Boek voor LVVN

 En gisteren boden we het boek Daarom zijn de boeren boos met een grote groep auteurs aan aan de Minister van LVVN, Femke Wiersma. Leesvoer voor het reces over een paar weken. 

Op de foto de overhandiging door Dick Veerman, initiatiefnemer, eindredacteur en (co-) auteur van diverse hoofdstukken.

Boekpresentatie Leuven

Het boek Daarom zijn boeren boos werd gisteren in Vlaanderen gepresenteerd in een seminar op de KU Leuven. Dat was genoeglijk en een informatieve discussie. Twee bestuurders van belangenverenigingen van jonge boeren en een grensboer lichten toe dat duidelijkheid in beleid gewenst is om investeringen te kunnen doen. Boer Stteven (te volgen op Insta) was de grensboer die in Vlaanderen en Turkye boert. Dat laatste is een gehucht in ZeeuwsVlaanderen dat zo heet omdat  Prins Maurits ooit het fort vernoemde naar het eerste land dat de Republiek erkende. Enfin ik begreep dat het werkt, aan twee kanten boeren. Maar wel met een dubbele administratie, en verschillen in milieunormen. Interessante ervaringsdeskundige.

Er werd gedreigd met vertrekken naar een ander continent als beleid niet duidelijk zou worden, maar later wees een oudere boer er met mijn verhaal uit de jaren 50 over emigratie op dat je daar mee uit moet kijken omdat sommige beleidsmakers (en food industrie) het wel een mooie oplossing vinden en de schaalvergroting geen probleem vinden.

Er was enige discussie over administratieve lasten en dat regels met uitleg op 1 A4tje moeten. Een jonge boer in de zaal greep in: hij wees er terecht op dat juist onze landen veel in efficiente administratie hebben geïnvesteerd, veel meten voor precisielandbouw en daarmee naar doelsturing willen en je dus moet  uitkijken dat concurrentievoordeel buiten de deur te zetten.

Er was veel aandacht voor de keten. Uit het panel van de gevestigde boeren kwam de mooie conclusie dat je met betere ketenwerking misschien wel je resultaten verbeterd krigt, includief betaling voor duurzaamheid als je niet teveel op de wereldbulkmarkt zit, maar dat bestaanszekerheid allleen lokaal kan worden verankerd omdat men je de grond en ruimte gund in de metropool. 

collectieven geclassificeerd

Net beschikbaar in Early View van Eurochoices: een welkom paper van Van Dijk, Runhaar en Termeer waarin ze de Nederlandse boerencollectieven voor natuurbeheer e.d. classificeren. In 3 typen: degene die zich beperken tot uitvoeren van een GLB subsidie, zij die ook open staan voor andere projecten rond natuur, water, klimaat, en de bijna coöperaties (zou ik denken) die actief  projecten voor gebiedsontwikkeling bedenken en daar sponsoren bij zoeken. Zie alhier.

Ruimtelijke ordening in Ede

Een mooi Foodlog café, gisteren in Ede over grondpolitiek ofwel ruimtelijke ordening. Met veel oude bekenden en Cees Veerman over zijn podcast met Foodlog. Gebrek aan ruimtelijke ordening brengt te veel onzekerheid bij boeren over de toekomst, en tegelijk willen boeren er niet aan, want het houdt keuzes in. Veel aandacht voor een case in het Binnenveld, het gebied in de stedenvierhoek Ede, Veenendaal, Rhenen, Wageningen. Willen burgers en de meeste van de 70 boeren ongeveer zo houden voor melkvee. En nu zijn er mensen boos omdat iemand zijn grond aan de hoogstbiedende, een boomkwekerij heeft verkocht. Tja, zo werkt de markt. Ik betoogde dat het toch een koud kunstje geweest was voor de boeren die voor grasland zijn om in een bondje met de burgers een graslandverplichting in het omgevingsplan van de gemeente op te leggen. In enkele van de gemeenten schijnt dat gebeurt te zijn, zo begreep ik, in andere niet. Want die vinden eigendom heilig.  Ook goed, maar klaag er niet over in Den Haag of Brussel, of zelfs Arnhem, dit lijkt me bij uitstek de arena van de gemeentepolitiek waar die bestemmingen (de omgevingswet heeft het over functies) versus het eigendomsrecht worden uitgevochten. En als je niets regelt omdat je wellicht meer wil (meer natuur), of meer tijd nodig hebt om er uit te komen, ook prima, maar als je het huidige gebruik dan niet vastzet of geen voorkeursrecht gemeente op het gebied legt mag je iemand die voor de hoogste prijs verkoopt, noch de koper daar op aankijken. Zo lijkt me. 

Verder werd duidelijk dat dit type beleggingsmotieven ter aanvulling van het operationele verdienmodel een behoorlijke rol spelen. Volgens een spreker ook in het gedrag van de belangenorganisaties. Hij zag LTO als de belangenbehartiger van de boeren-beleggers die erg op grondwaarde letten en NAJK als meer van het verdienmodel dat duurzaam moet zijn omdat men voor 25 jaar investeert. Ook daarin speelt m.i.. wel een beleggingsaspect (denk alleen al aan de landbouwvrijstelling) maar steeds helderder wordt wat bij het landbouwakkoord ook al waar te nemen was: er is ook een verschil in belang tussen generaties. 

ERS and Kansas City Here I Come

 Goed verhaal in Science over de ellende die mijn collega[s en vrienden van de Economic Research Service meemaakten toen Trump de eerste keer aan de macht kwam.  Onder vrij valse voorwendselen probeerde men de beleidsevaluiatieclub de stad uit te werken.  Te krtisich op wat er wel en niet werkt in beleid, zo lijkt het.

Op zich leuk om de opvattingen van Mary, Susan en Jim te lezen, doet me terugdenken aan al die wederzijdse bezoeken en schrijven van gezamenlijke papers. Maar een schande was het wel, die actie van de USDA. Goed dat dit wordt gedocumenteerd. En mooi dat Spiro het weer een beetje op de rit heeft gekregen.  Zie hier

reizende conserven

 Met twee Brabantse boeren kwam het in een app gropeje te discussieren over het feit dat de groenteteelt van West=Brabant deels naar ZO Brabant is verschoven. Het land van Heusen en Altena en de zavel-kleigronden van NW Brabant waren (en deels zijn) jarenlang een hotspot van conservengewassen als doperwtjes, bonen, spinazie etc.  Zo zit de firma HAK in die regio. Ik meen dat Coroos er ook vandaan komt. In de jaren 80 en 90 vond een verschuiving naar ZO Brabant en de zandgronden plaats. 

Mijn gesprekspartners hebben als hypotheses dat het daar makkelijker werd doordat er minder last was van veranderend weer / klimaat, dat het slaan van waterputten voor beregening (dat ook steeds meer gangbaar werd voor een gelijkmatige opkomst van het gewas) en vooral het vrijkomen van grond doordat in verband met melkquotering er minder behoefte was aan snijmais (en conserven net iets meer opbrachten dan graan). Het mestbeleid zorgde ervoor dat er minder mest per ha werd uitgereden, en teelten als spinazie (die last hebben van nitriet bij teveel mest) mogelijk werden.  Met ook veel maagdelijke grond.

In de akkerbouw van West-Brabant werd het aantrekkelijker om rooivruchten als knolselderij en peen te telen  Met ook meer aardappelen in het bouwplan begon met ook last te krijgen van de steeds zwaardere oggsmachines in de conserven zoals de viners voor doperwtjes. Die grote machines moesten ook langduriger worden ingezet, wat om spreiding vraagt. Rond 1985 had je voor 40 a 50.000 gulden nog een aardappelrooier, een viner voor erwten kostte al een half miljoen. Ik begreep dat een bedrijf als Hackharvest met geschoold Nederlands personeel zijn machines van Spanje tot Polen inzet. 

stikstof en emissierechten

De stikstofdiscussie laait weer op nu Greenpeace de overheid aan het werk zet. In een discussie op Foodlog schreef ik onlangs nog een berichtje dat voortbouwde op een ESB artikel van een paar jaar geleden: waarom doen we niet veel meer aan de stikstofdeken met emissierechten. Via een appje leerde ik dat er een zo te zien zeer serieuze website Stikstofinfo.net bestaat, die er een stukje over mij van maakte en daarbij een Rli foto van een site plukte. Zie hier. 

Als ze me het hadden laten lezen zou ik de wat duistere zin over het instellen van 1 omgevingsvergunning hebben aangepast. Die hoeft niet ingesteld, ik baseerde me op een stuk van André Hoogendijk dat de landbouw de facto niet alleen onder individuele vergunningen werkt, maar ook onder 1 nationale emissievergunning (want als we over die grens gaan, grijpt het Rijk in). En dat niemand echt managet dat we aan die vergunning voldoen. Hij hoeft dus niet meer ingesteld, hij is er al. 

Enfin, misschien doet de Ministeriele Commissie er zijn voordeel mee. 

en vandaag in de krant

 Mijn column inf Food en Agribusiess, gebaseerd op mijn eerdere blogpost over het lastenboek.

Nu in de boekhandel

 Dinsdag al gespot in de boekhandel, fotootje staat sinds gisteren op Foodlog: het boek is uit. Aldaar kun je het ook bestellen. Daarom zijn boeren boos biedt een schat aan informatie. Al zeg ik het zelf.

invoering doelsturing

 Het artikel in de blog van gisteren over doelsturing via innovaties in het kantoor van de boer (met name digitale gegevensuitwisseling en robotic accounting) dat we in EuroChoices publiceerden leek me een afsluiting van een lange reeks papers in de agrarische accountancy in afgelopen 40 jaar. Maar toch nog een paar nabranders. Ik werd gevraagd mee te doen aan een sessie in deze op het EAAE congres in Bonn. En ik liep vorige week een ambtenaar in Den Haag tegen het lijf die mijn suggestie dat je dit conform de BBB  kabinetswens wel per 1.1.2026 kunt invoeren pareerde met zorgen over fraude. Zodat ik nu toch weer loop te denken over een invoeringsstrategie.

Om te beginnen wordt het eind van MINAS geassocieerd met fraude. Dat is historisch onjuist. Het Hof en Luxemburg schoot het om andere reden af (het was geen verbod vooraf op dierlijke mest per ha zoals de Nitraat richtlijn eist).  Er was wel fraude doordat op zeker moment ook bemonstering van mest en eigen export werd toegestaan, wat oncontroleerbaar was. Maar dat zat niet in het originele concept en juist daarom is doelsturing met alleen sensoren en zo gevaarlijk frauduleus. Je moet het administratief borgen.

In voering van zo'n systeem moet je in eerste instantie doen met een beperkt aantal indicatoren (N  en P saldo per ha, gewasbeschermingsmiddelengebruik per ha, CO2 uitstoot per kg product of zo). En op vrijwillige basis voor boeren die een lage emissie stikstof of zo willen aantonen (met hun veevoer of Lely Sphere), die in een Planet Proof schema meedoen, of voor zover of goud gaan in Eco-Schema's.  De rest val je er niet mee lastig. Die komen later wel als ze er voordeel in zien.

Met die voorloper groep zorg je dat het systeem optimaal gaat draaien qua software en administratie als ook controle: dus een afspraak met industrie voor e-invoicing, gebruik van zelfde kengetallen in schemas van de voedingsmiddelenindustrie en Retail en bodemindex (en als die meer indicatoren willen, ok als extra voor de boeren in dat schema).  Dat mag in eerste jaar via een bedrijfsmanagementsysteem verwerkt, zonder koppeling aan btw.

Je richt ook de certificering in net als bij biologisch op een tweejaarlijkse basis (voor wie niet onder toezicht staat), een boer wordt voor alle schema's nog maar 1 keer oer 2 haar bezocht.  Dat kan dan 1.1.27 draaien.

Vervolgens eis je na die datum dat btw-aangifte en duurzaamheidsindicatoren consistent zijn, liefst door ook de btw-aangifte uit het managementpakket te doen, en door te sturen naar de accountant en fiscus. Ook kun je desgewenst wat meer indicatoren gaan toevoegen.

Vanaf nu is het systeem goed controleerbaar (althans op die indicatoren) en kun je per 1.1.28 overwegen om middelsturing af te schaffen en dit tot nu toe vrijwillige systeem verplichten. En net als bij elke regeling zal er dan enige fraude zijn, handhaven moet je altijd.

En je kunt de deelname versnellen of aantrekkelijker maken door op basis van de certificering boerderijen een label toe te kennen, net als het Energielabel ivan mijn huis. En de voedsingsmiddelen verplichten om een zeker percentage label A bij te mengen (verplicht tegen meerprijs te kopen) of de Grondbank alleen grond te laten verkopen aan Label A boeren. Zodat de concurrentie op kostprijs enigszins vervangen wordt door concurrentie en innovatie op duurzaamheid. 

Enfin, daarmee liggen mijn aantekeningen voor een bijdrage op  het congres in Bonn weer vast. 

Gedrukt en wel

 In hetzelfde nummer van EuroChoices waaruit ik afgelopen dagen citeerde, stond ook de gedrukte versie van het paper dat wij schreven over de innovatie in het boerderijknatoor. De digitale versie was er al langer, maar nu dus ook in druk. Toch altijd weer lekker om het fysiek in handen te hebben. 

teruglopende productiviteit

Een derde en laatste blog naar aanleiding van het paper van Jeliffe et al. Over de desegregatie naar tijdvakken.  De auteurs concluderen dat in de laatste decade de productiviteitsontwikkeling terugloopt/ In de jaren 90 ging het om 2.49% per jaar, in de jaren nul de historische hoge 2,72%  en in de laatste decade maar 1,93%. Niet eerder deed een decade het zo matig.

De oorzaak is onduidelijk. De auteurs komen met wat veronderstellingen: wellicht effect van klimaatschade. Er is een schatting dat de productiviteitsontwikkeling een vijfde hoger zou liggen bij het klimaat van 1960.  Mogelijk is de groene revolutie nu wel echt uitgewerkt (maar waarom steeg het dan nog 10 jaar eerder?) en wordt de biotech niet snel genoeg opgepikt. Of wellicht lopen investeringen terug in onderzoek en voorlichting (of worden die in het globale zuiden niet snel genoeg verhoogd nu daar de meeste productie zit).  En aan de groei in hulpbronnen ligt het niet, want er werd juist relatief veel nieuw land in productie genomen. Ook meer handelsbarrières zouoden een rol kunnen spelen.  Het likt in ieder geval nuttig om onderzoek en voorlichting voor de landbouw in het mondiale zuiden te verbeteren. Misschien kan Nederland nog een rolletje spelen met uitgangsmateriaal. Met de optimale omvang van de Nederlandse veestapel in het licht van lokale milieuproblemen heeft het overigens allemaal niet veel te maken, al denken sommigen van wel. Daarvoor is dit land te klein. 

VS vs EU in productiviteitsontwikkeling

 in aanvulling op de blog van gisteren. Jeliffe et al constateren een interessant verschil tussen Europa en Noord Amerika inzake de totale factorprocutiviteit sinds 1990. Beide landbouwsystemen realiseren ongeveer dezelfde productiviteitsstijging. Maar waar die in Noord Amerika vooral zit in ook meer productie (met ook meer inputs), zit die in Europa sterk op het besparen van inputs.  Hun verklaring is interessant. Ze wijzen op twee zaken. In het oude landbouwsusbsidie-systeem was het landbouwbeleid in de VS al meer losgekoppeld van productie, in Europa waren de productieeffecten veel groter door de prijssteun. Door die prijssteun om te zetten in de betalingen per ha, is het winstgevend een deel van de productie achterwege te laten en op inputs te bezuinigen. Marginale gebieden worden bebost. De productie concentreert zich daar waar dat het beste kan. Dat effect was binnen de EU veel groter dan binnen de VS.

Een tweede hypothetische verklaring zou ik niet zo snel bedacht hebben maar is ook interessant: de verbeterde Europese arbeidsmarkt door vrij verkeer van personen en nog makkelijker vrij verkeer van goederen. Daar is na 1990 (witboek Delors, toetreding Oost Europa) sterk op gestuurd, met een vergelijkbaar effect dat productie daar gebeurd waar dat het handigst is. Amerika had al heel lang een vrij verkeer van goederen en personen, en ook nu altijd nog makkelijker (1 taal) dan Europa. 

De lange termijn

 Een lange treinreis naar Middelburg gaf me de kans om het laatste 2024 nummer van EuroChoices uit te lezen. Het openingsartikel van drie Amerikanen over de productiviteitsontwikkeling in afgelopen 60 jaar is een mooie bron van data voor hoe de wereld vooruitkomt.

Sinds 1960 is de wereldbevolking fors gegroeid, er zijn nu 2,6 maal zoveel mensen. Maar met steeds minder honger, want de voedselproductie verviervoudigde. Per hoofd van de wereldbevolking is er nu 53% mee voedsel. Met als gevolg dat de prijzen relatief fors zijn gedaald.  Het knappe van het mondiale voedselsysteem is bovendien dat deze stijging niet zozeer gebaseerd is op het gebruik van steeds meer hulpbronnen, zoals arbeid en grond. Het grondgebruik steeg maar met 7.6%, het werd wel intensiever gebruikt. Het areaal met irrigatie is meer dan verdubbeld. Het landgebruik is nu 4.76 miljard ha, dat is 32% van het landareaal in de wereld. Het aantal boeren en werkers in de landbouw steeg met de groei van de bevolking, maar sinds 2003 daalt het aantal ook in absolute zin. Het beroep sterft nog niet uit: er zijn altijd nog 600 miljoen landbouwbedrijfjes en bedrijven.

De belangrijkste motor is technologie: het kan steeds efficienter, met meer opbrengst per ha en minder mensen. Vanaf de jaren 80 is die motor vooral ook in het mondiale Zuiden (de ontwikkelingslanden) gaan draaien, met als gevolg dat daar nu  73% van het voedsel wordt geproduceerd, terwijl in 1960 dat nog maar 43% was. Meeste voedsel wordt dus geproduceerd daar waar de bevolking woont en fors is gegroeid. 

Met die groei is ook de samenstelling van de productie veranderd: veel meer oliehoudende gewassen, veel meer kippen en varkens en veel meer visteelt. In de zestiger en zeventiger jaren leverde de visteelt nog maar 3% van de productiewaarde, dat is nu 7%.

Er is een enorne groei geweest in het gebruik van technologie. Het kunstmestverbruik is bijna 10 keer zo groot, het steeg van 12 miljoen ton naar 112. Maar het gebruik per eenheid productie neemt duidelijk af, dat is in deze periode gehalveerd. Overigens is een effect per ha vermoedelijk minstens zo belangrijk, maar dat speelt meer regionaal.  Ook de CO2 uitstoot per eenheid product daalt, maar minder snel en naar ik vermoed niet snel genoeg. 

Morgen wat inzichten uit de desegregatie naar tijdvak en waarom de VS en EU andere ontwikkelingspaden volgen.

Bron": Jeremy Jeliffe, Keith Fuglie and Stephen Morgan: Productivity-led pathway to sustainable agricultural growth: six decades of progress. in: EuroChoices 2024 (3)

Lastenboek

 Ik heb de indruk dat ik steeds vaker het Vlaamse woord Lastenboek tegenkom. Mooi woord, bekt lekkerder dan productievoorschrift of productstandaard. En dan kun je straks klagen dat er zoveel bureaucratie is, in het bijzonder in de EU. 

 Maar ihet Vlaams is me hier veel te  tendentieus. Het gaat namelijk niet over lasten.

Neem de situatie van de Limburgse(N/B) bakkers die zich aangevallen voelen door de supermarkten. Die hebben de hulp ingeroepen van de overheid en hun ambachtelijke product nu beschermd alsof het champagne is. Daarvoor hebben ze zelf productieeisen opgesteld en dit keer hebeen nationale overheden en de EU in snel tempo het certificaat verleend, en zetten de officiele organen in om te controleren. De supermarkten verkopen nu nog gewoon Vlaai, voor de Limburgse moet je naar de bakkers die zich aan de voorschriften het zgn. lastenboek houden. 

Hoezo lasten?  je krijgt overheidshulp om je marketing op orde te brengen en een eigen marktsegment te creeren en daarvoor moet je je onderscheiden. Mag je nog zelf bepalen hoe. En de overheid, die ook heel veel op andere terreinen te doen heeft, gaat met belastinggeld de verkopers van vlaaien controleren. Dan kun je toch lastig over lasten en lastenboek spreken als je productievoorschriften op eigen verzoek moet volgen. 

Debat in Leuven

 De marketing voor een boek over de landbouwproblematiek komt op toeren. 

Op 4 februari is de lancering in Vlaanderen met een interessant symposium op de KU Leuven.  Zie hier voor meer informatie:

delen of sparen?

 het andere vermeldenswaardige uit het Agrarisch Magazine (zie vorige post) is een artikel over land sparing versus land scharing. Met een discussie tussen Hidde Boersma en Frank Verhoeven. Veel argumenten zijn al gewisseld op dit thema. Verhoeven brengt nog wel een interessant punt in: Laat boeren zitten waar ze zitten en beloon ze om klimaatdoelen te halen'.  Dat lijkt hem slimmer dan het ontruimen van bepaalde gebieden. Ik vrees dat een aantal eco-modernisten het lokale karakter van de milieuvervuiling in de metropool onderschat of wel aanvaardbaar vindt, en juist gebieden elders in de EU of de wereld leeggeruimd moeten worden voor grootschalige natuur.  Niet zo realistisch. 

hybride BV

Net voor de kerst viel het Agrarisch Magazine uit Noord-Nederland in de bus. Trends en verhalen richting 2025 is de titel van het nummer. Twee zaken die het noteren waard zijn. Allereerst een fiscale tip van administratie- en advieskantoor Deelstra-Jansen uit Leeuwarden. Ze lichten de boer voor over de hybride B.V. waarmee je belasting kunt besparen. Het komt er op neer dat bij lagere inkomens c.q. het eerste deel van je inkomen als ondernemer de persoonlijke onderneming of maatschap fiscaal aantrekkelijk is, bij hoge inkomens de B.V. die een veel lager maximumtarief heeft (19% in plaats van ruim 49%). 

De constructie is nu om een B.V. op te richten die ook toetreedt dot de maatschap. Je gaat dus (eventueel samen met vrouw of kind(eren)) een maatschap met de B.V. aan. Dat kan fors belasting schelen zo rekenen de heren ons voor. Later wil je wellicht het geld weer uit de B.V. halen en consumeren, maar ook dan blijft er een voordeel, en dan hebben we het nog niet over stakingswinsten of feit dat je inkomen op oude dage wellicht lager is. De constructie bestaat al lang buiten de landbouw en begint nu ook in de agrarische sector opgang te maken, zo begrijp ik uit het stuk. Naast de schaalvergroting zullen de inkomens van afgelopen jaar de opgang wel bespoedigen, zo vermoed ik. Dit gezien de resultaten die WEcR in de raming van inkomens voorziet.

Ook opvallend: hetzelfde accountantskantoor raadt ook aan de grond te herwaarderen naar de huidige waarde op het moment dat er een maatschap wordt aangegaan of zo'n B.V. wordt opgezet. Men denkt dat de overheid de vrijstelling afschaft. Zou best eens kunnen, maar of dat dan met terugwerkende kracht kan? Er is wellicht wat voor te zeggen. Niet alleen is er geen grond voor de regeling, maar als ze door emissie-eisen minder waard zou worden, is het verlies ook aftrekbaar. 

Het stuk laat bij mij in ieder geval de indruk na dat het met het fiscale klimaat in Nederland voor ondernemers best wel snor zit. Dat er wat bureaucratie en administratieve lasten voor nodig zijn zou ik maar op de koop toenemen. 

Uitgelezen: Smaken Verschillen

 In het nieuwe jaar pakken we de blog-draad weer op. Eerst maar eens even wat posts over er in het oude jaar van de leestafel verdween.  Zoals het boek Smaken Verschillen van Raymond van Uytven uit 2010. De Vlaamse auteur beschrijft de mode en de eetgewoonten in Europa vanaf 500 tot nu. Met een schets van de politieke situatie en kerkelijke ontwikkelingen. Europa is in dit geval vooral België / de Nederlanden met af en toe wat feiten uit de buurlanden. Aanbevolen.