Maten

Ook nog een leuke boekbespreking, afgelopen weekend in The Economit. James Vincent schreef Beyond Measure, over de geschiedenis van tellen en meten. We gebruiken nu veelal het decimale stelsel, dankzij de Verlichting en de Franse Revolutie. Behalve dan in bv. tijden waar de 10 daagse week en de 10-urige werkdag geen succes waren. Het is nauwkeuriger dan de ooit gebruikte lichaamsmaten van duimen en voet (feet). Bij de Sami in Lapland kennen de Saami een afstandsmaat die poronkusema heet en die een afstand aangeeft die een rendier aflegt om te urineren. Voor wie dus nog een Sinterklaascadeau zoekt, lijkt dit een leuk boek. 

Chocola, duurzaamheidsschema's en kleinschaligheid

The Economist had dit weekend een mooi verhaal over de cacao teelt in West-Afrika en duurzaamheidsschema's (waarom Nestlé boeren betaalt om kippen te houden - hulp bij voedselzekerheid voor de telers). Dat alles onder de titel Chocolate wars. Een passage over het echte probleem is te mooi om niet hier even vast te leggen:  

Such programmes make for good press releases, but do not get to grips with the scale of the problem. Nestlé’s project has 10,000 farmers and it plans to expand to 160,000 globally by 2030. Yet Alex Assanvo, the head of copec’s secretariat, claims such programmes reach a mere 15% of its farmers. (Other estimates are higher.) “Sustainability programmes cannot be the answer,” says Francesca Di Mauro, the European Union ambassador in Ivory Coast, “they’re welcome, but they’re not systemic.”

The grim truth is that small farmers will never grow rich selling unprocessed beans. In most countries where rural folk have dramatically improved their lives, they have done so by moving to cities and finding better-paid jobs there. Encouraging them to remain in the countryside and grow more cocoa than people want to eat is an unlikely path to prosperity.

Ivory Coast is hoping to move up the chocolate value chain. It is now one of the world’s two largest cocoa grinders (the other is the Netherlands). Yet grinding adds only a little of the value in a bar of chocolate. And in any case, there is little reason to think that because the country is good for growing cocoa it is also going to be better at making chocolate than, say, Belgium (which grows none). In focusing so doggedly on cocoa, Ivorians may be overlooking other industries where its firms and people might be more competitive.

Farms can generate wealth, but they typically do so by becoming bigger, more efficient and more mechanised. This means having fewer farmers. 

Zicht op de delta

 

Dit beeld plukte ik vorige week van Twitter. Het illustreert nog eens dat Nederland een delta is. Om een of andere reden lukt dat beter als de rivieren uit "het Noorden" (van de kaart) stromen, in plaats vanuit het zuidwesten. 

Waarom is me een beetje een raadsel, ik noem het maar het Mississippi-syndroom. 

Klimaat of stikstof: Iers gedoe

 

Mijn laatste column voor dit jaar in Food + Agri (volgend jaar gaan we verder, zo spraken we af) gaat over Sharm-El-Sheik, en de Ierse invulling van het klimaatverdrag. Het gedoe daar lijkt op dat van stikstof bij ons. En fijn voor boeren dat hier de stoppers en de industrie alvast zorgen voor reductie. De minister komt morgen met veenweide plannen, zo luiden berichten in de pers. Hier is de column

NL agri in the Washington Post

 
Mijn internationale netwerk stuurde gisteren een linkje door naar de Washington Post, die een mooi geillustreerd verhaal had over de successen van de Nederlandse landbouw. Ook hen valt weer op dat we veel produceren in een land ter grootte van Maryland. Zie hier. 

Bijmengen

Een jaar of tien geleden deden we op verzoek van LTO, CBL en FNLI  het project Ander Vlees en keken naar tal van concepten buiten de vleessector (zoals Groene Stroom, Max Havelaar etc) wat daarvan te leren viel voor de verduurzaming van de vleesproductie. Vanuit de voedingsmiddelenindustrie waren er mensen die erg voor een groenestroom-principe pleitten, omdat je dan geen extra logistieke kosten hebt en de basiskwaliteit verduurzaamt terwijl je ook niet afhankelijk bent van de koopbereidheid van de consument die nu eenmaal mee moet verduurzamen..

Het idee kwam opnieuw op tafel bij het Rli advies Boeren met toekomst (aanbeveling 6) en in de werkgroep van de EEAC over de aanbevelingen voor de Framework Law for Sustainable Food Systems, toen het ging om wat we van andere sectoren zouden kunnen leren in de verduurzaming en we namen het op als een van de opties. En zo bracht ik het in bij Regie op Ruimte, die het idee overnam. Inmiddels lijkt het interesse op te wekken, het advies van Remkes noemde het en in een Kamerdebat met minister Adema viel de term. 

En zo sta ik komende weken nog in enkele zalen om de voor- en nadelen, mogelijkheden en onmogelijkheden verder te onderzoeken. Ik zal daarvoor bijgaande powerpoint gebruiken. 

klimaatverandering en oogst

Sommige gewassen krijgen het moeilijk door de klimaatverandering, sommige gebieden profiteren. Op basis van enkele papers kwam The Economist afgelopen weekend met een kaart in zijn rubriek Graphic Detail: "Time to plant". Conclusie: tarwe en aardappelen gaan er in oogsten op vooruit, vooral in NW VS/Canada, Rusland. Ook de broodboom is kansrijk, die kan maanden zonder water. Rijst gaat er op achteruit, maar lokaal neemt de productie wel toe, met name in n West-Afrika en India. Mais en koffie (dat erg weersgevoelig is) worden schaarser. Mais krijgt het in de VS moeilijk, als de bodemvochtigheid laag is en het is lang droog, dan gaat het mis. Ook soyabonen in Brazilie leiden onder klimaatverandering.  Dit lijkt erop dat de voedergewassen het relatief zwaarder voor de kiezen krijgen - maar dat is slechts mijn indruk van een interessant kaartje. 

Lijstje: naamswijzigingen

Woorden doen er toe zei Johan Remkes. Aan het ontbijt las ik een tweet van een kamerlid dat zich beklaagde dat de minister 'landbouwgif' had gezegd, terwijl kamerleden er aanstoot aannemen als het lid dat zelf doet. Aanleiding voor een lijstje min of meer politieke naamswijzigingen in het voedseldomein.

1. kunstboter - margarine
2. pindaboter - pindakaas (mogelijk ook omdat het Surinaamse woord het Hollandse verdrong)
3. bestrijdingsmiddelen - gewasbeschermingsmiddelen
4. mestvarken - vleesvarken
5. mesthoenders - vleeskippen
6. mesthaantjes - slachthaantjes
7. mestkalveren - vleeskalveren
8. knecht - arbeider - medewerker

Het is overigens niet uniek voor voedsel. |Zo won kernenergie het van atoomenergie, maar dat was bij mijn weten niet ingegeven door de wens de associatie met het begrip te vervriendelijken (bestrijdingsmiddelen) of andere termen te beschermen door het ersats qua woord er niet op te laten lijken (boter).  

Nog weer een nieuwe trend is dit genre is de door de Vegetarische Slager ingezette trend om met woordspelingen of spellingstrucs  de plantaardige variant zo te noemen dat je ook aan de dierlijke denkt. 

kringlooplandbouw

 Leuk stukje in de nieuwste editie van Venster, het PR-blad van Shell. (uitgave november 2022). Circulair Boeren heet het stukje van Monika Jak. Het beschrijft met een mooie luchtfoto twee graancirkels in de Twentse buurtschap Mander, van 340 en 380 meter . Piloten noemen het visuele baken bij de Duitse grens ook wel de beha van Jannink.

Naar de schepper Gerardus Jannink, een textielfabrikant die op zijn 36ste president-directeur was van de katoenspinnerij in het gelijknamige familiebedrijf en van zijn moeder, een Van Heek, de kavel grond cadeau kreeg. Jannink (geboren in 1900) was geïnteresseerd in landbouw en pikte uit Amerika het idee op van ronde akkers. Je zou door steeds vanuit het midden te ploegen, zaaien en oogsten en dan in rondjes te blijven rijden, geen tijd meer kwijt zijn aan het draaien van de machines op de kopakker (wendakker). Jannink ontwikkelt er speciale tractoren voor met vaste doorlopende assen en met een ketting verbonden met een paal in het middelpunt van de cirkel draait deze perfecte, steeds grotere rondjes. Rogge, haver, tarwe en later mais zijn de gewassen die Jannink er teelt. 

In 1991 zijn de Mandercirkels als grootste land art project van Nederland overgedragen aan het provinciale landschap Overijssel. Uiteindelijk loonde het niet: de niet beteelde hoeken rond de ciirkel maakten het inefficiënt. 

Ik vraag me af of het in de VS wel is doorgezet (de cirkels die je daar uit het vliegtuig ziet worden in de regel veroorzaakt door de beregeningsapparatuur). En zo ja dan kan een econoom het verschil wel verklaren: daar was grond goedkoop en arbeid relatief duur, dus het niet gebruikte overhoekje kost minder en het wenden op de kopakker meer dan in Twente, waar grond relatief duurder was. 

Grondmarkt(en)

Hij is er weer: mijn maandelijkse column voor Boerenbusiness over actuele issues aan de hand van oude vakliteratuur. Dit keer: de grondmarkt(en).

Hier is de link.

EEAC over duurzame voedselsystemen

Hervormingsdag - een mooie datum om wat hervormingen van het Europese voedselsysteem voor te stellen. Ruim een jaar geleden dronk ik op de 2-daagse van de Rli met de secretaris van de EEAC, het Europese netwerk van duurzaamheidsorganisaties, op Rolduc een wijntje en besloten we tot een advies aan de Commissie, EU Parlement en lidstaten over de op handen zijnde Kaderrichtlijn Duurzame Voedselsystemen. En dus kwam er een EEAC werkgroep en werd ik rapporteur. Vandaag verscheen het position paper. We zullen zien of deze steen in de vijver ook effecten zal hebben. Hier is de link naar het paper. 

het lezingencircuit

 Er is weer veel vraag naar lezingen, in dit herfstseizoen. Afgelopen week sprak ik in Wageningen bij het MT Akkerbouw van Delphy over de ontwikkelingen in beleid en de sector. Donderdagavond was een leuke avond bij het Kerkcafé Blaricum. En dinsdag ben ik weer eens te gast bij de studenten van AERES in Dronten. Ik gebruik momenteel een redelijke standaard presentatie, die op slideshare staat. 

Bio in de flevo

 Afgelopen dagen beleefde ik veel plezier aan het boek De opdracht een goed rentmeester te zijn van Henk Pruntel. Het verscheen vorig jaar maar dat was me ontgaan. Doordat ik met een alleraardigste ambtenaar van de provincie onder de koffie ooit sprak over de historie van de biologische landbouw in Flevoland, kreeg ik het boek cadeau van de gedeputeerde na een briefing deze zomer van de Statencommissie over de resultaten van de Agro-Expert Raad.

Het boek bevat de biografie van Jan Jonkman die de biodynamische tuinbouw aan de Bronsweg in Lelystad deed opbloeien. Vervlochten in die biografie is de geschiedenis van de biologische landbouw in Flevoland en bevat het ook veel informatie over de historie van biologisch in Nederland. Een criticus zou kunnen beweren dat dit het boek wat caleidoscopisch maakt: voor de historie van bio heb je geen inzicht in de schaatscarrière van Jonkman nodig (hij schaatste als subtopper mee in Hamar in de jaren 50) en de historie van de Kemphaan in Almere of NZ27 zijn Flevolandse zijpaden in zijn biografie. 

Maar het is goed aan elkaar geschreven en mij deerde dat geenzins. Een deeltje van de geschiedenis kende ik als oud-inwoner van Flevoland en als lid van de Raad van Commissarissen van Nautilus rond en na 2000 - de grote problemen die we toen hadden in de marktveranderingen worden keurig beschreven; de RvC zelf als aspect van het achteraf misschien toch wat doorgeschoten organisatieontwikkelingstraject wordt overigens niet genoemd. "Misschien" want ten tijde van de reorganisatie speelde de RvC best een nuttige rol voor het bestuur dat het zwaar had. 

De problemen in de markt worden o.a. geweten aan de forse omschakelingssubsidies in de jaren 90. Die maakten het inderdaad makkelijker voor akkerbouwers om het voorbeeld van de tuinders aan de Bronsweg te volgen, maar ik heb me toch ook nooit aan de indruk kunnen onttrekken dat de teruglopende marges in de gangbare landbouw door de McSharry hervorming en de ondernemersdrang van de 2e generatie (op bedrijven die zonder vernieuwing anders na enige tijd te klein geworden zouden zijn) een rol speelde. Moet nog eens iemand wat diepte-interviews op doen, of liever nog: bedrijfsresultaten analyseren. Het boek is is overigens heel eerlijk over alle zaken die in de biologische landbouw lastig liepen of eenvoudig zijn mislukt. Voor een bedrijfskundige zitten daar nog veel interessante cases in: een transitie is ook steeds weer anders organiseren, dat wordt volstrekt onderschat. 

Leuk natuurlijk om tal van bekende namen in het boek tegen te komen. Ook als auteur trouwens: Herman Wijffels schreef het voorwoord, Huib Rijk het nawoord. Ik leerde er ook van alles uit dat ik niet wist. Niet alleen de ontstaansgeschiedenis van enkele bedrijven (ODIN, Eosta) maar ook die van SKAL, waarvan de oorsprong in de Jordaan in Amsterdam blijkt te liggen. Dat was me als SKAL-bestuurder niet eerder uitgelegd.  Boeiend is ook de ontwikkeling van ecologisch, later biologisch binnen de RIJP en de wijze waarop een aantal idealisten op de werkvloer met de zegen van het topmanagement maar met tegenwerking van middenkader en de gevestigde orde van de gangbare landbouw NZ27 van de grond tilde. Inspirerende case voor die grootbedrijven waar idealisten zich spiegelen aan de duurzaamheidsmanager of de CEO maar in de praktijk interne tegenwerking ervaren.

Ik heb wel eens vermoed dat de komst van de biologische tuinders op A93 aan de Bronsweg ook nog kwam door een lijntje uit Amsterdam (de kabouters die Roel van Duijn na verblijf op Loverendale in Oostkapelle in de hoofdstad introduceerde) via D66 oprichter / burgemeester Gruijters van Lelystad. Maar dat blijkt absoluut niet waar, hij komt maar 1 keer in het boek voor bij een openingshandeling. Het blijkt een enthousiaste ambtenaar (Peter Kouwenhoven) te zijn die alle eer toekomt en zo aan de wieg heeft gestaan van de ontwikkeling van de grootschalige plantaardige biologische landbouw in Nederland. 

Het hing in de lucht, concludeert Huib Rijk in zijn epiloog. En toch lijkt ook veel van toeval af te hangen. Zo schreef  Rudolf Steiner de BD landbouw het gemengde bedrijf voor. Dat mocht aan de Bronsweg niet omdat je binnen 3 km van het CDI met zijn mkz-vaccins geen rundvee mag houden. De komst van Jonkman naar Lelystad was ook zo'n gelukkig toeval. Hoewel, ook georkestreerd via selectie door een voorlichter en wellicht kosmisch voorspeld. 

Wie geïnteresseerd is in de historie van biologisch, binnen of buiten Flevoland: lezen dit boek. 

PS en in bijzonder een aanrader voor degenen die biologisch met kleinschalig associëren. Dat komt vermoed ik uit de jaren 60 hippie en small is beautiful gedachte (Schumacher). Want Steiner gaf in 1924 zijn antroposofische landbouwcursus bij een grootgrondbezitter in Pruisen en had landgoederen en landschappen op het oog. De bedrijven van Marie Tak van Poortvliet in ZW Nederland waren ook niet klein. Kortom grootschalige biologische landbouw blijft voor sommigen bedenkelijk, maar er lijkt me niets mis mee. 

PS2 Nog een pietluttigheid: als dit stukje leidt (dat vermoed ik niet) tot een tweede druk dan moet even nagekeken worden of de RIJP in 1968 wel 22.000 ha in O. en Z. Flevoland in beheer had, zoals ergens in de tekst staat. Ik vermoed dat dit alleen O. Flevoland moet zijn, want Z. Flevoland viel nog maar net droog in die zomer en is veel groter.  En Cees Cleveringa wordt ook 1 keer als Kees gespeld

naar de kerk

Donderdag spreek ik in Blaricum waar een kerkcafé maandelijks over actuele zaken spreekt, die niet altijd meteen met bijbeluitleg te maken hebben. Ik ben gevraagd het over de voedsel- en stikstofproblematiek te hebben.  Er zijn optredens waar minder reclame voor wordt gemaakt (zie foto). Voor wie in het Gooi woont: hier is de link. 

Lage rente

 Dat Nederland al eeuwen een kapitaalmarkt heeft die zorgt voor relatief lage rentes is wel bekend. Hoe laag blijkt uit een mooie grafiek over de periode vanaf 1311 (sic!) in de rubriek Graphic Detail van The Economist van 8 oktober. Het artikel trekt een statistisch significante trendlijn door de reele rente en laat zien dat die over lange termijn daalt met 0.016 procentpunten per jaar. De enige statistische afwijkingen waren de pest in de Middeleeuwen en een rondje faillissementen van landen rond 1550. Wat niet wil zeggen dat de reele rente gedurende een jaar of 20 niet een paar procent van de trendlijn kan afwijken (nu zou die op 0.7 % moeten staan).

Minstens zo interessant is de lijn voor Nederland ten opzichte van andere landen. In het begin lag die rente nog wel rond de 10%, en hoger dan in het welvarender Italië (dat via de lombarden geld uitleende aan opkomende markten in de lage landen) maar ver beneden die van Engeland en Frankrijk. Na pakweg 1450 lijkt de Nederlandse lijn al rond de 5% of zelfs lager te bewegen.

Het originele paper is “Eight centuries of global real rates, R-G, and the ‘suprasecular’ decline, 1311-2018”, Paul Schmelzing, 2020; Refinitiv Datastream; World Bank