zwarte zwanen

en Oostduitse ooievaars

De bibliotheek van boeken die je nog niet gelezen hebt is wellicht belangrijker dan die van de boeken die je al uit hebt, zo suggereert Nassim Taleb met het verhaal van Umberto Eco’s antibibliotheek in zijn 2007 bestseller Black Swans. Afgelopen weekend verhuisde ik het boek eindelijk van de anti-bibliotheek naar de bibliotheek. Het boek is een fraaie mengeling van filosofie en statistiek die tot denken aanzet.

Zwarte Zwanen zijn gebeurtenissen (positief of negatief) die voor onmogelijk worden gehouden maar extreme gevolgen hebben als ze onverwachts toch optreden. Ze behoren tot het domein met de zaken waarvan we niet (willen) weten dat we ze niet weten. We leren in het onderwijs wat we weten, niet wat we niet weten. Uit de bibliotheek, niet uit de anti-bibliotheek.

Het lijkt erop dat onze huidige economie daar meer gevoelig voor is dan ooit. Door globalisering, netwerkeffecten (the winner takes all) en –zou ik zeggen met verwijzing naar de lange golf theorie- de stand van de economie met veel speculatie-effecten. Verschillende beroepen zijn ‘scalable’ geworden, de uitvoerders zetten met gemak een aantal nullen achter hun omzet. Vroeger had elke regio een rondtrekkende zanger die wat kon verdienen, nu maken een beperkter aantal een grammofoonplaat (recent: CD) en momenteel verkopen de winnende artiesten een buitensporig aantal en de rest komt niet uit de kosten. In een wereld waar het uitvoerend werk is geautomatiseerd of naar China is verplaatst, en ideeen de doorslag geven is meer schaalbaar dan voorheen.

Taleb maakt zich vooral boos over statistici en in hun gevolg econometristen, economen (vooral het type uit de finance dat hij op Wall Street veel tegenkwam, over behavorial economics niets dan goeds) modelbouwers, en het Nobelprijs comite voor economie dat de kansberekeningen met de klokvorm van Gauss toepast en toejuigt in situaties waarin dat gezien de kans op Black Swans niet mag. De verdelingen van Gauss (en hun verwanten zoals Poisson) mag je toepassen op verschijnselen als de lengte van mensen of de ha-opbrengsten van tarwe, maar niet op de verdeling van welvaart of boekverkopen: daar gelden power laws, met uiterst scheve verdelingen en ‘dikke staarten’. Iets wat ik al eerder oppikte uit het werk van Benoit Mandelbrot, aan wie Black Swans is opgedragen.

Meer dan vervelend is dat je door inductie voor die situaties ook niet kunt afleiden uit eerdere waarnemingen: de kalkoen die elke dag gevoerd wordt en groeit heeft geen idee over Kerstmis. (De slager wel dus wat een black swan voor de een is, is dat niet noodzakelijk voor de ander). Black Swans ontstaan dus uit onwetendheid (inclusief teveel complexiteit en non-lineariteit). We overschatten wat we weten en we onderschatten onzekerheid. Meer detailkennis helpt ook al niet, het houdt je af van het zien van het hele systeem.

In de wereld van de Black Swans heeft het geen zin om onderscheid te maken tussen risico (in de terminologie van Frank Knight) waarin kansen bekend zijn en onzekerheid (waarin dat niet het geval is). De kennis over de verdeling is dermate onzeker dat die niet uit de empirie af te leiden is; denk er aan dat juist aan de staarten van een verdeling je er gauw fors naast zit.

Aardig citaat ook van de econoom Hyman Minsky die een golfbeweging ziet in hoe we omgaan met risico (p.78): stabiliteit en afwezigheid van crises verleidt de maatschappij tot het nemen van risico, zelfvoldoening, en verlaagd bewustzijn voor het optreden van problemen. Dan treedt er een crisis op, met als gevolg verkramping bij mensen die hen afhoudt om hun middelen te investeren of anderszins te bewegen. (Ook een Oostenrijkse redenering, die in die school aanleiding is tot advies aan de overheid afzijdig te blijven, maar Minsky is Keynsiaan).

Advies van Nassim Taleb: maak systemen robuust (en verwacht daarbij niet teveel van stress testing als je die tests baseert op 3 of 4 keer de standaard deviatie, in plaats van 20 keer), niet te complex, besteed geen energie aan het inschatten van kansen, maar aan mitigatie van gevolgen. En je kunt aan positieve black swans proberen te verdienen door 98% van je kapitaal uiterst save weg te zetten, en met een paar procent juist veel exposure te nemen. Immers als dat misgaat mis je die paar procentpunten niet in een normale verdeling (Mediocrestan) en als het goed gaat maak je een klapper (in Extremistan).

Dat denken over robuutstheid leidt ook tot small is beautiful en ecologie / diversiteits denken in situaties waarin zwarte zwanen te zien zouden kunnen zijn. Kennen we die situaties in de agro-business?