Mak over agri

 In de NRC van zaterdag liet Geert Mak zijn licht schijnen over de landbouw. Aanleiding is het toneelstuk Wat soesto! over boer Frans dat dit najaar op tal van plekken in Friesland wordt opgevoerd. Frans ziet de boerentradities verdwijnen en heeft het over trots. Mak: "als je dat zo nadrukkelijk moet zeggen over jezelf en je eigen werk dan is er bijna altijd iets mis". Boeren zijn sinds de jaren vijftig afhankelijk geworden van het kapitaal en de overheid. "Je moet alles bijhouden: de kalveren, de kilometers, de diesel, de mineralen, de liters, de melk, klaagt boer Frans".  

Over de vraag wat een goed mens is, en wat in een boerencultuur een goed leven is, citeert Mak de antropoloog Robert Redfield: "Een grote gehechtheidvaan de geboortegrond, een respectvolle houding tegenover de oude gewoonten; een beperking van individuele strevingen ten gunste van familie en gemeenschap; een zeker wantrouwen ten opzichte van het stedelijk leven. vermengd met waardering: een sobere en aardse ethiek". Wat volgens hem het gevolg was van een voortdurende omgang met de natuur. 

Mak heeft wel wat kritische vragen aan boer Frans. Hij begrijpt de onvrede van Frans dat consumenten niet betalen voor verantwoord voedsel en dat hij geen onderhoudsfunctionaris van een landschapspark wil worden. Maar waarom - zo vraagt Mak - dan toch die drijfmest toepassing? Mak denkt dat ook voor boeren geldt "if something cannot go on forever, it will stop". Wat volgens hem overigens de eenvoudigste economische wet ter wereld is, van een zekere Herbert Stein. Die dan toch niet de economische theorieboekjes heeft gehaald. Deze wet van Stein is overigens ultra-liberaal: hij ging er vanuit de de markten de overheden wel zouden dwingen om minder te lenen als de schuld te hoog opliep. Daar hoefde de Amerikaanse regering niet zelf proactief op te zijn. 

Mak tot slot richting de boerenorganisaties: "'De boer' bestaat niet, terecht vind je dat onzin. Met die intensieve jongens in de varkens- en pluimveesector wil je niets te maken hebben en met die bioboeen aan de andere kant heb je, geloof ik, ook niet veel op. Maar die boerenorganisaties van jou doen niets anders dan alles en iedereen over één kam scheren". We moeten van wij-zij af, so suggereert Mak en de echte traditionele boer zou van zich moeten laten horen. We shall see. 

Geert Mak: Het verdriet van boer Frans in: NRC 25 september 2021