Stifstof college voor Leidse studenten

 
Vanochtend gaf ik  in Den Haag de studenten Stikstof aan Leiden Uni. weer eens een crash  course landbouweconomie.  dezelfde powerpoint [op 1 sheet na] als dit voorjaar, dus ik verwijs naar die blog.

Column Duurzaamheidsschema's

 in Food+Agribusiness verscheen mijn column van deze maand. Over de duurzaamheidsschema's, met name de algemen als On the way to planet proof en Goed voor Koe, Natuur en Boer. Die kunnen er niet onderuit om rekening te gaan houden met de eisen van de overheid rond ammoniak en KRW zoals die op kaartjes worden gespecificeerd. Je kunt maar moeilijk ciaimen dat je duurzaam bent als je niet aan die eisen voldoet, zo lijkt me. Betekent ook dat deze B2C schema's mee kunnen tellen als de overheid zou kiezen voor een B2B bijmengverplichting. En dus geen reden voor oppositie.  Hier is achter de betaalmuur de column.

In de Groene

Tijdens mijn afwezigheid verscheen ook een editie van de Groene Amsterdammer over de Rabobank. Ik legde de redacteuren uit waar de kapitaal-intensiteit van de landbouw vandaan komt (streven naar arbeidsproductiviteit door de toegenomen welvaart) en hoe de agribusinees en banken daarvan profiteren. Wat keurig in het artikel is verwoord. 

We hadden ook een discussie over de zorgplicht van de Rabo. Het is de vraag hoe ver die gaat. De bank heeft historische banden met de ontwikkeling van de sector wordt (of werd) door lokale boerencoöperaties bestuurd, en functioneert zelf in een markt waarin ook andere banken graag de grootste klanten er uit pikken. En als het hele systeem gebouwd is op schaalvergroting en groei, en er is weinig kwantitatieve informatie voor de spreadsheets van de kredietafdeling voor extensievere bedrijven met een ander business model (die het soms in de rat race al niet hebben kunnen volhouden). dan is het wel wat makkelijk om de financier als zondebok aan te wijzen, en niet de adviserende accountantskantoren of de zuivelfabriek of de veevoerleverancier, terwijl de overheid een vergunning heeft afgegeven. Het wordt dan al snel een mantra dat het allemaal de schuld is van het kapitaal.

Die conversatie haalde het artikel als tegengeluid niet, en dat is ook wel begrijpelijk en niet zo erg. Het artikel maakt duidelijk hoe de bank vergroeid is met de internationale agrifood-industrie, zich doet voorstaan op marktkennis, En ook nog recent, na het rapport van Remkes (niet alles kan overal) doorging met financieren van bedrijven naast Natura=2000 gebieden,, omdat de vergunning dat nu eenmaal mogelijk maakre. De "Eindhovense" richting lijkt binnen de bank  lang stand te houden.  

Agrarische Schouw

De lezer begreep het al uit de post van gisteren. Ik was in Slovenië, keek er ook anderhalve week rond, dus komende weken komen de fotootjes daar vandaan. En voor ik er over blog, eerst wat achterstallige zaken. In Joure hebben ze al 68 jaar een Agrarische Schouw, een vakbeurs in september. Mooie titel. Ze geven ook een blad uit dat in heel Noord-Nederland wordt verspreid. Ik werd er geïnterviewd over het advies van Regie op Ruimte, getiteld Toekomst Zoekt Boer Leuk artikel geworden, al zeg ik het zelf. 

Policy Design in Ljubljana

 

Vorige week mocht ik in Ljubljana een key note uitspreken bij het openen van de conferentie van de Oostenrijkse en Sloveense landbouweconomen. De vraag was om voort te borduren op het paper dat we vorig jaar in de ERAE o.l.v. Louise Fresco publiceerden. En dus ging het over design thinking en duurzame voedselsystemen. De slides staan op SlideShare, de paper op Research Gate. 

religie in zeeland

 Afgelopen maanden last ik deel IV van de Geschiedenis van Zeeland. Over deel I had ik het hier al eens eerder, de andere delen bleven in de kast, maar nu ik een artikel over de landbouw in zeeland voor het KZGW afrondde, moest ik toch ook even het standaardwerk lezen. En ik las door omdat er veel interessants in staat over Zeeuws-Vlaanderen, en daar kijken we ook bij de Rli weer naar als een voorbeeld van een  "vergeten regio". Ook een regio die een beetje torn between two lovers is, het zit al in de naam en een lange traditie heeft van zich afzetten tegen de (te) dominante machthebbers, of ze nu in Middelburg of in Den Haag zitten.

Overigens leerde ik nog het meest van het hoofdstuk over religie. Af en toe moet je eraan herinnerd worden dat Zeeuws-Vlaanderen boven de staatse linies lag en dus grotendeels protestant was en is: van vrijzinnig in het Westen (met zijn grote pachtboerderijen, aangelegd met Middelburgs kapitaal en waar de liberale dienst werd uitgemaakt door de grote pachtboeren die de dominees aanstelden, overigens net als op Schouwen) tot streng bevindelijk in het Land van Axel. Alleen Hulst e.o. zijn katholiek, net als de andere Generaliteitslanden.

Ook interessant is dat de linker vleugel van de SGP in de jaren 50 in Zeeland zat, en daar nog steeds meer animo is voor de vrouw in het politieke ambt. Te danken aan de  boeren-burgemeester van Zoutelande, David Kodde, die met veel gezag het dorp door de oorlog leidde, en ook Statenlid en lid van de 1e Kamer was. Hij zag dat het opkomend toerisme best te verenigen was met zijn denkbeelden over traditie en de zondagsrust, en tegelijk ook veel goeds bracht voor de achterban, in de vorm van geld, werkgelegenheid en kansen om een recreatieactiviteit op te zetten. Daar dachten ze in het midden des lands anders over. 

Zeeland liep ook voorop in het vrouwenvoetbal. Naar ik aanneem in andere kringen. Overigens miste ik in het cultuurhoofdstuk aandacht voor de film. Waaronder Jos de Putter zijn Het is een schone dag geweest uit 1993 en in Zeeuws-Vlaanderen speelt. In het slothoofdstuk wordt de film (maar niet de maker) nog wel even genoemd, maar dat had eerder en uitgebreider gekund. Overigens ook een handig overzichtshoofdstukje aan het eind van het boek over de ontwikkelingen op hoofdlijnen over de hele geschiedenis. 

certificeren

In het EU parlement was er onlangs een aardige presentatie over certificatie systemen, hun relatie met GLB (vaak afwezig, tips voor verbetering) en risico van greenwashting. Zie  

Nostalgie naar de film

 Op Boerenbusiness verscheen mijn maandelijkse column met een retro-boekbespreking. Dit keer is het boek niet zo retro, maar het onderwerp wel: het gebruik van communicatie door LNV in de transitie. Zie alhier

Alfred Mozer

Bij jonge generaties zegt de naam niet veel meer. Mozer was de kabinetschef van Sicco Mansholt in Brussel. Duitser, politiek vluchteling naar Nederland, vanwege zijn achtergrond hier uit het parlement gehouden (zijn opvolger als secretaris-buitenland van de PvdA, Max van der Stoel, was wel snel lid van de Kamer) en werd door Mansholt naar de EEG gevraagd. Daar mocht hij o.a. het GLB aan Duitsland verkopen, waar de prijzen gematigd moesten worden richting het Franse en Nederlandse niveau. Fameuze uitspraak tegen de Duitse boeren: kijk eens naar Zwitserland, daar melken de boeren niet alleen de koeien maar ook de toeristen. Na zijn pensioen richtte hij vanuit de Achterhoek de eerste Eurregio op. Hier is de biografie. We beleefden er bij de Probus een leuke lunch aan.

De economie van Regie op Ruimte

Het was deze week te druk voor veel posts op de blog. En vanochtend gaf ik op Foodlog nog maar even de denklijn weer die we in Regie op Ruimte hanteerden, in economische termen: 

Ook het beleid van het kabinet is redelijk marktgericht, of zou dat moeten zijn. Het huidige aanbod van vlees, melk en eieren (en akkerbouw) gaat gepaard met emissies die we deels terug willen drukken. De marginale (laatste) productie weegt niet op tegen het inkomen dat er mee wordt verdiend, door die emissie te beperken wordt de brede welvaart hoger (en kun je in principe de boeren die voor de kosten opdraaien, compenseren, blijkbaar met 24 miljard).

Er zijn 2 opties om die reductie in emissie te halen: via innovatie (technisch met een apparaat of ander voer of meer sociaal via betere kennis voermanagement of omschakeling naar natuur-inclusief of een korte keten, voor zover er een markt is) of direct via minder dieren. Dat laatste zal deels de uitkomst zijn wanneer het eerste spoor niet lukt, het kan ook actiever omdat je uit modelonderzoek (bv. voor de klimaattafel) wel weet dat er over 15 jaar in dit land minder dieren zin. Dan kan ook dat met verschillende opties, van afromen van de huidige emissierechtenhandel (fosfaat, dierrechten), via stilleggen (zoals ooit in de SLOM en braakregeling akkerbouw)  of opkopen van die rechten tegen vergoeding of zelfs onteigenen ervan (intrekken vergunning).

Dit is allemaal behoorlijk marktconform en door je ook niet meteen vast te leggen op die opties kun je kijken hoever je komt met innovatie en van de andere kant met bv. afromen of stilleggen productierechten tegen vergoeding. Aan beide knoppen kun je in de loopt der tijd draaien om het doel van de emissievermindering (niet alleen stikstof, ook KRW etc) te halen en je 34 miljard zo efficiënt mogelijk in te zetten.

Ik noem dit marktgericht omdat de markt gewoon zijn werk blijft toen, en ook in emissie-vermindering met de sturende hand van de overheid een efficiënte oplossing vindt tussen innovatie en vermindering van de productie.

Er is ook behoefte aan eco-systeemdiensten, zoals waterberging (ik was donderdag te gast bij een waterschap in Brabant, en als je ziet wat daar met klimaatverandering nog nodig is in of heel dure grote gemalen of waterberging op grasland...). Als dus je doel ook is om boeren te helpen, dan kun je deze markt (waarbij de overheid namens ons allen de vrager is, net als bij wegaanleg) nog sterk vergroten.

En als je je vooral op vlees, eieren en melk richt dan is de analyse dat ook bij het innovatiespoor de kosten omhoog gaan, net als toen de melkbussen vervangen werden door de rijdende melkontvangst. Als de klant dat niet gaat betalen, dan betalen boer en (bij pachters) de grondeigenaar. Het leidt dus tot een shcak-out met sterke schaalvergroting (snelheid afhankelijk van hoeveel boeren elders in de economie werk zoeken) en/of minder inkomen.

Beleid dat dit bewerkstelligt is niet leuk maar wel volledig markt-conform. Door het emissieplafond in 2035 of 2030 vast te stellen (per bedrijf) bepaalt de markt hoeveel productie daarbij hoort, afhankelijk van de innovatie en van de binnen- en buitenlandse vraag naar duurzame producten.

In dat kader is het dus interessant als de ketenpartijen de producten, die nu duurzamer zijn, ook weten te vermarkten in het duurzamere segment (Danone wil toch naar zero emissions in de keten?),  Daartoe moeten de prikkels aan ketenpartijen maximaal zijn, want de overheid stelt grenzen aan emissies maar verhandelt geen melk naar Mowenpcik in Mulhouse. (en importeert geen kwark uit Bretagne voor de Nederlandse grootgrutters).  De ketenpartijen, die de voorlichting naar boeren doen, moeten ook maximaal belanghebbenden bij het bieden aan ondersteuning aan boeren in die eerder genoemde innovatie om emissies te reduceren. 

En dus zoeken we ook een beleidsinstrument dat ook ketenpartijen prikkelt zich niet-vrijblijvend, sterker: maximaal in te spannen. Bij Regie op Ruimte konden we niet meer bedenken dan verplicht bijmengen van de duurzaamste producten, zoals in de benzinemarkt wordt bijgemengd (en zoals de minister zich uit de bakkerijwereld weet te herinneren: de bijmengverplichting van inlandse tarwe in de jaren 50 vanwege valuta-tekorten).  Dat zou beter werken op EU niveau en zou in de Kaderrichtlijn Duurzame Voedselsystemen m.i. verankerd moeten worden.

De vraag is dan of het ook in Nederland alleen zou kunnen werken. Ik denk van wel. In ieder geval is het argument dat Mowenpick in Mulhouse of Rewe in Duitsland niet voor onze duurzame producten willen betalen nadat RFC en VION etc hun maximale inspanning hebben verricht, geen reden er dan van af te zien. De productie was hier immers niet heilig: als er geen markt voor is, dan produceren we wat te veel, stoppen we teveel geld in innovatie en kunnen we beter de productie wat inkrimpen of meer schaalvergroten. Het is dus wat dat betreft een instrument dat via de markt bepaalt waar gegeven het emissieplafond de optimale productieomvang ligt: als de Duitsers en Fransen voor onze innovatie meebetalen, dan ligt die wat hoger, doen ze het niet dan ligt die wat lager en is blijkbaar verplaatsing van productie naar die landen economisch beter. 

Er zou in de situatie dat het buitenland niet meebetaalt dus een herverdeling van de melkgeldstroom plaats vinden van de gemiddelde boer naar de duurzaamste boeren, die daarmee voor hun inspanning worden beloond. Zo'n zero-sum game lijkt me prima: dan is er een prikkel om voorop te lopen via deze wortel en aan de innovatie te werken (waar anderen van kunnen leren). Als je alleen met de stok van de eisen slaat, is het rationeel om lang met je innovatieproces te wachten en pas op het laatste moment naar een duurzamer model over te stappen.

Te lang verhaal voor een zonnige dag, maar in conclusie en ter geruststelling van liberaal rechts: het beleid is behoorlijk marktconform, regulering voor emissiereductie hoort bij markten (zie het ETS systeem in de industrie), er is een behoorlijk palet aan instrumenten die de markt op dat vlak bijsturen maar ook laten zoeken naar de optimale afweging van (bij)betalen door consumenten, innovatie en productie verlagen, als ook het creëren van een nieuwe markt voor eco-systeemdiensten voor het oplossen van andere problemen [en voor wie meer boeren wil]. Dat buitenlandse klanten eventueel niet mee willen betalen, is te betreuren want dan wordt de oplossing voor boeren lastiger. Daarom moeten er stevige prikkels komen om de slachterijen, eierpakstations en zuivelondernemingen met de retail aan het werk te zetten om hun bijdrage te leveren. En de overheid moet die bepleiten in Brussel, want de EU markt lijkt hier en daar te versplinteren met nationale schema's (5D, HVE).