Plofkippartijen

 

De plofkip (een term waar ik overigens geen fan van ben, maar die wel een succesvolle marketingvondst was) begint nu een term te worden met een meer algemene betekenis, zo lijkt het. In de NRC van afgelopen zaterdag dook de term "plofkippartijen'  op. Een analyse over het geklungel rond de asielwetten was aanleiding ruim aandacht te geven aan deze term die is gemunt door universitair politicologe Leonie de Jonge. Het zijn partijen die een sentiment in de samenleving goed verwoorden, een aansprekende leider hebben of een misstand aankaarten, daardoor  razendsnel opkomen, na de groeifase geen ideologie of traditie blijken te hebben, geen deugdelijke organisatie en uitgeput raken, niet zelden met interne spanningen en ruzie.  En ze verdwijnen weer net zo nel naar de marge als ze opkwamen. Vooral populistisch radicaal rechts lijkt er ontvankelijk voor: Leefbaar Nederland, LPF, Trots op Nederland, en FVD zijn voorbeelden. NSC en BBB dreigt hetzelfde lot, zo laten de peilingen zien. 

 Interessante metafoor, dat gebruik van het woord plofkip. Op het eerste gezicht was het woord Plofpartij genoeg geweest, maar het woord kip legt hier onbewust een verband met kakelen en kip zonder kop, zo vrees ik. Wat dan weer aansluit bij een analyse van een VVD strateeg die een boekje opendeed over het laatste decennium campagne voerden door zijn partij. Dat ging aan de hand van de psychologie van Kahneman: aanspreken van systeem 1, de emoties en niet van systeem 2 de langzaam werkende rationele hersens.  Waarmee in de politieke partij(en) het centrum belangrijk is geworden en een machine die steeds losser staat van de basis. En dat loopt dus onherroepelijk fout doordat de koppeling met de opvattingen van de straat verdwijnt, waarmee je dan de plofkippartijen die het goed kunnen verwoorden, de ruimte geeft. 

Guus Valk: Geklungel rond asielwet komt voort uit succes plofkippartijen. NRC7 juli 2025

Tip voor de NS

Mijn reis naar het oosten van Duitsland verliep ruim een week geleden nogal stormachtig. Of althans minder gladjes dan de foto hiernaast suggereert. Door een forse zomerstorm gingen er veel bomen om en werden spoorwegen geblokkeerd. Mijn internationale trein vanuit Amersfoort ging dus niet verder dan Hannover, alwaar we in een overvolle ICE trein konden overstappen. Die moest over een langzamer spoor dat niet geblokkeerd was door bomen maar wel overbevolkt door andere treinen maar in Berlijn zien te komen. Wat uiteindelijk lukte, maar 12 uur 's nachts was te laat om mijn aansluitingen naar de regio te halen. Eerstvolgende pas om 04.30 uur. Hotels vol.

In Utrecht zetten ze dan veldbedden in de Jaarbeurs, maar de Deutsche Bahn heeft een oplossing die ik de NS bij deze kan aanbevelen. Ze zetten op een spoor een lange ICE trein neer als Hoteltrein. Die mag je de hele nacht gebruiken om te slapen zoals je dat in een vliegtuigstoel doet, met vrije stoelen om je heen.  Niet ideaal, maar beter dan veldbedden zo lijkt me. En makkelijker te organiseren. Voor je het weet heb je de eerste trein in de ochtend.

Terug

Het was hier even stil, we waren er even uit naar een Hoffest in Duitsland. Alwaar ik een paar oude tractoren spotte. Nostalgie uit de tijden van voor de DDR. 

botersmokkel

 Tot slot van mijn aantekeningen uit het KZGW tijdschrift Zeeland 2025(2) een boeksignalering. Frans Meijaard schreef Over de schreve - de botersmokkel in Zeeuws-Vlaanderen (Breskens (Uitgeverij Stichting Op Bresjes) 2024)/ Eric De Keyzer besprak het - een Vlaming dus De met een hoofdletter.

Rond 1950, dus vlak na de oorlog, had Nederland al een forse productie van melk, waarvan de prijs door Sicco Mansholt laag werd gehouden. Dat was in België wel anders, . Daar was de boter dubbel zo duur, als je ver België inging zelfs driedubbel. Dat maakte illegale invoer van boter aantrekkelijker dan van lijnzaad, alcohol of tabak. 

De smokkel was grootschalig: er waren huizen die werden volgestouwd met boter, en er werden gepantserde auto's ingezet door criminelen.  Het verschijnsel neemt af als in de Benelux de douanes beter gaan samenwerken en verdwijnt midden jaren 60 als de EEG de prijzen gelijk trekt.. 

voor schut gezet

 Ook nog een paar leuke boekbesprekingen in Zeeland #2. Zo bespreekt Peter Zwemmer het boekje Voor schut gezet (Aad de Klerk: Voor schut gezet, Vlissingen (Den Boer | de Ruiter), 2024). Een schutter was vroeger de door de gemeente of parochie aangestelde persoon die loslopend vee moest vangen en bij de eigenaar terugbezorgen. Veelal (althans in Zeeuwse dorpen) werd het gevangen vee ergens vastgezet in een omheinde ruimte: de schutte.  In 1970 was er nog een schutter in de Poel actief. Ook elders bestond wel zo iets: in de Peel mocht iedereen die een eed had afgelegd vee schutten en het op de meent laten grazen. 

Valerius

 

Vorige week viel de glossy Zeeland van het KZGW weer in de bus. Met inzichten die ik hier maar even deel. Om te beginnen, het is 400 jaar geleden dat Adriaen Valerius overleed, en ongeveer 450 jaar dat hij geboren werd.  Voor wie hem niet kent: hij was een belangrijk man in Veere, die eeuwige roem heeft verworven (sinds de 19e eeuw) met zijn nagelaten werk Gedecnck-clanck. Zijn zoon gaf het in 1626 uit. Daarin beschrijft hij het verloopt van de 80-jairge oorlog o.a. met behulp van rijmen en vele liederen. Waaronder bekende als Merck toch hoe sterck (over het standhouden van de maagd Bergen op Zoom), het Wilhelmus en Wilt heden nu treden - nog altijd populair in de kerk, en in Duitsland bekend als het Niederlandische Dankgebet (met keizer Wilhelm II als fan en ook nog gebruikt in nazi-propaganda) en in Amerika jaarlijks gezonden als The prayer of Thanksgiving. 

Over de tekst van ons volkslied (in 1932 door Wilhelmina tot die status verheven) is nog altijd discussie wie nu de auteur is geweest.  Marnix van St. Aldegronde is er lang met de eer van doorgegaan, maar dat lijkt onjuist. Ook Valerius is het auteurschap niet toegekend, maar wel de melodie. Waarvoor hij eigenlijk alleen de melodie-zetting deed, met een forse verandering van een Frans soldatenlied, een marslied dat door katholieke soldaten gezongen werd ter bespotting van Hugenoten bij de belegering van Chartres in 1568

Valerius was de zoon van een protestantse immigrant uit Rijssel (Lille) in Noord-Frankrijk. Een koopman die zich in Middelburg vestigde (nog voor de val van Antwerpen), toen een van de belangrijkste handelscentra van het land. Adriaan kreeg een goede opleiding en werd in Veere actief als belastingontvanger en fortificatiemeester. Later ook noaris. Hij was er ook politiek actief in het bestuur van de stad. 

André Poortvliet: Adriaen Valerius en zijn Nederlandtsche Gedenck-clanck (1626) in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Peter Blom: Valerius, Veere en het volkslied.  in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Albert Clement: Wie den dach acht, die achten den Heere. in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Over de IJssel

Deze week was Overijssels. Gisteren waren we te gast bij de Staten van de Provincie in Zwolle voor een toelichting op het Rli Advies over funderingsschade (en over veenweide). En vandaag was ik in Rijssen op de n
etwerkdag van de provincie over plattelandsontwikkeling. Die sheets staan online

lijstje: inheemse planten

Aan het eind van het voorjaarsseizoen komt het NRC Magazine met een special over tuinieren. Aandacht voor de luxe tuingereedschappen van Sneeboer en "plantaardig publicist"Katja Staring maakte een top-10 van inheemse tuinplanten:

1. paardenbloem (60 soorten, wordt te sterk bestreden, de bladeren zijn prima in de salade, dat past in het thema voedselzekerheid)
2. witte dovenetel (zoals de naam al zegt: hij prikt niet)
3. donkere ooievaarsbek (wintergroen)
4. wilde venkel (op de grens van inheems, ooit mediterraans; geen knol, wel voor de thee) 
5. vlier (houdt het kwaad tegen, althans vliegen)
6. vingerhoedskruid (giftig, net als taxus en lelietjes-der-dalen)
7. dagkoekoeksbloem (lange bloeitijd)
8. muskuskaasjeskruid ( bloemen zijn decoratief en eetbaar, bladeren binden soep)
9. keizerskaars (gele toorts, laten staan tot in het voorjaar)
10. Hedera (klimop en wurgt geen bomen, ze leven in symbiose) 

lijstje: plaatsnamen met een glimlach

De onvolprezen nieuwsbrief Historiek.net kwam enkele weken geleden met een voor hun doen wat frivool stukje. Ze maakten een top-25 van bijzondere plaatsnamen in Nederland. Ik geeft het even door, voor meer toelichting op de namen, zie hun site. 

1. Kruishaar (een buurschap in Nijkerk dat verwijst naar kruishaarderberg, een kruisbeeld op een zanderige rug)
2. Electra (aan het Reitdiep met het eerste elektrische gemaal van Nederland)
3. Pikveld (bij Coevorden, naar een persoon of naar een pekachtige grondsoort)
   
4. Waterlandkerkje (bij Sluis)
5. Muggenbeet (Noordwest Overijssel, een streek van water en muggen)
6. Maaskantje (Noord-Brabant, bekend van gabber films)
7. Moordhuizen (Maas en Waal, in de middeleeuwen verblijfplaats van moordenaars)
8. Lull (Venray, verklaring onbekend, maar ongetwijfeld niet scabreus bedoeld)
9. Kampeersnol (Texel, naar de eerste kampeerders)
10. Trutjeshoek (Oldebroek, maar recent gedocumenteerd)
11. Nooitgedacht (Rolde; komt ook vaak voor als naam van boerderijen is duidt soms op de christelijke slagzin: Nooit gedacht,  maar toch verkregen, niet verdiend, 't is door Gods zegen)
12. De Hulk (bij Hoorn, naar een herberg op de trekvaart-route die zijn naam ontleende aan het Middeleeuwse scheepstype)
13. Zwartschaap (Drenthe, niet ver van Hoogeveen)
14. Hongerige wolf (Oldambt, naar een herberg)
15. Vrouwenverdriet (Zaanstad naar de kroeg waar de gravers van een kanaal hun loon verbrasten aan drank. Vrouwentroost ligt bij Aalsmeer)
16. Nummer Een (bij Breskens, naar de nummerpaaltjes op de dijk)
17. Doodstil (Groningen vermoedelijk een verbastering van de brug (tille) van Doede)
18. De Hel (ZW Friesland, mogelijk naar hellen = turf drogen of naar hill, heuvel want het ligt wat hoger)
19. Palendorp (160 palen op het strand bij Petten als kunstwerk ter nagedachtenis aan het orginele Petten dat in de zee verdween)
20. Roggel (Midden Limburg, verklaring onduidelijk)
21. Rectum (Twente, woonplaats aan de Regge)
22. Zittend (West Friesland  van sidewende, een binnendijk die loodrecht op de hoofddijk staat)
23. Sexbierum (Sex komt van Six)
24. Verloreneinde (Bij Edam, in de middeleeuwen een vrij nutteloos veld waar dan maar een galg werd geplaatst)
25. Koekoek (Noord Limburg)

En wat de lijst niet haalde: onder andere Raar (Meerssen), Gaarkeuken (Westerkwartier), Boerenhol (Oostburg), Kuttingen (Gulpen-Wittem), Waspik (Waalwijk), Poepershoek (Steenwijkerland), Grauwe Kat (SúdwestFryslân), Haatland (Kampen), Baalhoek (Hulst), Heksenberg (Heerlen), Koedood (Barendrecht), Tranendal (Winschoten),  Knikkerdorp (Bergen, Limburg), Moddergat (Noardeast-Fryslân), Verhuizen (voormalig dorp in Gelderland waar niemand meer woont), Monster (Westland)

Wegenatlas

 

Het boek De historische wegenatals  NL van Berendse en Brood heb ik nimiddels uit. Aanbevolen, het geeft een mooi beeld van hoe we in de loop de eeuwen de mobiliteit hebben geregeld. Mooie kaarten en foto's. Weinig op aan te merken, hoewel ik een paar kleine onvolkomenheden tegenkwam. Bij de wegenstructuur van Oostelijk en Zuidelijk Flevoland komt ineens Ramspol opduiken. Later begrijp je uit de context wel dat dit de brug van Kampereiland naar de NOP is, maar die NOP was al eerder behandeld. En als die pagina toch wordt herzien zou ik de volgorde omdraaien als je schrijft dat de Oostvaadersdijk en de Knardijk de eerste wegen over dijken waren. Daar zit een decennium tussen (en leuk om toe te voegen dat de Oostvaardersdijk de dijk van de Markerwaard is).  Wat verderop staat nog dat de Route Napoleon over de A4 liep terwijl we eerder leerden dat het grofweg de A2 en A27 via het Keizersveer richting Parijs was.  Mist er nog wat ?  Niet veel lijkt me, misschien bij de rotondes de mooie Nederlandse uitvinding van de Turborotonde en de Solex, bromfiets, motor komen er net als de buslijnen van de VAD, OAD etc wat bekaaid vanaf in vergelijking met de trein. Maar al met al een mooi boek, goed geschreven en voortreffelijk beeldmateriaal.

Cebeco

 ik maak even reclame voor een nieuw boek van Herman de Boon over de geschiedenis van Cebeco-Handelsraad.  Net besteld, dus over de inhoud kan ik nog niets zeggen, maar ongetwijfeld interessant. Niet voorniets gebruikte ik het concern als een van de rode draden in mijn historisch essay in Daarom zijn boeren boos. Hier de link.

Lijstje: Iconische wegen

 Ik lees momenteel de Historische Wegenatlas, van Martin Berendse en Paul Brood. Leuk boek. Ze starten met een lijste iconische wegen in Nederland. Een  Route66 of Route Soleil hebben we niet, maar wel:

1. De Hunebed Highway, de N34. Omdat die weg al door de hunnebedbouwers werd gebruikt, en tot voor kort de weg naar Groningen was omdat Drenthe verder omveend was. Je moest eerst naar Coevorden en dan noordwaarts
2. Aken-Maastricht-Tongeren, onderdeel van de oude Via Belgica
3. De Weg der Weeghen, zoals hij in de 17e eeuw heette": Amersfoort-Utrecht, aangelegd door Jacob van Campen met een vernuftig financieringsmodel voor de beplanting
4. Steenweg Den Bosch - Luik  uit 1818
5. de Route Napoleon van Amsterdam naar Antwerpen ongeveer het traject A2 A27 met het Keizersveer
6. Amsterdam-Haarlem,, de Haarlemmerweg, nu grofweg A200. ooit een jaagpad en later liep de eerste trein er langs.
7. de Afsluitdijk

luierlobby

In Falen en Opstaan constateerden we bij de Rli dat bestaande bedrijven soms wel wat veel invloed hebben op duurzaamheidsbeleid, en de bedrijven van de toekomst veel minder. In de NRC van vandaag levert Wendy de Wild, NVRD directeur (een bedrijf van gemeentelijke afvalverwerkers en reinigingsdiensten) een mooi voorbeeld.  Ze beklaagt zich over het overleg dat in Den Haag wordt gevoerd over een verwijderingsbijdrage op luiers. Daar wordt volgens haar stevig tegen gelobbyd door de producenten, met dure rapporten en Zuid-as advocaten. Middelen die zij niet zegt te hebben. De bedrijven wijzen op de gevolgen van een heffing van een paar cent op de kosten van levensonderhoud voor gezinnen met jonge kinderen. En de kabinetten zijn daarvoor gevoelig. Terwijl je de inkomsten natuurlijk prima kunt gebruik voor projecten als de Rotterdams Plasklas (help moeders snel uit de luiers te komen door zindelijk maken van de kids) en de belastingdruk voor laagverdienende kunt verlagen.  Een voorbeeld om te onthouden.

Steendragen en hamstraf

De geschiedenis kent heel wat bizarre straffen. Maar het steendragen kende ik nog niet. Utrecht Dresslehuis (p. 196) legt het uit. Bij de deur van het parochiehuis hingen witte, platte, flesvormige stenen met een ketting aan elkaar verbonden. Als afschrikking net als de schandpaal of de galg. Deze schandstenen werden ook wel de stenen van de wet genoemd.

Ze waren vooral voor vrouwen die "zich door hare driften tot gekijf vechten enz. lieten wegslepen". De man, die voor zijn vrouw verantwoordelijk was, kon bij veroordeling een boete betalen, maar gebeurde dat om wat voor reden (geen man, geen geld) niet dan moest de veroordeelde vrouw de stenen elders naar toe dragen, bijvoorbeeld naar de volgende parochie. Dat laatste bepaalde de keur van Braban uit 1229 (toe de oudst bekende in het Nederduits): "van een wive die en ander wijf sloge was 20 schellingen verschuldigd ofte si moeste gheketende stene dragen van hare prochgien in dandere. 

Ook boeiend is de regelgeving rond huiselijk geweld en dan met name het effect op de buren die er last van hadden. Sloeg een man zijn vrouw zodat er burengerucht door onststond dan moet hij zijn buren een goede ham van 15 ponden ten beste geven. Was de vrouw degene die sloeg dan kostte dat maar twee ponden.  De emancipatie had nog een lange weg te gaan. 

van hoefslag naar omslag

Nog twee posts uit het 19e  -eeuwse boekje Wandelingen door Zuid- en Noordbeveland van A. ab Utrecht Dresselhuis die ik het noteren waard vind.  De eerste betreft de vervanging in de polders van de hoefslag door de omslag in geld, de gemeenmaking. Want oorspronkelijk kreeg iedere hoeve een stuk dijk aangewezen wat hij moest onderhouden. De zogenaamde hoefslag. In sommige polders functioneerde dat tot in de 19e eeuw. Maar bij meer algemene werken als sluizen ging men over tot een heffing, de omslag in geld. Dat moest er wel een geldeconomie zijn, en (kleine) boeren het niet lever zelf willen doen omdat ze daaa wel tijd voor hadden. Een omslag ging immers gepaard met transactiekosten (zoals aanbesteding van het werk). 

Utrecht Dresselhuis (p.153) meldt dat in het geval van Noord-Beveland de graaf in april 1340 al ingreep. Gezien de kwaliteit van de zuiddijk liet hij twee inlagen (gebieden achter de dijk die konden worden buitengedijkt door een nieuwe binnendijk) aanleggen en besloot de kosten  via een omslag per gemet te verrekenen.