperken. Eigendom is dus minder absoluut dan mensen soms wel denken. Als je die rechten op korte termijn herschikt hoort daar compensatie van schade bij.

Voor dat proces van het herschikken van rechten c.q. het creëren van markten (bv. voor fosfaatrechten) hanteert de auteur het Common Good Framework van Mazzucato. Dat bestaat uit 5 pijlers: Purpose and Directionality (richtinggeven aan de gebiedsontwikkeling zou je kunnen zeggen), co-creation and participation, collective learning and knowledge sharing, access for all and reward sharing en transparancy & accountability. Via die pijlers kan een overheid het eigendomsrecht aanpassen en nieuwe markten creëren voor bv. CO2-vastlegging of eco-schema's (waarbij dus de markt voor een eco-dienst gaat concurreren met die voor melk). Of via regulering (bv. van emissies) de grondmarkt beïnvloeden. 

Sta voor de vogel

 Hij is er weer en trekt al weken vogelaars naar het natuurgebied alhier. De purperkoet. Voor het laatst gezien in de winter van 2021, nu is hij in de zomer weer terug. Dagelijks staan er groepjes met kijkers langs he water te staren.

op excursie

 Een excursiedagje, vandaag. We waren bij Hoeve Biesland in Delfgauw - het blijft een boeiende plek met een interessant business model. We lunchten aan de Nieuwe Waterweg (een gewaagd project, zo zei Thorbecke ooit toen hij het plan in de Kamer verdedigde, maar de druk van de Rijncommissie was groot). En bezochten een tomatenzaadveredelaar. 

Terug naar de kust

 We waren er even uit, dus bleef het hier wat stil. En ik stak afgelopen week tijd in het maken van een aantal lezingen voor komende weken. Die deel ik op dat latere tijdstip. 

Vandaag dus alleen een fotootje uit Westenschouwen

Paul van Vliet

 Paul van Vliet heeft in Den Haag zijn eigen standbeeld gekregen, zo las ik vanochtend in de krant. Goede aanleiding om nog eens een paar van zijn typetjes terug te kijken uit zijn cabaretshows. Voor deze blog natuurlijk De Boer, waarin hij de draak steekt met de romantiek van het kamperen bij de boer.  There is no business like boerenbusienss. Zie Youtube

Op-, uit-, afbouw

 Nog een paar aanvullende opmerkingen bij mijn analyse van afgelopen dagen over de immobiliteit van de boeren in de polders alhier. Het lijkt er dus op dat 2 a 3 generaties de afgelopen 75 jaar op veel boerderijen het maximum was. Het kan natuurlijk zijn dat degenen die er nog zitten, juist wat aan de hogere kant zitten, maar dat is me toch niet heel erg opgevallen. De oude regel dat opa opbouwt, vader uitbouwt en kleinzoon afbouwt lijkt van toepassing. 

Er is niet alleen de nodige mobiliteit binnen het gebied, al een paar eeuwen komen je ook boeren tegen die uit de zeer verre omtrek komen (of daarnaar toe gaan). Ik noteerde plaatsen van oorsprong als Enkhuizen, Lopik, Texel, Werkendam. Zeeland (Oosterland resp. Tholen) en Goeree Overflakkee. En dat betreft niet zozeer de droogmaking van de Zuidplas, maar juist als er boerderijen te koop of te pachten waren. 

Veel mobitliteit lijkt er ook geweest te zijn in de periode 1890 - 1930. Eerst omdat het goed ging met de sector en mensen een boerderijtje begonnen op een hoek van een groter bedrijf, of vanuit een dorp een perceel pachtten. En daarna omdat het zeer slecht ging en voor een tweede zoon een bedrijfje werd afgesplitst. 

 Je komt door de eeuwen heen ook een aantal faillissementen tegen. Alsook boeren die gedwongen zijn hun boerderij te verkopen aan een belegger en dan verder gaan als pachter. Een sale and lease back constructie. Soms zijn ze later weer in staat om te kopen. 

Verder valt op dat de beleggers steeds meer vertrekken. Bij de droogmakerijen waren er aanvankelijk veel investeerders betrokken die veelal niet zelf gingen boeren maar een pachter zochten. Dat was op zich al mobiliteitsbevorderend want na een pacht van een aantal jaren werd er soms competatief een pacht aanbesteed. Na de Tweede Wereldoorlog zie je de beleggers vertrekken. Mijn interpretatie is dat de pachtwet met zijn continuiteitsrecht en de pachtprijsbeheersing (en het makkelijker worden van beleggen in de internationale kapitaalmarkt die er na Bretton Woods wellicht minder gevaarlijk uitzag) de verpachters heeft doen vertrekken en we de mythe van het gezinsbedrijf met grond in eigendom hebben omarmd.  Het meest spectaculaire afscheid komt voor rekening van een Haagse dame, mevrouw Beelaerts,  die zich freule laat noemen.. Zij vererfde haar 10 grote boerderijen in 1959 aan de pachters, die eigenaar werden (en een rekening voor successierechten kregen). 

Tot slot, sommige families leveren heel wat boeren en pachten of kopen boerderijen voor meerdere zoons, En sommige van die families zijn ook zeer verbonden, verzwagerd. Het leidt tot typische streeknamen als Van der Spek, Van Eijck, Paul, etc.  En in de bijlagen van het boek staat netjes een lijstje van de boeren die anno het jaar voor publicatie GLB-subsidie krijgen, met naam en adres gerangschikt naar grootte van de ontvangst. Men was zo kies het bedrag niet te vermelden, wel dat er een paar hobbyboeren tussen zitten met maar enkele hectares. 

Generatie op generatie in Zevenhuizen

 In aanvulling op de vorige blogposts hier de uitslag van mijn geturf voor Zevenhuizen. Eerder een Poissonverdeling dan een kromme van Gauss. Op 40 van de 100 bedrijven (die lang niet allemaal meer bestaan) is/was de laatste boer de tweede generatie uit de familie. op nog eens 25% zelfs de eerste generatie.  Meer dan 3 generaties is echt uitzonderlijk. Er is 1 boerderij waarop de huidige boer min of meer kan claimen de 6e generatie te zijn. De familie boert in de Tweemanspolder naast de A12 sinds 1801, zij het wel dat de boerderij een keer overgegaan is naar een zwager. Maar dat zien we dan ook maar als continuïteit. 

Kortom, er zijn maar weinig bedrijven waar je kunt claimen dat die al vele generaties lang in de familie zijn.

Generatie op generatie in Moerkapelle.

 

In mijn vorige blogpost beschreef ik een onderzoekje naar het aantal generaties uit dezelfde familie dat achtereenvolgens op dezelfde boerderij actief is.  Van bedrijven die in 1945 nog bestonden en ook nu nog bestaan of inmiddels beëindigd zijn ging ik na hoeveel generaties uit dezelfde familie de huidige of de laatste boer voorgingen.  Hierboven de uitslag voor Moerkapelle. Drie generaties is de meest voorkomende situatie.  Op 1 bedrijf kan men claimen de 5e generatie te zijn, op vier de vierde. Maar veel meer bedrijven blijven of bleven steken bij 2. Kortom: het is all knap als een familie het een eeuw op dezelfde plek volhoudt. In een volgende blogpost de uitslag voor Zevenhuizen. 

Een onderzoekje naar generaties

In menige bedrijfsrapportage over een boerenbedrijf of een interview met een boer of tuinder wordt gerefereerd aan het aantal generaties dat al op die plek boert. Vaak wordt een enorme continuïteit gesuggereerd en daarmee een soort hisotrisch recht op die plek. Ik vroeg me al enige tijd af wat dit argument waard is.

Het viel me afgelopen voorjaar in een boek Eerlijke Verhalen van Wim van der Heide met veel bedrijfsrapportages op dat veel boeren refereren aan hun opa als stichter van het bedrijf. Soms nog een generatie eerder, maar vaak ook niet eens 3 generaties. En dan tel ik een verplaatsing vanwege de ruilverkaveling niet eens mee, dat zie ik dan maar als continuïteit, hoewel iemand best een fors aantal kilometers opgeschoven kan zijn - maar vaak binnen hetzelfde dorp.

Nou is 3 generaties niet zo gek, er is heel veel woeste grond ontgonnen in de jaren 1890 - 1940 en in de crisisjaren zijn ook veel bedrijven als een afsplitsing van een groter bedrijf of als keuterboer begonnen. Al met al hield ik er de indruk aan over, dat je dat "generaties op dezelfde plek" met een korreltje zout kunt nemen, hoewel er natuurlijk families zijn die bv. in Twente of de Achterhoek al sinds de 17e eeuw op een erf zitten.

 Boerderijboeken, die in sommige gemeenten worden gemaakt, bieden soms boeiend onderzoeksmateriaal. Dus toen ik deze zomer het Boerderijenboek van de Stichting Oud Zevenhuizen - Moerkapelle in handen kreeg, waarin alle boerderijen beschreven staan die ooit in deze toenmalige gemeentes hebben gestaan (inclusief een aantal die zijn afgebroken om een ringvaart van de Zuidplaspolder aan te leggen), met daarop zoveel mogelijk de namen van de pachters / eigenaren, besloot ik te turven.

Ik nam alleen de bedrijven mee die in 1945 nog bestonden, en soms nu nog bestaan, en anders na 1945 zijn opgeheven. Dat zijn er 24 in Moerkapelle en 100 in Zevenhuizen. Ze zijn gelegen in droogmakerijen uit de 18e en 19e eeuw, waaronder de Zuidplaspolder.  Daar kunnen dus heel wat generaties boeren. Verder telde ik ruimhartig: een overdracht naar een neef van de boer, heb ik geteld als continuïteit in de familie, ook omdat die neef soms een opa had die ook op die plek had geboerd. Ook verandering van bedrijstype (van akkerbouw naar fruit of zo) heb ik als continuiteit geteld, zelfs als dat van akkerbouw naar loonwerk was. 

Daarentegen is er nog al wat mobiliteit: boeren die failliet gaan, boeren (met name pachters) die binnen de twee gemeentes verhuizen van de ene naar de andere boerderij. Soms van klein naar groot, soms ook andersom. Er is zelfs een geval waarin boeren ruilen: een wat ouder geworden boer ruilt met een ander die een kleiner bedrijf heeft. Allemaal geen continuïteit..

Komende dagen de resultaten van mijn onderzoekje. Doe alvast maar een voorspelling van de uitkomst...

Bonn revisited

 

Na jaren was ik weer eens in Bonn. Op het EAAE congres waar we met veel oude bekenden het 50 jarige bestaan van de associatie vierden. Een mooi event. met ook muziek van Beethoven. Zijn geboortehuis, hiernaast, is naast de moderne musea een van de weinig bijzonderheden van de stad.  Daarmee is meteen verklaard waarom het hier deze week rustig was.

Harderwijk revisited

 

Gisteren was ik in de gelegenheid om anderhalf uur door het stadje Harderwijk te lopen. Ik was er 50 jaar niet meer geweest, zolang ligt de middelbare schooltijd al weer achter me. De binnenstad was groter dan in mijn herinnering en is fraai opgeknapt. Mooie pleintjes, en het Hortuspark bij de oude universiteit van Gelre. Daar waar in mijn tijd de militairen Russisch leerden en studeerden hoe je inlichtingen verzamelt,  is nu een appartementencomplex. De kustlijn is volstrekt veranderd. En het toerisme viert nog meer hoogtij.  Vooruitgang, net wat u zegt. 

geen nooit meer honger a.u.b.

Deze week moest ik er een paar mensen weer eens op wijzen dat de term Nooit meer honger als uitgangspunt voor Mansholts jaren 50 landbouwbeleid historisch onjuist is. Het ging om exportbelangen: er moesten kapitaalgoederen worden geïmporteerd om de oorlogsschade te herstellen en de economie op gang te krijgen. Daar waren dollars voor nodig. En dus moest er geëxporteerd.

Dat in 1952 koffie als laatste van de (distributie) bon ging was dus geen hongerbestrijding, er was koffie genoeg in de wereld. Het bespaarde dollars, die moest je niet aan luxe levensmiddelen besteden. En de honger was eerder het land uit dan de nazi's, door voedselhulp in de laatste maanden van de oorlog (en herstel van het IJsselmeertransport).

Toevallig kwam ik eze week ook een leuke bron tegen die het op andere wijze illustreert. J.L. van Zanden, niet de eerste de beste historicus, schreef een hoofdstuk in een boek "Agrarische geschiedenis" dat eind jaren 80 verscheen. Ik citeer: "Direct na de Tweede Wereldoorlog werd de wederopbouw van de economie, die door de dollarschaarste zeer afhankelijk was van exportinkomsten, nog voor een belangrijke deel door agrarische exporten mogelijk gemaakt. Tussen 1945 en 1950 leverde de landbouw nog bijna de helft van de totale uitvoer. ".  45% van de productie werd uitgevoerd. Met andere woorden: hoe zo landbouwbeleid voor hongerbestrijding ??

CelaVita naschrift

Nog even een naschrift op de vorige blog. Food-& Agribusiness documenteert de bedrijvenhandel rond de aardappelfabriek, ooit bekend om zijn verse geschraapte krieltjes:  opgericht in 1967 en vanaf 1970 in handen van Agrico. In 2005 werd het verzelfstandigd en daarna onderdeel van de Duitse Bieze Food Group. Die verkocht het in 2012 aan het Canadese McCain. Die verkochten het vorig jaar aan een privat equity fonds: Nimbus Investment Fund V. 

CelaVita

 CelaVita is failliet, zo meldt de NOS. Merken en bedrijven komen en gaan, maar deze had wel een bijzondere oorsprong. Het begon als een merk van de aardappelcoöperatie Agrico. Die hadden een groot aardappelsorteerbedrijf in Wezep en een van de restproducten waren de kleine aardappeltjes, kleiner dan 28 (of 35, daar wil ik vanaf zijn) millimeter doorsnee. Deze krieltjes waren van oudsher voer voor de beesten, maar het bedrijf kwam op het ideen deze te veemarkten als luxe gemaksvoedsel. Mooie fransklinkende naam erop en ineens waren de krieltjes een moneymaker. 

Al zo'n 25 jaar geleden was er een discussie hoe het verder moest. Ik was toen betrokken als adviseur en doorrekenaar bij fusiegesprekken van Agrico en de toenmalige directie worstelde met de toekomst: zo'n consumentenmerk is een heel andere business dan bijvoorbeeld pootaardappelen exporteren. Een merk kost investeringen en merken moesten opgeschaald naar een groot aantal landen. En er was productontwikkeling gewenst, het succesvolle merk leende zich voor brandextension naar verwante producten met aardappelen. De consumptieaardappeltelers in de coöperatie was het voordeel van zulke investeringen misschien nog uit te leggen, maar de pootaardappeltelers staken het geld liever in het kweekbedrijf, zo was de indruk. Misschien had het bij Aviko gepast (maar die hadden hun eigen aardappelproducten naast de frites) dat was een bevriende onderneming, dochter van de coöperatie van suikerbietentelers, die een zeer nauwe just-in-time belevering van aardappelen vanuit dat sorteerbedrijf kreeg. Maar Agrioc en Aviko kregen ruzie en gingen uit elkaar. 

Daarna heb ik het niet meer gevolgd, maar ik begreep dat McCain jarenlang eigenaar is geweest en het in afgelopen jaren aan een investeringsmaatschappij heeft verkocht. Die trekt nu de stekker eruit. Het leven is er blijkbaar uit bij CelaVita

Duits biertje

 De Duitser drinkt graag een biertje, maar niet meer zo graag een derde of vierde glas, zo constateert de CEO van Veltin in The Economist van afgelopen week. Aanleiding van het bericht is de daling in de Duitse bierconsumptie. Van 112 liter per persoon per jaar in 2005 naar minder dan 90 liter. Daarmee is het gezakt naar de 6e plek op de wereldranglijst van bierdrinkers. Geen vreugde bij de bierbrouwers. Hoewel, dat kon nog wel eens meevallen. 10% van de consumptie is nu alcoholvrij. En die zit niet in die cijfers, want dat is volgens de statistici in Wiesbaden geen bier. 

ontwikkelingseconomie voor beginners

 Op FOodlog brak weer eens een discusie los over Afrika en hoe ontwikkelingspaden verlopen. Er zijn mensen die benadrukken dat vooral het kleine bedrijfje heilig is, terwijl in mijn ogen ontwikkeling vanzelf leidt tot schaalvergroting. Die vaak zelfs te langzaam is. Ik verwoordde mijn bijdrage als volgt:

Schaalvergroting lijkt me geen doel in een ontwikkelingsproces maar een onvermijdelijk gevolg dat helemaal niet zo erg is. Dan heb ik dus de normale schaalvergroting voor ogen, niet mensen van hun land sturen om er een latifundia of grote plantage van te maken. En ook niet eentje waar er maar een paar bedrijven over blijven en geen concurrentie. (Overigens is er nu ook corruptie en kunnen ook veel kleine boeren samen allerlei voordeeltjes bij de machthebbers binnenslepen).

Dat schaalvergroting onvermijdelijk is, is simpel te zien: als je in een landbouwregio meer welvaart wil zul je een aantal mensen moeten vragen wegen aan te leggen (om product af te voeren of kunstmest of zaaizaad aan te voeren), wellicht wil je een drinkwatersysteem of riolering voor verhoging van de welvaart.

Dat vraagt investeringen, om die arbeiders die je hebt vrijgemaakt te eten te geven, om materiaal aan te kopen in de grote stad of het buitenland. Asfalt valt niet uit de lucht, een drinkwater installatie ook niet. Om die investering te financieren zijn er verschillende oplossingen die meestal betekenen dat je nu afziet van consumptie, ten faveure van toekomstige welvaart. Investeren.  En dat moet je financieren. 

Dat kan door de boeren een heffing op te leggen: gratis eten leveren aan de arbeiders en een extra belasting om materiaal in de stad te kopen.  Je kun ook consumenten belasten. Rechtstreeks of via een GLB met hogere voedselprijzen, waardoor boeren meer gaan produceren en je meer te verkopen hebt aan de grote stad of het buitenland. Derde optie: je bent erg geloofwaardig dat je je schulden in de toekomst afbetaalt, en je overtuigt investeerders in de stad of het buitenland om je geld te lenen voor de investeringen. Vierde: je overtuigt anderen dat ze het je gratis geven, dat noemen we ontwikkelingshulp.

Maar in al die gevallen haal je arbied weg uit de landbouw om die weg aan te leggen, of betere huizen, of de drinkwaterleiding. In het begin kan dat wellicht omdat er teveel mensen in de landbouw rondlopen die weinig werk hebben(verborgen werkeloosheid). Maar er komt een punt dat de welvaart zo stijgt dat de arbeiders meer verdienen en dus de arbeider duurder wordt.  Dan kiezen jongelui ervoor geen boer te worden maar monteur bij het leidingwaterbedrijf. En dan gaan ook de boeren een machine kopen zodat hun arbeidsproductiviteit omhoog gaat.  En hun welvaart. En met die machine kunnen ze wat meer hectares per man/vrouw doen. Dat heeft schaalvergroting. 

Het is de weg die de Europese (en Amerikaanse) landbouw, en totale economie, is gegaan. Je kunt iets vinden van de huidige Nederlandse landbouw, maar terug naar de aardappeleters van Van Gogh van 150 jaar geleden lijkt me niet gewenst en ik gun Afrika dezelfde ontwikkeling. Als het meezit leren ze nog een beetje van onze fouten. 

hitland

 Een excursie bracht me gisteren in Hitland, een 600 ha recreatiegebied tussen Nieuwerkerk aan den IJssel en Capelle aan de IJssel. Dit keer ging het niet om de plantjes, maar de beheersorganisatie. Interessant genoeg om even vast te leggen.  

Het recreatieschap met typische veenweide verkaveling  ontstond 50 jaar geleden (1965) toen Rotterdam allerlei plannen ontwikkelde voor baggerdepots en een snelwegverbinding tussen de A20 en de A15, ook ter ontsluiting van Krimpen aan den IJssel. Het leek de twee gemeentes maar het best een tegenwicht te vormen en ze bedachten het recreatieschap als buffer tussen hun twee kernen maar vooral tegen Rotterdamse plannen.

Het recreatieschap is een Gemeenschappelijke Regeling (die wet was er toen net) waarin de 2 gemeenten (inmiddels is Nieuwerkerk opgegaan in Zuidplas)  op basis van inwoneraantallen van de beide kernen de kosten en basten delen en de wethouders de zaak aansturen. Niet alle grond is overigens in bezit van het schap.  Sommige percelen zijn van boeren, die wel te maken hebben met het bestemmingsplan en bijpassend waterpeil. Desgewenst kunnen ze hun grond aan het recreatieschap verkopen, maar er is geen voorkeursrecht. 

Land wordt verpacht en werkzaamheden aan wegen etc uitbesteed zodat eigenlijk 1 persoon het schap kan runnen.  De recreatieactiviteiten zijn gericht op wandelen, fietsen, hardlopen, wat speelveldjes en tuintjes en een ongebruikte ijsbaan (omdat er geen ijsvereniging is die als ijsmeester en exploitant wil optreden). Bijzonder is nog wel dat er ook een openbare golfbaan is, de laatste in Nederland. De exploitatie daarvan is wel in handen van het schap, hoewel ook hier restaurant, golfschool en golfwinkel worden verhuurd zodat alleen het baanonderhoud door 6 semi-ambtenaren gebeurt. Zolang dat een inkomstenbron is voor het schap vindt de politiek dat prima. Grappig is dat by far de grootste goflsport-winkel van West-Nederland ook een gebouw op het terrein huurt. Net als  bij een openbaar zwembad is de golfbaan natuurlijk niet gratis (een rondje kost 35 euro) en net als op een openbare school kun je niet zomaar met je hond in en uitlopen op de golfbaan.  Hoewel sommigen een ander beeld bij openbaar hebben.

Opvallend is eigenlijk wel dat natuurbeheer helemaal niet zo'n grote rol speelt. 10% van het areaal schijven statuten / beleidsplan voor, zo begreep ik. Met probeert wel met beplanting (een deel is nu oud) de biodiversiteit te verhogen, in de weilanden zitten grutto's en het is er mooi.  En er zitten veel ganzen en dus maar weinig zwanen meer. Maar een recreatieschap is geen natuurgebied. 

Wageningen aan de Nickerie

In het rijtje veel gelezen blogs, hier links, duikt een oudje op. Naar aanleiding van een vakantietrip blogde ik over de geschiedenis van het Surinaamse Wageningen.   Dat mijn oude stukje weer opduikt in de zoekmachines komt vermoedelijk omdat Frank Westerman dit weekend een mooi verhaal over hetzelfde onderwerp in de NRC heeft gepubliceerd. Van harte aanbevolen, met veel over de gang van zaken rond en ma de dekolonisatie met de rol van de volgende generatie Wagemingers. En wat nieuwe bronnen. Een voorpublicatie uit een deze herfst te verschijnen boek, zo begrijp ik.  Komt goed met het Sinterklaascadeautje. 

voedselsoevereiniteit

 Ik werd gevraagd om op Foodlog te reageren op het begrip  Voedselsoevereiniteit. Dat vindt hier en daar opgang, soms gekoppeld aan anti-globalistische ideeen of voedselzekerheidszorgen in tijden van geopolitieke spanning. Uiteindelijk kwam ik tot de volgende conclusie:

Internationale en nationale handel brengt welvaart. Mensen en landen specialiseren zich waar ze goed in zijn. En het helpt de klappen van lokale misoogsten opvangen. Dat is het basisidee dat zijn juistheid inmiddels wel heeft bewezen. En handel is in het voordeel van beide partijen. En anders is men soeverein genoeg om geen contract te tekenen.

Handel is niet zaligmakend. Het kan lokale voedselconsumptiecultuur te gronde richten omdat mensen op prijs voor het standaard product gaan. Goed dus dat er Slow food is als tegencultuur. Internationale handel kan regio[s leeg achterlaten en daar boeren of anderen wegconcurreren. Dat is niet goed voor de leefbaarheid en je kunt dus kijken hoe je daar wat aan kunt doen. 

En sommigen vinden dat ze te ver af staan van het voedselsysteem of dat de overheid niet genoeg doet aan bevorderen van duurzame landbouw en gaan aan de slag via Land van Ons of Herenboeren. Prima correctie op overheidsfalen. 

Voor dat alles heb je geen begrip Voedselsoevereiniteit nodig, zo lijkt me. Een gewone economische analyse met wat sociologie en politicologie brengt je tot dezelfde inzichten. Ik wordt wat kriegelig als voedselsoevereiniteit een etiket is om kleine boeren tot in lengte van jaren in stand te houden. En dar de consument dat dan maar zou moeten betalen. Dat hadden de bakker en de slager ook wel gewild, maar de consument koos voor de supermarkt. Maar als de burger dat wel wil, ook prima. Daar is de stembus voor en dan kan er beleid worden gemaakt door de soevereine staat. 

Beurs

Straatnamencommissies zijn soms onnavolgbaar. Gisteren moest ik bij een apotheek zijn die gevestigd is op Beursplein 9. Terwijl ik de portemonnee trok om af te rekenen, vroeg is me af wie bedacht had een gezondheidscentrum in een nieuwe wijk aan een pleintje vestigt met die naam. Is dit een neoliberale uitwas van de vormgeving van ons zorgstelsel (de dag ervoor sprak ik op een feestje een fysiotherapeut die klaagde over de mach van de verzekeraars en het feit dat het beroep nu onaantrekkelijk is) ?   Of had de straatnamencommissie dit bedoeld als een aanklacht met een knipoog ?

Op de terugweg bedacht is me dat het ook nog een grapje kon zijn: mensen die beurs zijn ,melden in dat centrum op het beursplein. Maar die verklaring heb ik terzijde geschoven. Google Maps leert dat het gebied allemaal straten heeft die vernoemd zijn naar de Amsterdamse beurs en omgeving, zoals de Hoekliedenstraat.  In een groots opgezette wijk uit deze eeuw waar de middenklasse dankzij de hypotheekrenteaftrek mooi en ruim woont.  In mijn tijd was het nog een alleraardigst akkerbouwgebied, de akkerbouwers zullen er niet minder van geworden zijn en inmiddels ook wel met hun kapitaal op het Beursplein actief zijn. 

Regie op innovatie

Foodlog schreef een artikel over hun podcast serie en het afsluitende oploopje in Ede. Waar ik ook aan meedeed. Boodschap: meer regie op innovatie en modernisering, minder geklaag over feit dat sommige deelsectoren hier en daar moeten inschikken. Inmiddels praat men in Den Haag weer over industriepolitiek. Het scheepsbouwtrauma van de jaren 80 is blijkbaar verwerkt en de spannende tijden vragen om actie. Na falen komt opstaan. 

Lijstje: 9 recent verdwenen supermarkten

De Coop supermarkten verdwijnen. De NOS bericht erover met een mooi plaatje dat aangeeft hoe afgelopen jaren 17 supermarkten consolideerden in 8.  Dat zijn niet alle supermarkten: Lidl en Aldi groeiden op eigen kracht. Overigens kwamen er ook distributiekanalen met thuisbezorging bij, zoals Picnic en Crisp.

Het NOS overzicht (zie foto) leidt tot het volgende lijstje van verdwenen retailmerken in min of meer opeenvolgende volgorde van verdwijnen:

• Edah (naar Jumbo en een deel van de winkels naar Super de Boer)
• Konmar (door AH een deel van de winkels naar Jumbo)
• Super de Boer (door Jumbo)
• Digros (door Dirk)
• C1000 door Jumbo
• Emté (door Jumbo, een deel van de winkels naar Coop)
• Deen (door Dekamarkt, Vomar en AH)
• Jan Linders (door AH)
• Coop (door SPAR, Boon's markt en Plus)

Lijstje: woorden uit het Jiddish

Het onvolprezen Historiek.net kwam onlangs met een strikt arbitraire top-50 van Nederlandse woorden uit het Jiddisch. Hierbij de top 10. Zie alhier voor de complete lijst en achtergronden.

1. Bolleboos
2. gabber
3. hoteldebotel
4. mesjogge
5. gein
6. jatten
7. sjacheraar
8. geteisem
9. penoze
10. kapsones