Pensioen bereikt.

Voor de laatste keer ging ik naar WUR als werknemer. Moeilijk te geloven dat bijna 40 jaar zo snel voorbij gaat. En hoeveel er veranderd is van het LEI in 1980 tot Wageningen Economic Research nu. Met veel plezier een handje geholpen aan die transformatie van de organisatie, de internationalisatie en een aantal leuke inhoudelijke onderwerpen.
Zie nu uit naar een tweede periode bij de Rli.

De Bodem Bereikt

Een stroom van mediaberichten over ons RLI advies De Bodem Bereikt. Voor wie er naar op zoek is een paar links, met dank ook aan alle andere media:
Het advies zelf  staat natuurlijk op de site van de Rli: alhier
De Rli liet ook een leuk tekenfimpje maken dat op de site en YouTube staat.
Met Nu.nl maakte ik gisteren een podcast die het advies vrij goed volgt. Luister hier op 3 min 27
En gisteravond zat ik in Met het oog op morgen en vanochtend in BNR.Ik zal je niet vermoeien met de rest van de media, maar dank aan de journalisten.

ruimte voor natuur

Tommy Wieringa maakt zich in zijn NRC column van dit weekend boos over een verslaggever van de krant die bij boeren in Twente ging praten over landschap, natuur en stikstof. Bij het lezen van het originele artikel was me ook al opgevallen dat een van de boeren met zijn oprechte mening "dat het gebied in de loop der jaren alleen maar mooier is geworden. Opener, de percelen zijn groter geworden, houtwallen verdwenen en je kunt verder weg kijken" vermoedelijk niet beseft dat daarmee nogal wat olie op het vuur wordt geworpen. De critici verzetten zich nu juist tegen dat opener maken van het landschap.
Een vergelijkbaar verschil in kijken doet zich voor bij de fauna: de boeren zien meer vossen, fazanten. Anderen (maar niet in dat artikel) spreken het vermoeden uit dat dit misschien wel zo is maar dat dan ook wel eens zou kunnen komen doordat de ecologische balans weg is.
Even moest ik wel aan vroeger denken, het is van alle tijden. Als wij kinderen vroeger op zondag naar de bossen wilden, wees mijn vader zaliger nog al eens op het feit dat hij al de hele week op de kavel in de natuur was. Je kon beter in je stoel uitrusten en de krant lezen.

Foodlog gesprek over rapport Remkes

Voor Foodlog namen we een tweede gesprek op over het Rapport Remkes en hoe verder. Zie alhier. 

het jaar 1000

Een boeksignalering. Valerie Hansen - The year 1000.- when explorers connected the world and globlisation began. De these van Hansen, wier boek vrijdag in de NRC werd besproken, is dat in het jaar 1000 (dwz 800-1200) de wereld aardig geglobaliseerd werd: de Chinezen bereikten Australië, Het rijk van de kalief van Bagdad liep van Marokko tot Afghanistan. De Vikingen bereikten Amerika, het Byzantijnse rijk telde nog mee. Alleen West-Europa telde niet echt mee, daar moest de kick off nog komen. En binnen West-Europa, zo voeg ik daar aan toe, liep de Hollandse delta nog fors achter. Maar de armoedige overbevolking zou daar ook snel tot ontwikkeling leidden, en als eerste zou de Zeeuwse landbouw aangehaakt worden bij de Vlaamse steden.

Zeeuws geluk: het Vebena-bos

In Dishoek op de grens tussen Vlissingen en de gemeente Veere ligt het Vebena-bos. Al sinds ik in de jaren 50 en 60 op Walcheren kom een bekende plek. Nooit nagegaan waar die naam vandaan komt, je denkt al snel aan een plantje of figuur uit de Middeleeuwen. Maar gisteren las ik bij Carolijn Visser de intrigerende verklaring die hier gemeld moet worden: het is vernoemd naar de vereniging voor aardappelhandel. De wiki: Met een gift van de Vereniging tot Bevordering van de Nederlandsche Aardappelhandel (VBNA) kon op de hoge gronden achter de duinen een vakantiepark worden aangelegd, dat de naam 'VBNA-bos' kreeg. Later wijzigde dit in 'Vebena-bos' en 'Vebenabos'.

Caroliin Visser publiceerde in 2018 het boekje Zeeuws Geluk. De reis-schrijfster reisde terug naar Walcheren waar ze tot haar studie in Amsterdam opgroeide. Ze mixt haar herinneringen met die van demente bejaarden in een aantal verzorgingstehuizen in de regio. Ze beschrijft liefdevol het leven in die tehuizen waar bewoners haar ook verhalen van vroeger vertellen. De oorlog, het water. Ik had me eigenlijk nooit zo erg gerealiseerd (ook tot eerder dit jaar een gids in Middelburg daar op wees bij een rondwandeling langs een oude boom in de stad die er nog wel stond) dat het eiland in 1945 na drie-kwart jaar zout water er net zo kaal uitzag als Flevoland na de drooglegging.

De auteur en ik blijken van dezelfde generatie, dus er is veel herkenbaars. Hoewel ik als vakantieganger bij opa's en oma's de Middelburgse scene niet heb gekend was de rest, inclusief de smouters toch wel een sentimental journey. Ook als je niks met het eiland hebt (huur da dit jaar een vakantiewoning in het Vebenabos, de duinen over, prachtig strand) toch een aanrader, want ook het leven achter gesloten deuren is aandacht waard. Daar was het de zorginstelling die dit mogelijk maakte ook om te doen.

commune of boerenadel?

Zouden de eerste boerengemeenschappen als commune hebben gefunctioneerd, een gemeenschap met veel gelijkheid? Of zou er al snel sprake zijn geweest van statusverschillen en er een boerenadel zijn ontstaan. Anders gezegd: waren de grote grafmonumenten als de hunebedden het gevolg van een collectieve inspanning waaraan ieder zijn bijdrage leverde en van profiteerde, of zijn ze door machtspolitiek afgedwongen?

Zodra er vanuit een wens tot veiligheid iets van eigen bezit ontstaat en er zijn verschillen in competenties tussen die eigenaren, dan krijg je misschien al snel verschillen tussen groot en klein en daarmee in economische en dus ook politieke macht, zo denk ik dat als econoom, maar voor het ander is natuurlijk ook wat te zeggen.

Enfin, de NRC van gisteren (17 maart) geeft een antwoord voor Ierland. Uit wetenschappelijk onderzoek van o.a. DNA leiden onderzoekers af dat de megalithische graftombes van machthebbers waren. Er bleken familiebanden tussen mensen die op 375 km van elkaar begraven waren, en een van de begraven personen was een geval van incest. Dat werd hooguit bij machtshebbers getolereerd. Grafkelders konden ook maar door weinig mensen gelijktijdig worden bezocht, terwijl dat bezoek wel een rol speelde in de zonnewende cultus. 

Long read Corvid-19

Mijn long read over de gevolgen van Corona voor het voedselsysteem is er nu ook in het Engels. 

Take off

Ik lees momenteel in de fascinerende geschiedenis van Zeeland over de ontwikkeling van de landbouw in de Middeleeuwen, zo vanaf het jaar 1000. Daarbij past wel de economische theorie van Arthur Lewis (dezer dagen moet je vermelden dat hij de eerste zwarte Nobelprijswinnaar voor economie was) die The Economist deze week nog eens ophaalt in een verhaal over de economische ontwikkeling van Afrika. Met een mooie foto van een rozen-boerderij.
Lewis stelde dat mensen in ontwikkelingslanden arm zijn omdat ze het verkeerde vak hadden: zeflvoorzieningslandbouw. Als die mensen in fabrieken of commerciele boerderijen zouden werken, zouden ze meer verdienen. Maar, zo stelde hij, als de landbouw stagneert, kan de industrie niet groeien. Er moet ook dynamiek in de landbouw zijn, die leidt tot uitstoot van arbeid. Lsndbouw moet dus in markten zijn geïntegreerd.
Het goede nieuws is dat het de goede kant op gaat. Op het platteland van Afrika spendeert men nog maar 40% van zijn tijd op het land, de rest in van die typische activiteiten langs de weg: het voedselstalletje, transport, handel etc. En de helft van het voedsel koopt men aan: het gaat dus goed met de marktintegratie.
Zoals eerder bij ons, gaat de marktintegratie, commercialisatie en industrialisatie gepaard met sociale veranderingen. Er zijn meer geschreven regels nodig, tijd en discipline worden belangrijker, En er komen tal van nieuwe beroepen. En dat leidt natuurlijk ook tot spanningen.

Ecoregelingen in het EP

Ik gaf vanavond een presentatie van het Rli advies over Eco-Schema's in het Europees Parlement voor de liberale Renew Group. Hier is de presentatie.

rendabiliteit en rentabiliteit

In de serie oude advertenties, hier nog een mooie uit de jaren 30. Van de Oliefabrieken Duyvis in Koog aan de Zaan die lijnkoeken als veevoer aan de man brachten. Als bijproduct. Volgens de Wiki is het inmiddels van Pepsico

Ik signaleer meteen ook nog wat schoolboeken uit het middelbaar landbouwonderwijs van de jaren 70. Zo schreef H.C. Schmitz Landbouweconomie en recht. Althans zo staat het op de kaft, op het titelblad (dat schijnt te tellen, leerde ik ooit) is ook J.J. van Ierssel auteur. De economie in het boekje gaat overigens vooral over de instituties die het economisch leven beïnvloeden.
Het boek Weidebouw van ir. M. Sonnema heeft ook al zo;n auteursvermelding: op de kaft is hij het zelf, op het titelblad is ook zijn vrouw C. Sonnema - van der Groen autueur. Althans bij de 5e druk uit 1973. In het voorwoord van de eerste druk ui 1962, dat ook is afgedrukt, wordt ze nog slechts bedankt in het voorwoord. Overigens een boeiend boek met alle aandacht voor graslandkruiden en diverse klavers. Er lijkt inderdaad wel wat verloren te zijn gegaan qua biodiversiteit.
Rekenen voor het middelbaar landbouwonderwijs is van de hand van 6 auteurs met L.J. Rittersma als eerste. het bevat tal van pittige sommen, waar men zich tegenwoordig gelukkig prijst dat er spreadsheets zijn. En een portie statistiek.
Tot slot Bedrijfseconomie voor de landbouw van ir. A.J. Lenselink. Met het onderscheid tussen rendabiliteit  en rentabiliteit. Toen ik er in 1981 mee werd geconfronteerd leek het me een wat Wagenings onderscheid tussen winstgevendheid (opbrengst/kostenverhouding) en rendement (gerelateerd aan vermogen). Leuk om daar nog eens even in te duiken.

De liefde tot zijn land

De liefde tot zijn land is ieder aangeboren. Dat is een zin van Joost van den Vondel. In 1941 verscheen een dik boek met die titel waarin een bloemlezing van vaderlandse literatuur, met name gedichten. Van Valerius Gedenckklank tot M. Nijhoff die naar Bommel ging om de brug te zien en Marsman's Denkend aan Holland. Met heel veel afbeeldingen uit de schilderkunst met nostalgische plaatjes. De bloemlezer was ene W.L.M.E. van Leeuwen. Mijn exemplaar is nogal door de tand des tijds aangetast, maar we houden het toch maar even in bezit. 

Bouwen op nieuwe bodem

is de titel van een luxe fotoboek uit 1967 geschreven door H.J. Struvel op verzoek van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. Ik had het decennialang niet in handen gehad. Het geeft een gedetailleerd overzicht van het ontwerpen van de Wieringermeer, Noordoostpolder en Oostelijk Flevoland (althans gemeente Dronten), met ontwerpen van de dorpen en vooral de vele typen boerderijen die werden gebouwd. Een tabel (pagina 178) geeft aan dat bij overdracht per 1.10.1963 aan het Rentambt bleek dat er 1799 agrarische bedrijven waren, waaronder 5 schapenbedrijven. 311 bedrijven waren niet groter dan 12 ha.

Een kleine 1000 daarvan zijn in de typerende montagebouw. Ook in Oosterlijk Flevoland zijn er daarvan nog een paar gebouwd als ontginningsschuur. Die waren in gebruik bij de RIJP. Wij noemden dat Cultuurschuren. Vermoedelijk naar de afdeling Cultuur van de RIJP die tot opdracht had de zaak in cultuur te brengen. Niet voor niets heette het personeelsblad Cultuurrijp.

Ook aardig om te lezen dat boerderijen niet alleen in groepjes bij elkaar werden geplaatst voor het burencontact, de acclimatisatie en burenhulp bij nood, maar het bespaarde ook op het tranformatorhuisje van de elektriciteit en de brandkraan.

Alesina

Institutioneel economen zijn geïnteresseerd in de verhouding tussen cultuur en politiek met de dagelijkse economie. Niet allen prijzen doen er toe maar ook sociologie en geschiedenis. Zo ook Alberto Alesina die ons onlangs ontviel en waar The Economist een pagina wijdde in zijn uitgave van afgelopen week. 

Alesina ging onder andere op zoek naar verklaringen voor het percentage vrouwen dat in de economie participeert. Dat ligt bv. in IJsland veel hoger dan in Italië. Dat komt o.a. door landbouwkundige technieken van eeuwen geleden die juist de inbreng van vrouwen vroeg of niet. En de kleinkinderen van de elite in China van een eeuw geleden verdienen onlangs Mao nu meer dan anderen. Ze lijken meer te geloven in werken om vooruit te komen. 

Habsburgers

The Economist van afgelopen weekend heeft een mooie boekbespreking van Martyn Rady's The Habsburgers. Toevallig kwam ik het huwelijk van Filip van habsburg met Johanna de Waanzinnige (1496) net tegen in een geschiedenis van Zeeland, en de Habsburgers zouden nog tot na Serajevo bij ons blijven. Genetisch was er wel een draadje los. zo stelt de recensie. Het voorgeslacht kende nog vorsten die met bijnaam mochten worden benoemd; Albert de lamme, Leopold de Dikke etc. Er was nogal wat inteelt in de middeleeuwse (en latere) dynastieën, vooral ook om strategische redenen. Zo noemde de vrouw van Leopold I hem gedurende zijn huwelijk "oom". Het leidde in ieder geval tot grotere koninkrijken. Maar zo stelt de recensie: wel raar voor aristocraten die zo goed waren in het fokken van toppaarden. Mooie Engelse vergelijking. Ze waren dus heel lang de heersers van het Heilige Roomse Keizerrijk, Duitsland. Wat volgens Voltaire niet heilig, noch Rooms of een Keizerrijk was. 

lijstje: 5 food books

Vijf boeken over de geschiedenis van ons voedsel die op de het lijstje komen van nog te lezen. althans die 4 die ik nog niet ken. Het lijstje kwam gisteren binnen via Twitter en is opgesteld door Louise Fresco:

1. Cuisine and Empire: cooking in world history van Rachel Laudan
2. The raw and the cooked van Claude Levi-Strauss
3. 1493: Uncovering the New World Columbus Created van Charles Mann
4. All Manners of Food: eating and taste in England and France from the Middle Ages to the present van Stephen Mennell
5. Sweetness and Power: the place of sugar in Modern history van Sidney Mintz. 

Overigens komt het van een interessante website die tal van auteurs lijstjes laten maken met 5 boeken. Ik pikte zo ook nog op: 

• Holy Feast and Holy Fast: The Religious Significance of Food to Medieval Women by Caroline Walker Bynum.
• Capitalism and Material Life by Fernand Braudel

Naar de NOP

Eerder deze maand citeerde ik dat er na de ramp van 1953 98 boeren uit Zeeland naar de NOP vertrokken. En dat er in 1947 voor Walchteren meer grond beschikbaar was dan er gegadigden waren. Ach Lieve Tijd meldt dat bij de eerste verpachting in de NOP in 1947 er 118 gezinnen uit Walcheren naar de NOP kwamen.
De sociologen van de directie hadden al eerder bepaald dat er Zeeuwen naar de polder moesten: "Sociologisch onderzoek deed vermoeden dat de ervaren en bezadigde Zeeuwen een gunstige uitstraling zouden hebben op hun buren in het nieuwe gebied.". Daarmee waren ze beter af dan de bewoners van het naast de NOP gelegen en door de aanleg in zijn visserij ook gedupeerde Kuinre. De sociograaf van de Directie (een dienst van het rijk !!) concludeerde dat die ongeschikt waren. Hij constateerde psychisch verval. Een andere medewerker constateerde :"Kuinre is achterlijk, door welke oorzaken dan ook". En dan waren er nog de Friezen. Die stelden een commissie onder leiding van Anne Vondeling (die nog even Minister van Landbouw na Sicco Mansholt zou worden en een gebouw van het LEI opende, maar bekender werd als Tweede Kamervoorzitter) die in 1941 een rapport uitbracht met de claim dat er een enclave voor de Friezen in de NOP moest komen. De helft van de polder moest voor Friezen en Groningers zijn en dan kon de polder wel bij Friesland gevoegd. Daar voelde de Directie niets voor.