Nu in de boekhandel

 Dinsdag al gespot in de boekhandel, fotootje staat sinds gisteren op Foodlog: het boek is uit. Aldaar kun je het ook bestellen. Daarom zijn boeren boos biedt een schat aan informatie. Al zeg ik het zelf.

invoering doelsturing

 Het artikel in de blog van gisteren over doelsturing via innovaties in het kantoor van de boer (met name digitale gegevensuitwisseling en robotic accounting) dat we in EuroChoices publiceerden leek me een afsluiting van een lange reeks papers in de agrarische accountancy in afgelopen 40 jaar. Maar toch nog een paar nabranders. Ik werd gevraagd mee te doen aan een sessie in deze op het EAAE congres in Bonn. En ik liep vorige week een ambtenaar in Den Haag tegen het lijf die mijn suggestie dat je dit conform de BBB  kabinetswens wel per 1.1.2026 kunt invoeren pareerde met zorgen over fraude. Zodat ik nu toch weer loop te denken over een invoeringsstrategie.

Om te beginnen wordt het eind van MINAS geassocieerd met fraude. Dat is historisch onjuist. Het Hof en Luxemburg schoot het om andere reden af (het was geen verbod vooraf op dierlijke mest per ha zoals de Nitraat richtlijn eist).  Er was wel fraude doordat op zeker moment ook bemonstering van mest en eigen export werd toegestaan, wat oncontroleerbaar was. Maar dat zat niet in het originele concept en juist daarom is doelsturing met alleen sensoren en zo gevaarlijk frauduleus. Je moet het administratief borgen.

In voering van zo'n systeem moet je in eerste instantie doen met een beperkt aantal indicatoren (N  en P saldo per ha, gewasbeschermingsmiddelengebruik per ha, CO2 uitstoot per kg product of zo). En op vrijwillige basis voor boeren die een lage emissie stikstof of zo willen aantonen (met hun veevoer of Lely Sphere), die in een Planet Proof schema meedoen, of voor zover of goud gaan in Eco-Schema's.  De rest val je er niet mee lastig. Die komen later wel als ze er voordeel in zien.

Met die voorloper groep zorg je dat het systeem optimaal gaat draaien qua software en administratie als ook controle: dus een afspraak met industrie voor e-invoicing, gebruik van zelfde kengetallen in schemas van de voedingsmiddelenindustrie en Retail en bodemindex (en als die meer indicatoren willen, ok als extra voor de boeren in dat schema).  Dat mag in eerste jaar via een bedrijfsmanagementsysteem verwerkt, zonder koppeling aan btw.

Je richt ook de certificering in net als bij biologisch op een tweejaarlijkse basis (voor wie niet onder toezicht staat), een boer wordt voor alle schema's nog maar 1 keer oer 2 haar bezocht.  Dat kan dan 1.1.27 draaien.

Vervolgens eis je na die datum dat btw-aangifte en duurzaamheidsindicatoren consistent zijn, liefst door ook de btw-aangifte uit het managementpakket te doen, en door te sturen naar de accountant en fiscus. Ook kun je desgewenst wat meer indicatoren gaan toevoegen.

Vanaf nu is het systeem goed controleerbaar (althans op die indicatoren) en kun je per 1.1.28 overwegen om middelsturing af te schaffen en dit tot nu toe vrijwillige systeem verplichten. En net als bij elke regeling zal er dan enige fraude zijn, handhaven moet je altijd.

En je kunt de deelname versnellen of aantrekkelijker maken door op basis van de certificering boerderijen een label toe te kennen, net als het Energielabel ivan mijn huis. En de voedsingsmiddelen verplichten om een zeker percentage label A bij te mengen (verplicht tegen meerprijs te kopen) of de Grondbank alleen grond te laten verkopen aan Label A boeren. Zodat de concurrentie op kostprijs enigszins vervangen wordt door concurrentie en innovatie op duurzaamheid. 

Enfin, daarmee liggen mijn aantekeningen voor een bijdrage op  het congres in Bonn weer vast. 

Gedrukt en wel

 In hetzelfde nummer van EuroChoices waaruit ik afgelopen dagen citeerde, stond ook de gedrukte versie van het paper dat wij schreven over de innovatie in het boerderijknatoor. De digitale versie was er al langer, maar nu dus ook in druk. Toch altijd weer lekker om het fysiek in handen te hebben. 

teruglopende productiviteit

Een derde en laatste blog naar aanleiding van het paper van Jeliffe et al. Over de desegregatie naar tijdvakken.  De auteurs concluderen dat in de laatste decade de productiviteitsontwikkeling terugloopt/ In de jaren 90 ging het om 2.49% per jaar, in de jaren nul de historische hoge 2,72%  en in de laatste decade maar 1,93%. Niet eerder deed een decade het zo matig.

De oorzaak is onduidelijk. De auteurs komen met wat veronderstellingen: wellicht effect van klimaatschade. Er is een schatting dat de productiviteitsontwikkeling een vijfde hoger zou liggen bij het klimaat van 1960.  Mogelijk is de groene revolutie nu wel echt uitgewerkt (maar waarom steeg het dan nog 10 jaar eerder?) en wordt de biotech niet snel genoeg opgepikt. Of wellicht lopen investeringen terug in onderzoek en voorlichting (of worden die in het globale zuiden niet snel genoeg verhoogd nu daar de meeste productie zit).  En aan de groei in hulpbronnen ligt het niet, want er werd juist relatief veel nieuw land in productie genomen. Ook meer handelsbarrières zouoden een rol kunnen spelen.  Het likt in ieder geval nuttig om onderzoek en voorlichting voor de landbouw in het mondiale zuiden te verbeteren. Misschien kan Nederland nog een rolletje spelen met uitgangsmateriaal. Met de optimale omvang van de Nederlandse veestapel in het licht van lokale milieuproblemen heeft het overigens allemaal niet veel te maken, al denken sommigen van wel. Daarvoor is dit land te klein. 

VS vs EU in productiviteitsontwikkeling

 in aanvulling op de blog van gisteren. Jeliffe et al constateren een interessant verschil tussen Europa en Noord Amerika inzake de totale factorprocutiviteit sinds 1990. Beide landbouwsystemen realiseren ongeveer dezelfde productiviteitsstijging. Maar waar die in Noord Amerika vooral zit in ook meer productie (met ook meer inputs), zit die in Europa sterk op het besparen van inputs.  Hun verklaring is interessant. Ze wijzen op twee zaken. In het oude landbouwsusbsidie-systeem was het landbouwbeleid in de VS al meer losgekoppeld van productie, in Europa waren de productieeffecten veel groter door de prijssteun. Door die prijssteun om te zetten in de betalingen per ha, is het winstgevend een deel van de productie achterwege te laten en op inputs te bezuinigen. Marginale gebieden worden bebost. De productie concentreert zich daar waar dat het beste kan. Dat effect was binnen de EU veel groter dan binnen de VS.

Een tweede hypothetische verklaring zou ik niet zo snel bedacht hebben maar is ook interessant: de verbeterde Europese arbeidsmarkt door vrij verkeer van personen en nog makkelijker vrij verkeer van goederen. Daar is na 1990 (witboek Delors, toetreding Oost Europa) sterk op gestuurd, met een vergelijkbaar effect dat productie daar gebeurd waar dat het handigst is. Amerika had al heel lang een vrij verkeer van goederen en personen, en ook nu altijd nog makkelijker (1 taal) dan Europa. 

De lange termijn

 Een lange treinreis naar Middelburg gaf me de kans om het laatste 2024 nummer van EuroChoices uit te lezen. Het openingsartikel van drie Amerikanen over de productiviteitsontwikkeling in afgelopen 60 jaar is een mooie bron van data voor hoe de wereld vooruitkomt.

Sinds 1960 is de wereldbevolking fors gegroeid, er zijn nu 2,6 maal zoveel mensen. Maar met steeds minder honger, want de voedselproductie verviervoudigde. Per hoofd van de wereldbevolking is er nu 53% mee voedsel. Met als gevolg dat de prijzen relatief fors zijn gedaald.  Het knappe van het mondiale voedselsysteem is bovendien dat deze stijging niet zozeer gebaseerd is op het gebruik van steeds meer hulpbronnen, zoals arbeid en grond. Het grondgebruik steeg maar met 7.6%, het werd wel intensiever gebruikt. Het areaal met irrigatie is meer dan verdubbeld. Het landgebruik is nu 4.76 miljard ha, dat is 32% van het landareaal in de wereld. Het aantal boeren en werkers in de landbouw steeg met de groei van de bevolking, maar sinds 2003 daalt het aantal ook in absolute zin. Het beroep sterft nog niet uit: er zijn altijd nog 600 miljoen landbouwbedrijfjes en bedrijven.

De belangrijkste motor is technologie: het kan steeds efficienter, met meer opbrengst per ha en minder mensen. Vanaf de jaren 80 is die motor vooral ook in het mondiale Zuiden (de ontwikkelingslanden) gaan draaien, met als gevolg dat daar nu  73% van het voedsel wordt geproduceerd, terwijl in 1960 dat nog maar 43% was. Meeste voedsel wordt dus geproduceerd daar waar de bevolking woont en fors is gegroeid. 

Met die groei is ook de samenstelling van de productie veranderd: veel meer oliehoudende gewassen, veel meer kippen en varkens en veel meer visteelt. In de zestiger en zeventiger jaren leverde de visteelt nog maar 3% van de productiewaarde, dat is nu 7%.

Er is een enorne groei geweest in het gebruik van technologie. Het kunstmestverbruik is bijna 10 keer zo groot, het steeg van 12 miljoen ton naar 112. Maar het gebruik per eenheid productie neemt duidelijk af, dat is in deze periode gehalveerd. Overigens is een effect per ha vermoedelijk minstens zo belangrijk, maar dat speelt meer regionaal.  Ook de CO2 uitstoot per eenheid product daalt, maar minder snel en naar ik vermoed niet snel genoeg. 

Morgen wat inzichten uit de desegregatie naar tijdvak en waarom de VS en EU andere ontwikkelingspaden volgen.

Bron": Jeremy Jeliffe, Keith Fuglie and Stephen Morgan: Productivity-led pathway to sustainable agricultural growth: six decades of progress. in: EuroChoices 2024 (3)

Lastenboek

 Ik heb de indruk dat ik steeds vaker het Vlaamse woord Lastenboek tegenkom. Mooi woord, bekt lekkerder dan productievoorschrift of productstandaard. En dan kun je straks klagen dat er zoveel bureaucratie is, in het bijzonder in de EU. 

 Maar ihet Vlaams is me hier veel te  tendentieus. Het gaat namelijk niet over lasten.

Neem de situatie van de Limburgse(N/B) bakkers die zich aangevallen voelen door de supermarkten. Die hebben de hulp ingeroepen van de overheid en hun ambachtelijke product nu beschermd alsof het champagne is. Daarvoor hebben ze zelf productieeisen opgesteld en dit keer hebeen nationale overheden en de EU in snel tempo het certificaat verleend, en zetten de officiele organen in om te controleren. De supermarkten verkopen nu nog gewoon Vlaai, voor de Limburgse moet je naar de bakkers die zich aan de voorschriften het zgn. lastenboek houden. 

Hoezo lasten?  je krijgt overheidshulp om je marketing op orde te brengen en een eigen marktsegment te creeren en daarvoor moet je je onderscheiden. Mag je nog zelf bepalen hoe. En de overheid, die ook heel veel op andere terreinen te doen heeft, gaat met belastinggeld de verkopers van vlaaien controleren. Dan kun je toch lastig over lasten en lastenboek spreken als je productievoorschriften op eigen verzoek moet volgen. 

Debat in Leuven

 De marketing voor een boek over de landbouwproblematiek komt op toeren. 

Op 4 februari is de lancering in Vlaanderen met een interessant symposium op de KU Leuven.  Zie hier voor meer informatie:

delen of sparen?

 het andere vermeldenswaardige uit het Agrarisch Magazine (zie vorige post) is een artikel over land sparing versus land scharing. Met een discussie tussen Hidde Boersma en Frank Verhoeven. Veel argumenten zijn al gewisseld op dit thema. Verhoeven brengt nog wel een interessant punt in: Laat boeren zitten waar ze zitten en beloon ze om klimaatdoelen te halen'.  Dat lijkt hem slimmer dan het ontruimen van bepaalde gebieden. Ik vrees dat een aantal eco-modernisten het lokale karakter van de milieuvervuiling in de metropool onderschat of wel aanvaardbaar vindt, en juist gebieden elders in de EU of de wereld leeggeruimd moeten worden voor grootschalige natuur.  Niet zo realistisch. 

hybride BV

Net voor de kerst viel het Agrarisch Magazine uit Noord-Nederland in de bus. Trends en verhalen richting 2025 is de titel van het nummer. Twee zaken die het noteren waard zijn. Allereerst een fiscale tip van administratie- en advieskantoor Deelstra-Jansen uit Leeuwarden. Ze lichten de boer voor over de hybride B.V. waarmee je belasting kunt besparen. Het komt er op neer dat bij lagere inkomens c.q. het eerste deel van je inkomen als ondernemer de persoonlijke onderneming of maatschap fiscaal aantrekkelijk is, bij hoge inkomens de B.V. die een veel lager maximumtarief heeft (19% in plaats van ruim 49%). 

De constructie is nu om een B.V. op te richten die ook toetreedt dot de maatschap. Je gaat dus (eventueel samen met vrouw of kind(eren)) een maatschap met de B.V. aan. Dat kan fors belasting schelen zo rekenen de heren ons voor. Later wil je wellicht het geld weer uit de B.V. halen en consumeren, maar ook dan blijft er een voordeel, en dan hebben we het nog niet over stakingswinsten of feit dat je inkomen op oude dage wellicht lager is. De constructie bestaat al lang buiten de landbouw en begint nu ook in de agrarische sector opgang te maken, zo begrijp ik uit het stuk. Naast de schaalvergroting zullen de inkomens van afgelopen jaar de opgang wel bespoedigen, zo vermoed ik. Dit gezien de resultaten die WEcR in de raming van inkomens voorziet.

Ook opvallend: hetzelfde accountantskantoor raadt ook aan de grond te herwaarderen naar de huidige waarde op het moment dat er een maatschap wordt aangegaan of zo'n B.V. wordt opgezet. Men denkt dat de overheid de vrijstelling afschaft. Zou best eens kunnen, maar of dat dan met terugwerkende kracht kan? Er is wellicht wat voor te zeggen. Niet alleen is er geen grond voor de regeling, maar als ze door emissie-eisen minder waard zou worden, is het verlies ook aftrekbaar. 

Het stuk laat bij mij in ieder geval de indruk na dat het met het fiscale klimaat in Nederland voor ondernemers best wel snor zit. Dat er wat bureaucratie en administratieve lasten voor nodig zijn zou ik maar op de koop toenemen. 

Uitgelezen: Smaken Verschillen

 In het nieuwe jaar pakken we de blog-draad weer op. Eerst maar eens even wat posts over er in het oude jaar van de leestafel verdween.  Zoals het boek Smaken Verschillen van Raymond van Uytven uit 2010. De Vlaamse auteur beschrijft de mode en de eetgewoonten in Europa vanaf 500 tot nu. Met een schets van de politieke situatie en kerkelijke ontwikkelingen. Europa is in dit geval vooral België / de Nederlanden met af en toe wat feiten uit de buurlanden. Aanbevolen.

GELUKKIG NIEUWJAAR

 

Top2000 nostalgia

Het is weer tijd voor de Top2000 en dus onze nostalgie index. Het verlangen naar het oude platteland wist dit jaar stand te houden. Wellicht toch een succesvoljaar voor de BBB. Jaarlijks meten we de behoefte aan plattelandsromantiek met het nummer Het Dorp van Wim Sonneveld. Dit jaar vrijwel onveranderd op nummer 57, een daling van twee plaatsen - dat mag geen naam hebben.

Ik leerde dit jaar nog bij over Het Dorp. In januari komt het boek Daarom zijn boeren boos uit, waarvoor ik een verhaal leverde over de economische ontwikkeling van het Nederlandse voedselsysteem. Ik kon niet nalaten ook Het Dorp nog te citeren. De reviewer, een echte historicus, wees me op het feit dat het lied weliswaar in 1974 een hit  werd, maar toen al een paar keer eerder was uitgebracht, o.a. op de flispdie, als B-kantje dus. Hugo Verhage alias Friso Wiegersma maakte zijn bewerking van het Franse bergboerenlied al in 1965, een jaar na de Franse hit. Zie de wiki  Maar toen was de behoefte aan nostalgie nog niet zo groot. 

De zigzag-figuur suggereert dat we volgende jaren weer eens een forse piek krijgen. Misschien dat al die opkoopregelingen en de sterke schaalvergroting die de markt en beleid veroorzaken voor een boost kunnen zorgen? 

toekomstverkenning

In de dikke uitgave van BInnenlands Bestuur, net voor de kerst, een essay over toekomstverkenning. De Kracht van de verbeelding. Verbeelding brengt structuur aan, begrenst en normeert het denken  maar het heeft ook een scheppend, veranderend vermogen. \Zo stellen de auteurs Geerten Boogaard en Boudewijn Sterur die 75 gemeentevisies bekeken.

Volgens hen moet verbeeldingskracht voldoen aan de eisen van de retorica: de visie moet waarschijnlijk zijn in termen van interne consistentie, (logos), scenario's moeten geloofwaardig zijn in relatie tot verwachtingen van het publiek (ethos en leiden ze tot emotionele betrokkenheid van het publiek (pathos), die moeten er mee aan de slag. En ze voegen er een vierde aan toe (kairos) aan toe: wordt het momentum benut. 

PRETTIGE KERSTDAGEN