het LEI in Saoedi Arabie

De bijdrage van vandaag is een nieuwe blog post op de nieuwe site van het LEI. Over de kameel hiernaast.

Industrie-trends

Sommigen denken dat de industrie verdwijnende is, maar -althans op wereldschaal- niets is minder waar. In 2010 was de industriele output 57 keer zo groot als in 1900, waarmee de industrie ook sterker gegroeid is dan de economie in zijn algemeenheid. We maken 10 miljard verschillende producten, er zijn dus meer producten dan mensen. Dat aantal gaat door de productdifferentiatie (die steeds belangrijker en makkelijker wordt) nog fors omhoog. Belangrijker vanwege de welvaart, makkelijker vanwege ICT (ontwerp, 3D printen). We gaan van mass production naar mass customisation.
Een andere karakteristiek van de moderne industrie is de globalisering. Dat is niet het feit dat iets in China wordt gemaakt, maar het feit dat een deel van het productieproces in Eindhoven gebeurt, een ander deel in California en dat de eindproductie inderdaad in China plaats vindt.
Er is een mooi boek over geschreven, zo begrijp ik uit een recensie in The Economist van 15 september:

Peter Marsh: The New Industrial Revolution: Consumers, Globalisation and the End of Mass Production (Yale University Press)

likzegels

Een van de duurdere Nederlandse postzegels is al decennia oud en toont Nederlandse koeien, waarbij de kartelrand tussen twee zegels midden over de afbeelding loopt. Indertijd een heel bijzondere uitgave ter gelegenheid van een NRS-feestje. Deze zomer (door vakantie was het me ontgaan) verscheen een nieuw velletje runderrassen. Een tikje nostalgisch, maar nu de gewone post uitsterft is dat wellicht toepasselijk. We laten de postzegelblog aan het woord:

Op het postzegelvel Nederlandse rundveerassen staan zes rundveerassen afgebeeld: het Fries-Hollands zwartbont, de witrik, het brandrode rund, de Groninger blaarkop, de lakenvelder en het Maas-Rijn-IJsselvee.
De illustraties kenmerken zich door de klare lijn, de stijl die zo kenmerkend is voor de ontwerper van het postzegelvel, Joost Veerkamp. Veerkamp plaatste de koeien in een landschap om te benadrukken dat koeien in de wei horen, niet in een stal. Elke koe staat in een typisch Nederlandse weide die doorsneden is met sloten en met een evenzeer typisch Nederlands vergezicht. De achtergronden zijn symbolisch bedoeld, niet als realistische, bestaande skylines. Er is een bos te zien, zonder spoor van menselijke activiteit, een agrarisch landschap met enkele boerderijen, een dorp, nieuwbouw, de oprukkende stad en bedrijventerreinen met aanhangende industrie.
Elk rundveeras heeft zijn eigen kleur gras, zijn eigen kleur lucht en zijn eigen bos-, dorp- of stadscontouren aan de horizon gekregen. Ook de houding van de kop van de koe wisselt per rundveeras. Iedere illustratie is gekaderd in een strakke lijst waarin onderin ook de sorteerhaak is opgenomen. Het slotenpatroon van elke linker- en rechterpostzegel sluit op elkaar aan. De gebruikte kleikleuren in de onderbalken symboliseren de bodem onder de wei.

Lijstje: Innovatieve bedrijven

Het bekende zakenblad Forbes heeft een lijstje gemaakt van de 100 meest innovatieve bedrijven. Daar valt wel wat op af te dingen, want het gaat om beursgenoteerde bedrijven en de mate van innovatie is berekend als de mate waarin de beurswaarde afwijkt van de contante waarde van de kasstroom (met een paar aanpssingen)- dit verschil komt niet uit de huidige producten en markten en moet dus uit innovatie komen. Nog een wonder dat Facebook niet op 1 staat (maar Salesforce.com), want dat verschil kan ook komen door een forse overwaardering in de markt. Enfin met die kritische kanttekeningen toch drie interessante lijstjes. Eerst de meest innovatieve food-bedrijven volgens Forbes (met hun positie in de overall lijst):

25 Danone
35 Hershey
50 General Mills
52 Kellogg
54 BRF - Brasil Foods
61 Unilever
63 Kraft Foods
78 Campbell Soup
95 IOI Corp (een bedrijf uit Maleisie)

En voor wie er een drankje op wil nemen:
15 Pernod Ricard
18 Kwichow Moutai (China)
20 Wuliangye Yibin (China)
33 Diageo
53 Anheuser-Busch Inbev
58 Pepsico
66 Carlsberg

Of een restaurant keten zoekt:
21 Starbucks
48 Yum! Brands (USA)

Het leuke van lijstjes is dat ze tot discussie leiden, zullen we maar denken.

op weg naar de all-inclusive jaarrekening

Met enige regelmaat praten we over indicatoren voor duurzaamheid, people, profit en planet. Daarin wordt veel goed werk verricht, maar we zijn er nog niet. Niet alleen duiken soms weer nieuwe thema's op, maar bovenal is het lastig om thema's af te wegen. Kg CO2 en 10% meer hokruimte laten zich lastig vergelijken, optellen of aftrekken. Daarvoor heb je euro's nodig (en soms absolute ethische minimum grenzen).
Bovendien is de ene kg CO2 of liter bestrijdingsmiddelen de andere niet.  Vlak bij water en een natuurgebied doen die bestrijdingsmiddelen misschien wel meer schade dan op de Spaanse hoogvlakte of in het arme India. En CO2 mag dan voor het klimaat overal even schadelijk zijn, de kosten van terugdringen is misschien per kg wel hoger in de VS dan in Nederland, of andersom. Ook daarom zijn euro's nodig.

Sportschoenen-fabrikant Puma, zo leerde ik onlangs van mijn collega's, is al een stapje verder en rekent in zijn jaarrekening alle externe CO2 effecten van de productie om naar kosten. Conclusie: als Puma echt een compleet co2 neutrale voetafdruk zou willen hebben, dan zou het 145 miljoen euro per jaar moeten betalen aan ‘milieukosten’.  € 8 miljoen voor Puma’s operationele activiteiten (zoals kantoren, pakhuizen, logistiek etc), de overige 138 miljoen euro komen voor CO2 uitstoot in de keten.

Met dit jaarverslag  heeft Puma de ‘Guardian Sustainable Business Award‘ gewonnen.Volgende keer wil men ook andere externe effecten in kaart brengen. Overigens is deze milieu-rekening niet echt geintegreerd met de normale jaarrekening. Ik moest op een andere site gaan uitzoeken dat de omzet van Puma 3 miljard is, waaruit je kunt afleiden dat de prijs van Puma producten dus eigenlijk 4,5% te laag is om alle maatschappelijke kosten te dekken.

Ik voer al een paar jaar beleefde actie om dit soort cijfers ook voor de agrarische producten uit Nederland en daarbuiten uitgerekend te krijgen: wat zijn de maatschappelijke kosten voor een Nederlandse en Hongaarse of Italiaanse liter melk?. Tijd voor crowd-sourcing: financiers kunnen zich melden, misschien winnen we samen een Agro Award.

farm hopping en kees

De laatste BoerEnBusiness is al een tijdje uit. Bevatte een leuk onderzoek over verkoopstrategien van aardappeltelers, het 1800 ha grote maar biologische Erf B.V., en ik leerde de term Farm Hopping: een financieringsmodel bedacht door de Bulgaar Rossi Mitova, dat neerkomt op Farmville in het echt: koop als burger een schaap, verhandel de lammeren. Mooie blending van virtual reality en real life. Verder is de markt van kaasproducenten in beweging (lijkt met oog op 2015 een beetje op de hervorming in de suikermarkt: wegvallen van overheidssteun in de primaire sector leidt ook tot andere strategien in de food processing). Overigens zijn Spanje en Griekenland de 4^e en 5^e exportbestemming – let op de euro. Met ook de constatering dat er weinig innovatie in kaas is. Volgens sommigen was de laatste innovatie rond gezondheid al weer 15 jaar geleden, toen de light kaas werd geintroduceerd. Het bedrijf Keesmakers komt nu met Kees, waarin dierlijke vetten vervangen zijn door plantaardige – en het dus geen kaas of cheese meer mag heten. “Waar kaas stopt, kan kees beginnen”. Het wordt gemaakt in Polen, waar veel ervaring is met maken van kaas uit magere melk en plantaardig vet, en de rijping gebeurt in Nederland, dat daar weer goed in is. Mooi, zo’n internationale innovatie.

innovatie in Praag

Eerder deze week was ik 3 dagen in Praag. Voor het 131^e seminar van de EAAE over Innovatie. Mede ter ere van het 100 jarig bestaan van landbouw-economisch onderzoek in Tjechië en zijn voorgangers. In 1912 begon het Koninkrijk Bohemen, onderdeel van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie met boekhoudbureaus. Reden voor een feestje. Wat mij betreft een aardige aanleiding want in de jaren 90 hielp ik het toenmalige VUZE (het Tjechische LEI) met het opzetten van het Europese boekhoudnet. Wat overigens niet de aanleiding voor de uitnodiging was – ik hield een key note over Agricultural Knowledge and Innovation Systems.  Vervolgens via CdG (Parijs) naar Madrid. Door een aankondiging dat de vlucht vanaf CdG vertraagd was en toen toch weer niet miste ik een vlucht. En door een luchtvaartshow op Roissy waren alle hotels tegen schandalige prijzen volgeboekt. Zo zie je nog eens wat er ’s nachts allemaal op een vliegveld gebeurt.

melkbussenmuseumschuurtje

Hier het schuurtje van steen en turf waar IJslandse melk en kinderen konden schuilen voor transport. Zie de blog van gisteren voor verdere toelichting

het melkbussen-museum

Hiernaast een foto van het melkbussen-museum. Het staat aan de zuidelijke ringweg in IJsland, en ik stopte er bij toeval. Er hoorde ook nog een schuurtje van steen of turf bij waar de bussen uit de zon konden staan, en de kinderen die op de schoolbus wachtten uit de sneeuw.
Dit platform en schuurtje (die foto komt morgen) was in gebruik van 1948 (de introductie van de vrachtauto) tot 1963, toen de melktank werd geinstalleerd.

Innovatieve verpakking

Deze foto nam ik onlangs in het nationale museum van IJsland, in Reykjavik. Bij mijn weten een jaren 60 innovatie met verpakking in pyramide-vorm. In Nederland o.a. gebruikt in een kleiner maatje met sinasappelsap, maar dus ook voor 1 liter melk. En daarna gingen we ineens weer voor het huidige literpak. Blijkbaar was dit een overgang tussen de flessen en het pak.

oud en nieuw in 7huizen

Hij ligt er nog wat kaal bij, maar het ziet er verder veelbelovend uit - onze nieuwe PWA Roeibaan. Vandaag de eerste wedstrijden en een mogelijkheid om poolshoogte te nemen.
Tot voor kort groeiende hier aardappelen, uien en spruiten met zeer hoge opbrengsten, dus in het kader van de intensiveringsdiscussie kun je al rond fietsend je afvragen of dat nu zo moet. We hadden de roeiers ook naar het Veluwemeer kunnen sturen. Maar het ligt ingewikkelder. Eigenlijk is hier sprake van (nood) wateropslag omdat de Rottemeren te klein raken nu de omgeving wordt volgebouwd, met name met kassen waarin nog intensiever per ha wordt geteeld. De roeibaan maakt die wateropslag multifunctioneel en beter betaalbaar.
Vanmiddag fietsten we nog even naar het Land van Belofte, waarover ik al eerder blogde. De vrouwen-van-nu zorgden voor toegang tot het pand-van-toen. Het lag er weer fraai bij. En terug langs de enige echte molenviergang. Uniek in de wereld, dus wilt u daar uw stem op uitbrengen? Kost u niets, en dan winnen we misschien de BankGiro Loterij, voor een nog mooier molenpad.. Bij voorbaat dank.

Lees de NRC

Geysir, IJsland

De NRC van vanavond besteedt zijn Groen op Vrijdag verhaal aan de intensiveringsdiscussie. Lees het via deze link.
Een van mijn punten in het interview is dat je een fors probleem hebt als producent wanneer je klanten je product niet meer willen. Ford (de fameuze Edzel) en Coca Cola weten er alles van, net als de Outspan sinasappelen en de tomatentelers in de tijd van de wasserbomben. Het ziet er naar uit dat de zgn. plofkip hetzelfde probleem heeft.
Verder gaf ik mijn mening al eerder.

Gaat China Japan achterna

Ook interessant in het kader van scenario's. Zou het kunnen zijn dat China helemaal niet de rol van de VS overneemt (wat is dan de doorbraak technologie?) maar Japan achterna gaat? Foreign Policy heeft er een speculatief artikel over (met dank aan AWT voor de link), waarvan hier een openingsalinea:

Could the same malady (like  reflection on Japan in the 1970s - kjp) have struck Americans when it comes to China? The latest news from Beijing is indicative of Chinese weakness: a persistent slowdown of economic growth, a glut of unsold goods,rising bad bank loans, a bursting real estate bubble, and a vicious power struggle at the top, coupled with unending political scandals. Many factors that have powered China's rise, such as the demographic dividend, disregard for the environment, supercheap labor, and virtually unlimited access to external markets, are either receding or disappearing.

Scenariostudie EU 2050

Hooibalen kun je ook inzetten als reclame-object, zo leerde ik op IJsland. Wat mij betreft volgt u niet de boodschap van deze IJslandse boer maar realiseert u zich woensdag in het stemhokje dat onze toekomst toch wel erg afhankelijk is van vrede en welvaar in Europa.
Voor wie nog wil nadenken over de toekomst van Europa, hierbij een scenario studie over de ontwikkeling van de EU naar 2050, die de Commissie vorige week online zette.

The Global Europe 2050 foresight report presents and quantifies three scenarios that identify the main pathways Europe could follow in the coming decades:

• the Nobody cares scenario where Europe is in a "muddling through" process;
• the EU under threat where Europe is faced by a an economic decline and protectionist reactions;
• the European Renaissance where the EU continues to enlarge and become stronger with more efficient innovation systems.

harrekeerder

Harrekeerders zoals hiernaast afgebeeld zijn in Nederland helemaal uit de mode, zo zag ik gisteren op de ATH in Biddinghuizen. Bijgaande foto nam ik een maand geleden in IJsland, waar de technologie nog wel hier en daar in gebruik is.
Ze zijn in Nederland overigens al een tijdje uit zo concludeer ik uit internet: een google search geeft precies 1 hit, in een historische beschrijving van Schellinkwoude.
Overigens was ook de term "acrobaat" in gebruik voor het apparaat om gras of hooi bij elkaar te harken, waarvoor de term wiersen gangbaar is geworden. Zie de wikipedia, die het overigens mis heeft dat Rijf een Vlaams woord voor hark is. Het was ook eeuwenlang (en nog) een zeeuws en hollands woord.

geen bestuurders meer nodig

Nog even en de (vracht)auto-chauffeur is niet meer nodig, en hetzelfde zal dan wel gaan gelden voor de tractor. Optimistische experts schatten in dat de vol-automatische robot-auto over 8 jaar al te koop is. Er zijn er al een paar op de weg.
Naast gemak en tijdsbesparing (internetten onderweg)  moet het leiden tot minder verkeersdoden en minder files (de afstanden tussen auto's kunnen kleiner, auto's kunnen onderling de meest slimme routes afstemmen: als jullie de Brienenoordbrug nemen, neem ik de Beneluxtunnel, filemeldingen kunnen van de radio af).
Het aardigst van zulke ontwikkelingen is te speculeren over wat er dan gaat veranderen in hoe we ons organiseren. Neem de auto zelf: die bracht de buitenwijken.
The Economist deed dat in zijn Technology Quarterly van 1 september ("Look, no hands"). Een van de voordelen wordt dat de auto zichzelf kan parkeren: je stapt uit, en het ding rijdt door naar de parkeergarage tot je hem via je telefoon weer oproept. Dat brengt ook car-sharing (de auto als service) dichterbij, zo denkt men, omdat je dan niet alleen meer de kosten van het ding deelt, maar hij ook veel intensiever wordt gebruikt en je parkeerkosten verlaagt. Helemaal overtuigt ben ik niet, want dat is nu ook allemaal al zo.
Robot autos betekenen ook dat de oudere mens mobieler blijft. Natuurlijk gaat ook het design van de auto op den duur veranderen. De eerste auto's leken op de koets met de chauffeur op de bok. Dat was men zo gewend bij het paard, en de rijke eigenaren lieten zich rijden. Daarna kwam het huidige model. Maar dat stuur en dashboard kunnen straks veel minder prominent en vervangen worden door een computerscherm.
Op dezelfde wijze zou je een leuke analyse kunnen maken van wat de gevolgen worden van de bestuurdersloze tractor. Potentieel onderwerp voor een studentenscriptie. Stuur me een kopietje van het resultaat.

kennisrijke landbouw

Ineens stond mijn blog van maandag hier links in de lijst als meest gelezen blogs in de afgelopen decade (aardige app trouwens). Dat kwam niet door de overweldigende belangstelling voor de relatie tussen economie en utopie, maar via het webforum op Foodlog.
Een beetje moe van de hele dag vragen en discussie over wat ik van het intensiveringspleidooi van mijn CEO vond, deed ik mijn beklag over al die mensen en politieke partijen die 1 oplossing verabsoluteren en aanprijzen als het wondermiddel voor alle plaatsen en tijden. Want dat is mijns inziens ook een utopie.
Dat sprak mijn Flevolandse collega-akkerbouwer Huib Rijk (full transparency: we kennen elkaar al jaren en zijn bevriend) zo aan dat hij het stukje op Foodlog plaatste in de discussie die daar loopt.over dit onderwerp. Met een keurige link en vandaar de hits.

Dat was voor Foodlog manager Dick Veerman weer aanleiding even toe te lichten dat ik bij het LEI Wageningen UR werk. Hij blijkt het wel met mijn nuance eens te zijn, maar als goed Foodlog discussie-animateur probeerde hij me nog wel even uit de tent te lokken met de opmerking dat hij de strategische vragen mist en dat zorgelijk vindt.

Het ontbreekt me door andere besognes even aan de tijd me in die discussie te storten, en niet vanwege de constatering van iemand anders dat het onderzoek zich alleen met feiten moet bezig houden en niet de McKinsey moet uithangen met strategisch advies - we gaan niet McKinsey uithangen, maar in een discussie de feiten aandragen en een advies geven hoort ook bij onderzoek. Inderdaad als er eerst goed onderzoek is.

Uit al dat onderzoek, dat elkaar soms tegenspreekt want dat heb je bij onderzoek in de sociale wetenschappen (tijd en plaats en methode etc.), is wel duidelijk dat er meerdere oplossingsrichtingen zijn en dat we die ook nodig hebben. Als er een conclusie is uit de honderden scenario-studies van afgelopen jaren, dan is het wel die meerdere oplossingsrichtingen, waarin inderdaad kennis vaak heel belangrijk is.

Om er dan toch wat op persoonlijke titel over te zeggen:
Consumenten in Nederland kunnen uit eigen belang en gezondheid veel matiger consumeren, zeker ook van vlees, en vooral veel minder voedsel weggooien. Eet rustig biologisch als je je daar goed bij voelt (gezondheidsclaims niet bewezen) en de hectares in Nederland die er mee beteeld zijn, liggen er duurzamer bij dan de andere (waar nauwlettend bestrijdingsmiddelen en nitraat gemonitored moeten worden). De hele wereld ga je er niet mee voeden, mogelijk vanwege de hoeveelheid grond die je nodig hebt (indirect land use) omdat de opbrengsten lager zijn, maar vooral omdat biologische landbouw enorm kennisintensief is. Je hebt biologisch omdat boeren geen geld hebben voor kunstmest (dat gaat met hogere voedselprijzen wel over), maar in meer westerse omstandigheden is biologisch boeren verre van simpel, zo weet ik van dichtbij. In veel delen van de wereld is de landbouw niet zo kennis-intensief en gaat dat voorlopig ook niet worden.
Verder kan de consument rustig vlees blijven eten. Neem lamsvlees dat veelal uit berggebieden komt waar je echt geen granen kunt telen of geen ploeg de grond in kunt zetten en alleen schapen lopen. Neem rundvlees dat een bijproduct is van melk en dus nauwelijks vervuilt (die uitstoot kun je grotendeels aan kaas en melk toerekenen). Of dat van veengronden komt die je absoluut niet moet omploegen, dan krijg je een hele hoge CO2 uitstoot (ja onderwater zetten is nog beter). Neem kipvlees omdat daar relatief weinig granen in gaan en omdat je hier via de kipfilet het grootste deel van de kip betaalt, waarmee de vleugels en poten die wij niet willen voor een habbekrats naar arme Nigerianen gaan. Je kunt ook varkensvlees nemen als dat gemaakt is met de resten uit ons voedselsysteem waardoor de verspilling weer opgewaardeerd wordt (dat is overigens maar een deel van ons varkensvlees). Of neem de moderne half-om-half: een mengsel van vlees en soja bij producten waar het je eigenlijk toch om een drager voor satesaus gaat. Wie denkt de arme Afrikaan aan eten te helpen door morgen geen vlees te kopen, overschat wel erg zijn eigen bijdrage. Het effect is niet alleen marginaal, maar de ondervoeding is vooral een armoedeprobleem. De honger in India en Biafra is in de jaren 60 en later niet opgelost door in Amsterdam minder vlees of brood te eten maar door hogere productie ter plekke, beter bestuur en meer welvaart. Het zou overigens goed zijn voor hun gezondheid als sommige Afrikanen eens een stukje vlees kregen, want er zitten voedingselementen in die je moeilijk anders binnen krijgt. Wie bang is dat de Chinezen in 2050 de zaak ontwrichten doordat ze evenveel vlees eten als de Amerikanen, bier drinken als de Duitsers en wijn drinken als de Fransen, kan het best zorgen dat de Chinezen tevreden zijn met een wat ander dieet.
Politici die de Nederlandse consument een beetje willen helpen gezonder en matiger te eten kunnen de btw op vlees verhogen. Of het veel helpt is de vraag, zeker als je dat als Nederland alleen doet (grensverkeer etc) maar kwaad kan het in mijn ogen niet. Tenslotte betaalt de consument relatief te weinig voor voedsel en blijft een deel van de vervuiling onbeprijsd. Dus als de overheid toch geld nodig heeft is er wat te zeggen voor een Pigovian tax. Die beter zou zijn op de vervuiling zelf, dan op het product vlees, maar de wereld is zelden perfect.
Verder doen politici er goed aan de markt zijn werking te laten doen. Er zijn mij iets te veel voorbeelden van het falend ingrijpen: het landbouwbeleid heeft er aan bijgedragen dat we in Europa de varkens niet in graangebieden maar rond havens houden, heeft vervolgens te laat ingegrepen om de milieuproblemen te corrigeren (aan proefschriften over het mestbeleid geen gebrek) en de hoge voedselprijzen van een paar jaar geleden kwamen mede door ingrijpen in de rijstexport. En dan hebben we nog de biobrandstoffen en de verplichte bijmenging waar misschien wel politieke argumenten voor zijn, maar zeker geen economische. Ook nieuwe voorstellen om 7% van de grond in mooie Vlaamse en Nederlandse polders maar in biodiversiteitsbraak te leggen in plaats van die natuur te realiseren daar waar ze nodig is (rond de steden) of daar waar ze goedkoop is (op de oude arme, woeste zandgronden) zou je van tafel kunnen halen. Als je de melkquota er af haalt, gaan we binnen de beperkende mestruimte, meer melk produceren en minder varkens. Dat wordt nog veel sterker bij vrijhandel met Brazilie. Ook hier zou marktwerking leiden tot een oplossing die veel Nederlanders ambieren, met meer toegevoegde waarde en minder negatieve externe effecten.
Nu de boterbergen geruimd zijn is de prijsdrukkende werking daarvan weg en hebben we alleen nog te maken met het feit dat er in die weinig rendabele tijden te weinig in ontginning, infrastructuur en kennis is geinvesteerd.  Maar die verandering is al duidelijk ingezet en moet nu even worden volgehouden.
En dan krijgen we een oplossing via een nog kennis-rijkere landbouw. Dat kun je kennisintensieve landbouw noemen, waarbij een koe weer wat meer melk geeft of een ha nog meer aardappelen oplevert. Je kunt het intensieve landbouw noemen en dan krijg je in ieder geval repliek omdat mensen aan bio-industrie denken met dierenleed en varkenspestbeelden.

Enfin, als je dus strategische vragen zoekt, dan is het vooral hoe je die oplossingsrichtingen (consuminderen, minder voedselverliezen, meer produceren via meer ha of via kennis-intensiever) afweegt. Dat kan alleen maar via de markt, waarbij prijzen de goede informatie moeten geven en andere middelen (voorlichting, certificering) consumenten kunnen helpen goede keuzes te maken. En door aan de andere kant te blijven investeren in kennis, via bedrijven of via de overheid. Kennis van productie, maar vooral ook van goede instituties (cooperaties, voorlichtingsdiensten, plantenziektekundige diensten, onderwijs etc).
De strategische vraag die er toe doet is dan wat voor overlegforum (transitie-arena, G20?) er nodig is om te zorgen dat we vooral die randvoorwaarden scheppen, en niet zitten te vernaggelen door op basis van 1 of 2 zgn. absolute waarheden raar overheidsbeleid te gaan voeren en markten te verstoren.
De tweede vraag is of wij deel van die beweging willen uit maken. Wij gaan er nauwelijks over, het speelt vooral buiten Europa en wij zijn nog rijk genoeg om iets anders te doen. Maar we weten er veel van en geo-politiek is het verstandig het probleem voor onze voordeur te helpen oplossen. Als we er aan mee doen en er wat aan willen verdienen dan zullen we er realistisch naar moeten kijken. Niet met 1 dogmatische oplossing maar met maatwerk naar plaats en tijd.

Single

Er zijn steeds meer 1-persoonshuishoudens in de wereld. Ook relatief. Gevolg: het gaat goed met de verkoop van kant-en-klaar maaltijden. Niet alleen hier. In Brazilie verdubbelde de verkoop in de afgelopen 5 jaar, zo meldde The Economist.

Het is een ingewikkeld verschijnsel. Veel meer mensen zijn ongetrouwd, maar dat is nog niet een 1 persoons huishouden. Living alone, being alone and feeling lonely zijn ook verschillende zaken, zo constateert een onderzoeker.

Tot de oorzaken behoren de grote aantallen vrouwen die langer leven (nog wel) dan hun man. Verder hebben vrouwen in India, China, en Afrikaans-Amerikaansen te weinig mannen tot hun beschikking. In India en China omdat er veel meer jongetjes geboren worden (selectie), in de VS omdat de huwbare mannen meer dan gemiddeld in de gevangenis zitten. Doet een beetje denken aan de situatie na WO I.
En dan is er het effect dat vrouwen met opleiding kiezen voor kinderen op latere leeftijd  of helemaal niet trouwen. Je zou zeggen dat dat een positief milieu-effect is (hoe minder mensen hoe minder vervuiling), maar ook daar is wat op af te dingen want 1 persoonshuishoudens vervuilen relatief meer (geen economies of scale). En minder kinderen vergroot de pensioenproblematiek. En eenzame mensen hebben hogere ziektekosten. Anderzijds zijn singles actiever in verenigingen en dergelijke en komen ze ook vooral voor in stedelijke omgevingen waar veel voorzieningen zijn.
Wat we er per saldo van moeten vinden is niet klip en klaar. Maar kant-en-klaar heeft de wind mee.

The Economist: Singletons, 25 aug. 2012

economie en utopie

pseudo krater bij MyVatn

Je neemt twee woorden en kijkt wat dat voor interessante beschouwing dat oplevert. Zoals Economie en Utopie. Die indruk maakte op mij het concept 'Utopian Economics' dat Warren Samuels beschrijft in de door hemzelf en anderen geredigeerde bundel over de geschiedenis van ons economisch denken.
Bij lezing blijkt het een interessant genre te zijn. Voor wie het niet weet: een utopia is in dit verband een ideale staat: "a good place that is, as yet, no place". Wie er een schrijft schrijft natuurlijk ook een commentaar op de huidige situatie door bv. trends te extrapoleren of juist andere uitgangspunten te kiezen voor de staatsinrichting. En er bestaan ook dystopia's, met hetzelfde doel. Veel auteurs hebben Utopia's geschreven. Thomas Moore gaf het genre zijn naam, maar ook Swift (Gulliver's reizen), A Brave New World, 1984, Asimov's Foundation etc.
Maar nu de economische kant ervan. Je kunt de steady state die economen beredeneren / beredeneerden waarbij de economie helemaal in evenwicht is, zien als een utopie, als iets wat "as yet no place" is. Of het socialisme of het liberale marktindivudalisme. Er is wel gesuggereerd dat er naast het socialisme, vijf soorten utopien in het publieke debat opduiken: the free-market utopia, the best-and-brightest utopia, the religious utopia, the green utopia and the techno-logical utopia. Beseffen we altijd dat we aan dit type (normatieve) ideaalbeelden refereren?
Je kunt ook de economie van de betrokken utopie bestuderen, hoewel volgens Samuels de economische apsecten van utopien minder belangrijk zijn dan de psychologische, sociologische en politieke. Of je kunt nagaan of economen geinspireerd zijn door een utopie, zoals technici dat wellicht zijn van een science fiction (die vaak weer op grondige kennis van technische trends is gebaseerd en daar mee een visie-karakter heeft). Ook Samuels durft de stelling aan dat dit voor (jonge) economen wellicht het geval is bij Ayn Rand's Atlas Shrugged, het werk uit 1957 met zowel utopische als dystopische aspecten. In ieder geval Amerikaanse politici zo vrees ik.
Overigens is ook beweerd dat utopias saai zijn, zeker voor economen: er zijn geen problemen meer om op te lossen, geen keuzes om te maken. Samuels komt tot de conclusie dat eigenlijk alle utopien proberen antwoorden te vinden op het probleem dat Jeremy Bentham ooit verwoordde als het grootste geluk (greatest happiness) principe: of je geluk moet maximeren door het geluk te vergroten van degenen die al het meest gelukkig zijn, of dat je het aantal mensen dat je gelukkig maakt moet vergroten. Ofwel moet je langs de intensieve marge of de extensieve marge werken. De meeste utopieen lijken voor het laatste te kiezen, ondanks de vaak optredende centralisatie van macht.

Niet helemaal terzijde: de opening van het academisch jaar vandaag in Wageningen leidde via een stuk in Trouw tot een behoorlijke discussie over intensiveren van de landbouw (c.q. minder consumeren of meer ha in productie, is minder natuur). Ofwel werken langs de intensieve of extensieve marge (of de vraag verminderen). Wat me opvalt is dat allerlei mensen daar uitspraken over willen doen die gelden los van tijd en plaats. Dat is verloren tijd en leidt tot onzinnige verwarring, die oplossingen zijn situationeel - zo leert elke econoom. Ik zou in sommige delen van Nederland maar een beetje minderen, zeker met de intensieve veehouderij (we kunnen er beter melk produceren binnen het mestquotum en er is vraag naar biologische melk, kipvlees kunnen we deels importeren - wat overigens het welzijn niet verbeterd), in Oosteuropa lijkt me dat je via de intensieve marge moet werken: meer management en inputs (kali zei me vorige week iemand) en je opbrengsten gaan fors omhoog. En nog verder naar het Oosten zou ik maar eens beginnen met het weer in cultuur nemen van gronden, dus langs de extensieve marge. Maar een discussie met wat meer nuance is misschien wel een utopie.

N.a.v. Warren Samuels: Utopian Economics in: Samuels, Biddle and Davis: The history of economic thought.