VROLIJK PASEN

 

Baanderheren en Oud-Poelgeest

 We lunchten vandaag bij Oud-Poelgeest. Terug naar Oegstgeest dus.  Het kasteel was ooit een tijdje van Herman Boerhave, maar is ouder. Het stamt uit de tijd van de ridders in de Middeleeuwen. Het lag op geestgronden omringd door poelen. Het deed me eraan herinneren dat er ridders waren die baanderheer waren. Ook daarvoer schrijft Utrecht Dresselhuis (p. 230): dat waren ridders die, mede op basis van meerdere heerlijkheden die ze bestuurden, nog al wat personeel hadden en met een behoorlijk groep jonge ridders en anderen ten strijde trokken. De aanvoerder moest dan zichtbaar zijn en voerde een banier. Een banier was een zijden vaan die aan een lans was gebonden. 

Overigens bloeien de Stinsenplanten er momenteel fraai. 

Windrecht

 Ik treinde vandaag op en neer naar Middelburg dus alle reden om nog een post te wijden aan het Zuid-Beelandse boekje van Utrecht Dresselhuis. Hij legt uit (p. 201) dat je in de Middeleeuwen geen bedrijf kon starten zonder de Heer van het ambacht ook een jaarlijks bedrag te betalen  Dat had niet alleen nadelen (de heffing), maar ook voordelen. Want je verwierf vaak een lokaal monopoly omdat je gevrijwaard werd van concurrentie.

Een bijzonder recht was het windrecht, zo moest de molenaar van Oudelande 24 gulden per jaar betalen voor het windrecht.  Het lijkt een vreemd recht, want de ambachtsheer levert daarvoor geen wind. Maar ook de molen had een lokaal monopolie, soms zelfs niet alleen praktisch (geen andere molens in de buurt) maar soms ook juridisch omdat er molendwang was voor de inwoners: ze moesten van de molen gebruik maken.

Het windrecht was ook een instrument van ruimtelijke ordening, althans zo interpreteer ik het op sommige plekken: de overheid / ambachtsheer garandeerde wel degelijk wind doordat er geen gebouwen of bomen mochten worden neergezet die de molenbiotoop zouden verstoren. Het is ook een recht op vrije windvang. 

50 jaar EAAE onderzocht

 Dit jaar bestaat de EAAE, de vereniging vban Europese landbouweconomen, 50 jaar. Dat vieren we eind augustus in Bonn. Ter ere van dat feit publiceerden we een analyse van de topics die in die 50 jaar populair waren, en beschreven de geschiedenis van de club. Het wordt het openingsartikel in de volgende uitgave van EuroChoices. Nu al online beschikbaar. 

Klaagmuur

 

De handelsoorlog houdt de wereld in zijn greep. Ook de beurzen. Er blijkt een Wall of Worry te zijn gemaakt. Die vooral laat zien hoe het kapitaal afgelopen decennia van de globalisering heeft geprofiteerd, maar ook de schokken in beeld brengt. Deze versie plukte ik van het www.

Tolerantie anno 1691

 Terugkomend op de post van gisteren: we leren altijd uit de geschiedenisboekjes over tolerantie in de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Gereformeerde Kerk had immers forse toelatingscriteria, je was niet zo maar lidmaat. En er waren veel andere geloven in het land, voor de handel was het beter te gedogen.  Dat de werkelijkheid soms een graadje minder tolerant was, meldt Ab Utrecht Dresselhuis in 1832 ook (p. 113).

Zo liep de tolerantie averij  op door de vervolging van de Hugenoten in Frankrijk die ook veel vluchtelingen naar ons land opleverde. Dat leidde tot wraakgevoelens alhier van Protestanten richting "de Roomschen", en in het bijzonder Jezuïeten die hier missie bedreven. oo gingen in 1691 twee hofsteden in de Zak van Zuid-Beveland waarvan de bovenverdieping tot katholieke schuilkerk was verbouwd, in vlammen op. 

Godsdienstvrijheid

Laat ik dan nog maar een paar stukjes uit he boekje Wandelingen door Noord- en Zuid Beveland van Ab Utrecht Dresselhuis (origineel 1832, in 1974 in facsimile opnieuw uitgebracht).brengen.  Want hij schrijft in mooie bewoordingen. Bijvoorbeeld als het over de emancipatie van de katholieken gaat luidt de tekst uit 1832 "Naar gelang zij zcih meer als stille staatsburgers deden kennen , werden de beperkingen, onder welke zij hunne Godsdienstoefeningen houden moesten, opgeheven en na 1796 geheel vernietigd. Zij genieten thans, gelijk gij weet, gelijke regten met de Protestanten, en dit is billijk. De hooge regering behoord, als zoodanig, geene geloofsbelijdenis te hebben, en niet te vragen naar de godsdienst der onderdanen, maar hunn plichtsbetrachting als burgers.".. Een best relevante tekst, bijna 200 jaar later.  (p.122)

Namen

De NRC had vandaag een stukje over het mannelijke karakter van onze achternamen. Velen kregen hun achernaam van hun vader (Jansen ofwel Jans zoon), of van een mannelijk beroep: er zijn wel bakkers maar geen bakers (dat ligt in het Engels anders maar daar is de baker geen kraamvrouw). Velen blijken ook genoemd naar de naam van het huis waar ze woonden. 

Wat in het stukje ontbrak is waarom we namen zijn gaan geven.  Volgens Ab Utrecht Dresselhuis (p.23) kwam dat door de kruistochten. Voor die tijd noemde men iemand bij zijn doopnaam en eventueel zijn vaders naam. Dus Jan Klaassen. Maar bij de kruistochten waren er zoveel mensen samen dat dit zelfs bij de (lagere) edelen tot verwarring leidde, en voegde men de plaatsnaam toe. Het werd dus Jan van Arkel.   Voor de adel althans. Als men van plaats veranderde, of beter, als een zoon ergens anders ging wonen nam die dus makkelijke een andere naam aan. 

Boeren (althans in het rivierengebied) begonnen in de Gouden Eeuw een achternaam te kiezen, althans als ze bestuurlijke functies kregen en zich belangrijk begonnen te voelen. 

In de Balie over grondpolitiek

 

Gisteravond zat de grote zaal van De Balie vol met boeren, burgers en buitenlui om te discussieren over ruimtelijke ordening en grondpolitiek. In de serie van Foodlog en het boek Daarom zijn de boeren boos. Dus begonnen Wouter van der Weiden en ik met de grafiek uit dat boek, waarna een panel met Cees Veerman en Alex Datema zijn licht er over mocht laten schijnen. De livestream is hier

in Vlaamse kringen

 
Gisteren boden we het eerste exemplaar van de 2e druk van Daarom zijn Boeren Boos aan in Brussel aan de Vlaamse minister voor Landbouw Jo Brouns. Bij de aanbieding van de eerste druk moest hij verstek laten gaan dus vandaar, maar hij had er al heel bruikbare dingen in gelezen. Hij werkt aan een landbouwvisie en we bespraken hoe zo'n visie alleen effect krijgt als het leidt tot een nieuw samenspel tussen overheid, ketenartijen en boeren. En dat doplossingen vermoedelijk uit de lokale context moeten komen.

Gene editing

 Een paar weken gelden schreef Emile Steinmarker in the Economist (1.3.2025) een Technology Quarter briefing vol met als titel The age of CRISPR.  Waarin de voortgang met Gene-editing centraal staat, ook op vlak van landbouw. 

We hadden dus GM, Gene Modification (volgens sommigen Gene Manupulation) waarbij ook genen van planten worden overgezet (transgenese). Meest bekende is een van de eerste van Monsanto die gewassen resistent maakte tegen herbiciden als Round-Up (Round-Up Ready) zodat er flink gespoten kon worden. Leuk voor de verkopers van de zaden en de gewasbeschermingsmiddelen maar met als risico de ontwikkeling van resistente onkruiden ('super-weeds').  Met eidting richt men zich op muteren van genen binnen een plant (cisgenese zegt men in Nederland wel), waarmee een natuurlijk proces wordt nagebootst.  Zo kun je gewassen op smaak of droogte sneller veredelen dan langs natuurlijke weg. Planten zijn soms best ingewikkeld: een mens heeft maar 1 genoom, tarwe 3.  Kans op verandering is dus niet zo groot en editing kan een handje helpen, zo claimen de voorstanders. Tegenstanders zien ook hier gevaren, zoals dat een droogte resistente plant makkelijker andere wilde planten wegdringt in tijden van waterschaarste. 

History

 Nog een leestip: The shortest history of economics. Van Andrew Leigh, dit jaar verschenen in een serie van pockets met veelal geschiedenissen van landen. Zeer toegankelijk boekje dat je in een dag zou moeten kunnen lezen, zo claimt de omslag. 

In dit geval is het zowel de geschiedenis van de mondiale economie vanaf de oertijd tot na COVID-19 als daardoor gelardeerd de geschiedenis van de wetenschap economie. Althans veel belangrijke concepten en een aantal denkers komt langs. Ik beleefde er een paar interessante avonden aan. 

rampen

 

Ik las afgelopen weken Rampen, een boek van Lotte Jenssen. Het gaat niet alleen of zozeer om de ramp zelf, maar vooral om de rituelen na de ramp en over de  ramp na de ramp (de politieke en maatschappelijke gevolgen). Veel watersnoden, epidemieën en vuurwerk. En enkele agrarische: de hongersnood door de aardappelziekte, de veepest. Aanbevolen.

column

 

Mijn column van vandaag met een korte samenvatting van de noodzakelijke discussie over waarden uit ons boek Daarom zijn boeren boos. 

Klimaatberaad

 
Afgelopen zaterdag was ik te gast bij het Burgerberaad Klimaat, in de Rijtuigenloods in Amersfoort. Met nog 50 exppers. Een impressie staat online.