botersmokkel

 Tot slot van mijn aantekeningen uit het KZGW tijdschrift Zeeland 2025(2) een boeksignalering. Frans Meijaard schreef Over de schreve - de botersmokkel in Zeeuws-Vlaanderen (Breskens (Uitgeverij Stichting Op Bresjes) 2024)/ Eric De Keyzer besprak het - een Vlaming dus De met een hoofdletter.

Rond 1950, dus vlak na de oorlog, had Nederland al een forse productie van melk, waarvan de prijs door Sicco Mansholt laag werd gehouden. Dat was in België wel anders, . Daar was de boter dubbel zo duur, als je ver België inging zelfs driedubbel. Dat maakte illegale invoer van boter aantrekkelijker dan van lijnzaad, alcohol of tabak. 

De smokkel was grootschalig: er waren huizen die werden volgestouwd met boter, en er werden gepantserde auto's ingezet door criminelen.  Het verschijnsel neemt af als in de Benelux de douanes beter gaan samenwerken en verdwijnt midden jaren 60 als de EEG de prijzen gelijk trekt.. 

voor schut gezet

 Ook nog een paar leuke boekbesprekingen in Zeeland #2. Zo bespreekt Peter Zwemmer het boekje Voor schut gezet (Aad de Klerk: Voor schut gezet, Vlissingen (Den Boer | de Ruiter), 2024). Een schutter was vroeger de door de gemeente of parochie aangestelde persoon die loslopend vee moest vangen en bij de eigenaar terugbezorgen. Veelal (althans in Zeeuwse dorpen) werd het gevangen vee ergens vastgezet in een omheinde ruimte: de schutte.  In 1970 was er nog een schutter in de Poel actief. Ook elders bestond wel zo iets: in de Peel mocht iedereen die een eed had afgelegd vee schutten en het op de meent laten grazen. 

Valerius

 

Vorige week viel de glossy Zeeland van het KZGW weer in de bus. Met inzichten die ik hier maar even deel. Om te beginnen, het is 400 jaar geleden dat Adriaen Valerius overleed, en ongeveer 450 jaar dat hij geboren werd.  Voor wie hem niet kent: hij was een belangrijk man in Veere, die eeuwige roem heeft verworven (sinds de 19e eeuw) met zijn nagelaten werk Gedecnck-clanck. Zijn zoon gaf het in 1626 uit. Daarin beschrijft hij het verloopt van de 80-jairge oorlog o.a. met behulp van rijmen en vele liederen. Waaronder bekende als Merck toch hoe sterck (over het standhouden van de maagd Bergen op Zoom), het Wilhelmus en Wilt heden nu treden - nog altijd populair in de kerk, en in Duitsland bekend als het Niederlandische Dankgebet (met keizer Wilhelm II als fan en ook nog gebruikt in nazi-propaganda) en in Amerika jaarlijks gezonden als The prayer of Thanksgiving. 

Over de tekst van ons volkslied (in 1932 door Wilhelmina tot die status verheven) is nog altijd discussie wie nu de auteur is geweest.  Marnix van St. Aldegronde is er lang met de eer van doorgegaan, maar dat lijkt onjuist. Ook Valerius is het auteurschap niet toegekend, maar wel de melodie. Waarvoor hij eigenlijk alleen de melodie-zetting deed, met een forse verandering van een Frans soldatenlied, een marslied dat door katholieke soldaten gezongen werd ter bespotting van Hugenoten bij de belegering van Chartres in 1568

Valerius was de zoon van een protestantse immigrant uit Rijssel (Lille) in Noord-Frankrijk. Een koopman die zich in Middelburg vestigde (nog voor de val van Antwerpen), toen een van de belangrijkste handelscentra van het land. Adriaan kreeg een goede opleiding en werd in Veere actief als belastingontvanger en fortificatiemeester. Later ook noaris. Hij was er ook politiek actief in het bestuur van de stad. 

André Poortvliet: Adriaen Valerius en zijn Nederlandtsche Gedenck-clanck (1626) in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Peter Blom: Valerius, Veere en het volkslied.  in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Albert Clement: Wie den dach acht, die achten den Heere. in: Zeeland, KZGW 2025 (2)

Over de IJssel

Deze week was Overijssels. Gisteren waren we te gast bij de Staten van de Provincie in Zwolle voor een toelichting op het Rli Advies over funderingsschade (en over veenweide). En vandaag was ik in Rijssen op de n
etwerkdag van de provincie over plattelandsontwikkeling. Die sheets staan online

lijstje: inheemse planten

Aan het eind van het voorjaarsseizoen komt het NRC Magazine met een special over tuinieren. Aandacht voor de luxe tuingereedschappen van Sneeboer en "plantaardig publicist"Katja Staring maakte een top-10 van inheemse tuinplanten:

1. paardenbloem (60 soorten, wordt te sterk bestreden, de bladeren zijn prima in de salade, dat past in het thema voedselzekerheid)
2. witte dovenetel (zoals de naam al zegt: hij prikt niet)
3. donkere ooievaarsbek (wintergroen)
4. wilde venkel (op de grens van inheems, ooit mediterraans; geen knol, wel voor de thee) 
5. vlier (houdt het kwaad tegen, althans vliegen)
6. vingerhoedskruid (giftig, net als taxus en lelietjes-der-dalen)
7. dagkoekoeksbloem (lange bloeitijd)
8. muskuskaasjeskruid ( bloemen zijn decoratief en eetbaar, bladeren binden soep)
9. keizerskaars (gele toorts, laten staan tot in het voorjaar)
10. Hedera (klimop en wurgt geen bomen, ze leven in symbiose) 

lijstje: plaatsnamen met een glimlach

De onvolprezen nieuwsbrief Historiek.net kwam enkele weken geleden met een voor hun doen wat frivool stukje. Ze maakten een top-25 van bijzondere plaatsnamen in Nederland. Ik geeft het even door, voor meer toelichting op de namen, zie hun site. 

1. Kruishaar (een buurschap in Nijkerk dat verwijst naar kruishaarderberg, een kruisbeeld op een zanderige rug)
2. Electra (aan het Reitdiep met het eerste elektrische gemaal van Nederland)
3. Pikveld (bij Coevorden, naar een persoon of naar een pekachtige grondsoort)
   
4. Waterlandkerkje (bij Sluis)
5. Muggenbeet (Noordwest Overijssel, een streek van water en muggen)
6. Maaskantje (Noord-Brabant, bekend van gabber films)
7. Moordhuizen (Maas en Waal, in de middeleeuwen verblijfplaats van moordenaars)
8. Lull (Venray, verklaring onbekend, maar ongetwijfeld niet scabreus bedoeld)
9. Kampeersnol (Texel, naar de eerste kampeerders)
10. Trutjeshoek (Oldebroek, maar recent gedocumenteerd)
11. Nooitgedacht (Rolde; komt ook vaak voor als naam van boerderijen is duidt soms op de christelijke slagzin: Nooit gedacht,  maar toch verkregen, niet verdiend, 't is door Gods zegen)
12. De Hulk (bij Hoorn, naar een herberg op de trekvaart-route die zijn naam ontleende aan het Middeleeuwse scheepstype)
13. Zwartschaap (Drenthe, niet ver van Hoogeveen)
14. Hongerige wolf (Oldambt, naar een herberg)
15. Vrouwenverdriet (Zaanstad naar de kroeg waar de gravers van een kanaal hun loon verbrasten aan drank. Vrouwentroost ligt bij Aalsmeer)
16. Nummer Een (bij Breskens, naar de nummerpaaltjes op de dijk)
17. Doodstil (Groningen vermoedelijk een verbastering van de brug (tille) van Doede)
18. De Hel (ZW Friesland, mogelijk naar hellen = turf drogen of naar hill, heuvel want het ligt wat hoger)
19. Palendorp (160 palen op het strand bij Petten als kunstwerk ter nagedachtenis aan het orginele Petten dat in de zee verdween)
20. Roggel (Midden Limburg, verklaring onduidelijk)
21. Rectum (Twente, woonplaats aan de Regge)
22. Zittend (West Friesland  van sidewende, een binnendijk die loodrecht op de hoofddijk staat)
23. Sexbierum (Sex komt van Six)
24. Verloreneinde (Bij Edam, in de middeleeuwen een vrij nutteloos veld waar dan maar een galg werd geplaatst)
25. Koekoek (Noord Limburg)

En wat de lijst niet haalde: onder andere Raar (Meerssen), Gaarkeuken (Westerkwartier), Boerenhol (Oostburg), Kuttingen (Gulpen-Wittem), Waspik (Waalwijk), Poepershoek (Steenwijkerland), Grauwe Kat (SúdwestFryslân), Haatland (Kampen), Baalhoek (Hulst), Heksenberg (Heerlen), Koedood (Barendrecht), Tranendal (Winschoten),  Knikkerdorp (Bergen, Limburg), Moddergat (Noardeast-Fryslân), Verhuizen (voormalig dorp in Gelderland waar niemand meer woont), Monster (Westland)