schaalvergroting

Gisteren liet ik in deze blog een foto zien van een oude DDR combine. Net buiten het museum zagen we de nieuwste (en grootste) Amerikaanse John Deeres aan de slag in een perceel koolzaad: werkbreedte van deze monsters niet minder dan 9 meter. Ik begreep dat die zo'n 30 ha per dag oogsten. Op bedrijven met 500 of 1000 ha granen is dat aantrekkelijk: bij 20 werkzame dagen in augustus kun je al snel 600 ha met zo'n machine draaien.
Op de terugweg via 700 km autobahn naar Nederland overdacht ik dat dit voor de Nederlandse boer met 15 of 20 ha graan dus een probleem is. Natuurlijk, wij hebben loonwerkers die met een grote machine langskomen. Maar als dat maar voor een paar uurtjes is dan worden de kosten van transport van de ene naar het andere boer langzamerhand groter dan de kosten van het oogsten zelf. Niet de liberalisatie of de markt (dat zijn maar tussenstappen) maar de techniek dwingt tot schaalvergroting.
.
Interviews
Dat inzicht miste ik bij thuiskomst bij het doornemen van de NRC van afgelopen week, waarin inzichtelijke interviews met de voorzitsters van de akkerbouw- en melkveevakbond en een artikel van een Walcherse boer. Na het zien van die 9-meter combines heb ik alle begrip voor hun angst dat de middelgrote bedrijven via de prijs uit de markt worden gedrukt (de kleinste blijven wel bestaan, die halen hun inkomen ergens anders vandaan). Het argument dat de landbouw verdwijnt, lijkt me overigens niet juist - ook bij de grote schaal in midden-europa verdwijnen de landbouw en het fraaie landschap niet.
Dorpen ontvolken wel, maar dat komt omdat er onvoldoende (andere) werkgelegenheid is - het aantal mensen dat in de landbouw werkt is er toch al te laag om de toekomst van de dorpen te bepalen.
Het feit dat je bij afscherming van de wereldmarkt een systeem hebt waar iedereen blij van kan worden (zoals sommigen stellen) is overigens zeer de vraag: je grijpt wel degelijk in een markt in en het effect op de consumentenprijzen mag dan gering zijn, je ontzegt wel een aantal derde wereldlanden de toegang tot de Europese markt, en daarmee ook onze industrie en dienstverleners de toegang tot die markten. Vinden ze bij Philips en ING geen goed idee.
Die grote combines zijn imposant en veel boeren houden wel van een stukje techniek. Ik vrees dat het de consument weinig uitmaakt of de tarwe gedorsen wordt met een apparaat dat 3 meter of 9 meter breed is.
Uiteindelijk maaien die machines niet alleen granen, maar ook boerenbedrijven. En economie blijft een 'dismal science'.

back in the DDR

Een enkele keer zie je twintig jaar na de val van de muur nog een Trabant of een Wartburg, onderhouden door een liefhebber. Maar wat is er terechtgekomen van de DDR landbouwmachines?
Sommigen zijn nog in gebruik, de grotebalenpers schijnt zo goed te zijn geweest dat hij overgenomen is door Krone (zo vertelde me iemand die het weten kan), en een enkel exemplaar is in een museum gekomen (zoals de oude combine hier rechts in een landbouwmuseumpje in Gross Neuendorf).
Voor machinefans met last van ostalgie is er een website die dit culturele erfgoed levend houdt: http://www.ddr-landmachinen.de/

milieu bij groot en klein.

Wie zijn er milieuvriendelijker: grotere of kleinere bedrijven? Die vraag riep mijn Ierse collega Allan Matthews op op de CAP Health Check Blog.
Die vraag is nog niet zo makkelijk te beantwoorden, zo stel ik in een reactie. Maar ik vermoed grotere. Zie aldaar.

lijstje: zomerstalvoedering moet

De aartsvader van de Duitse landbouwwetenschappen, -economie incluis, Albrecht Daniel Thaer (zie mijn blog van gisteren) was een groot voorstander van de zomerstalvoedering, ofwel: de koe de wei uit. Hij voerde daarvoor vier redenen aan, zo wordt uitgelegd in het aan hem gewijde museum in Moglin:

1. Er gaat dan geen kostbare mest verloren
2. Er is minder oppervlakte voedergewas nodig en er kan dus meer worden geproduceerd voor de markt.
3. Je kunt de dieren gelijkmatig en dus goed voeren.
4. De stal biedt een betere bescherming tegen allerlei ziektes die dieren buiten op doen (de zgn. Weidekrankheiten).

Thaer zag ook wel een nadeel (extra werk), maar dat viel voor hem in het niet bij de voordelen. Voor- en tegenstanders van de koe in de wei doen er dus goed aan deze klassieker te lezen. Vakwerk lijkt me.

A.D. Thaer

Wie zijn wetenschappelijk artikel een beetje autoriteit wil meegeven, begint zijn literatuuroverzicht van eerder relevant werk bij de aartsvaderen. Plato is overdone, maar voor economen is Adam Smith, de grondlegger van de discipline, toch mooi. Duitse landbouweconomen refereren dus aan Smith' tijdgenoot Albrecht Daniel Thaer (1752 – 1828).


En omdat ik deze vakantie toch in de buurt was, bezocht ik vorige week op een verregende ochtend het aan hem gewijde museum in Möglin, een kilometer of 80 ten zuidoosten van Berlijn, niet ver van de Oder-Neisse grens met Polen.
Thaer begon zijn carriere als arts in Celle (een mooi oud Duits stadje met veel vakwerkhuizen ten Noorden van Hannover, ook het bezoeken waard), het vak van zijn vader (die arts aan het hof van Hannover was) waarvoor hij in Göttingen medicijnen studeerde. Hij bracht het zelf tot hofarts, zelfs voor enige tijd aan het Engelse hof.
Maar zijn belangstelling ging steeds meer naar landbouw uit, in een tijd waarin de bevolking van Europa groeide, er vanuit Engeland veel vraag naar graan was en investeringen in de landbouw aantrekkelijk waren. Engeland liep toen ook voorop op het vlak van de landbouwtechnologie en Thaer haalde er veel van zijn inspiratie vandaan. Hij was de eerste grote Duitse agronoom, en schreef ook over landbouw-economie, gebaseerd op Adam Smith.

Koe uit de wei
Thaer had een apotheker als assistent en benadrukte de chemische kant van kalk (Justig van Liebig kwam later), maar bovenal wees hij op het belang van humus. Hij ontwikkelde een nieuwe gewasrotatie waardoor hij van de braak afkwam (en dus meer opbrengsten realiseerde) en in dat kader was hij tegen de koe in de wei. Het museum legt de voordelen van zomerstalvoedering omstandig uit. Ik geef ze je morgen, misschien moeten we Thaer dus ook in Nederland weer eens wat vaker van stal halen.
.

Möglin
In Möglin kon Thaer op uitnodiging van het Pruisische hof een riddergoed kopen voor het doen van proeven en de eerste landbouwschool (1806), gekoppeld aan de Humboldt universiteit in Berlijn. Hij hielp de Duitse landbouw hervormen, zo kwam er een duidelijke grond- en pachtmarkt en werden erfdienstbaarheden in natura omgezet in geldsbedragen. Möglin ligt niet in ingepolderde Oderbruch, zoals David Blackbourn suggereert in zijn magistrale boek over de verhouding tussen de Duitsers en de natuur, maar op veel armere grond hogerop. Het verhaal wil dat Thaer zijn inzichten wilde tonen op niet al te beste grond – op de rijke klei van de net ingepolderde Oderbruch zou het geen kunst en dus niet geloofwaardig zijn. Thaer werd dan ook een groot voorstander van de schapenhouderij en introduceerde het Merino schaap in Duitsland. Het leverde hem de bijnaam “koning wol” op.
In het museum kun je de echte leerstoel van Thaer zien (hij doceerde in Berlijn) – ik had me eigenlijk nooit gerealiseerd dat een leerstoel als fysiek begrip is begonnen. Wat een dankbare afwisseling is van alle 75 posterborden over de geschiedenis van Thaer en zijn theorien. De schapen zijn inmiddels verdwenen en ook het zevenslagstelsel is er niet meer terug te vinden.

Möglin is nu omgeven door maisvelden, die voor bio-energie worden aangewend. Aan de innovatie in de landbouw is ook na Thaer geen eind gekomen. Jammer dat we geen lijntje met Thaer hebben om te vragen wat hij daar als agro-innovator en volger van Adam Smith van zou vinden. In ieder geval zou de gunstige stand van het gewas hem zeer verbazen.

Verkwanseld erfgoed
Het riddergoed (de boerderij) staat er ook nog in volle glorie, maar de vorige burgemeester heeft het verkocht aan een vastgoedbaron uit Bielefeld, en die probeert het geheel zo snel mogelijk aan het zicht van de wereld te onttrekken. Helaas. Het museum heeft dankzij de gemeente en het Land Brandenburg (en blijkbaar nu eens zonder plattelandsontwikkelingsgelden van de EU) noodgedwongen onderdak gevonden in een mooi verbouwd kantoortje van de oude LPG aan de overkant van de weg. En als het beter weer was geweest waren we nog even naar de dorpskerk gelopen voor het graf van Thaer.
Ben je in de buurt, ga even kijken want het museum verdient meer belangstelling dan de 6 a 8 bezoekers per dag die het nu trekt (en welk gemiddelde vooral opgejaagd wordt door af en toe een bus met bejaarde boeren, zo vertelde de beheerster van dienst).

Thaer hield van publiceren in kloeke delen met lange titels. Voor wie hem wil citeren (een paar geleden is zijn hoofdwerk nog in het Japans vertaald):

• Einleitung zur Kentniss der englischen Landwirtschaft und ihren neuen praktischen und theoretischen Fortschritte in Rücksicht auf Vervollkommnung deutscher Landwirtschaft für denkende Landwirte und Cameralisten, 1798 (Band I), 1800 (Band II), 1804 Band III). Vooral dat woord „denkende“ van de wetenschapper is prachtig, dat zou nu niet meer kunnen.


• Gründsatze der rationellen Landwirtschaft (1809, ersten Band, 2.-4. Band 1810-1812)

Duitse energiepolitiek 2

Onlangs blogde ik hier over de Duitse energiepolitiek, die succesvol in staat is om 15% van de stroom duurzaam op te laten wekken, wat elk Duits huishouden 37 euro per jaar extra kost. Een van de lezers wees me er op dat mijn opmerkingen over een impact assessment, noch het orginele artikel iets zeggen over de bijdrage aan de CO2 problematiek.
Een goed punt. – hoewel de vraag is of dat in 1990 bij de invoering van de wet al zo sterk speelde, toen ging het nog meer om het feit dat de olie een keer opraakt. Maar inmiddels is dat natuurlijk wel relevant.
Het ontbreekt me aan cijfers, maar het zou interessant zijn te weten hoeveel CO2 emissie er minder is door deze duurzame energie en of de 3,3 miljard per jaar dan een prijs beneden de pakweg 20 euro per ton CO2 is (grofweg de prijs op de vrije markt). Waarbij het niet zo is dat de duurzame energie helemaal geen CO2 uitstoot: ook daarvoor wordt staal gemaakt, of kunstmest.
Ook al zou op die manier er een efficiente reductie in CO2 uitstoot plaats vinden, is de verplichte aankoop van duurzamer geproduceerde energie door het net tegen hoge prijzen niet het beste overheidsinstrument. Een belasting op traditionele energie vanwege de CO2 uitstoot of de huidige cap & trade-methodiek (quota voor CO2 emissierechten met handel) lijkt minstens zo duidelijk, en minder in markten in te grijpen.

Darwin revisited

Het is het Darwin-jaar en dus noteren we nog maar eens de spreuk die elke verandermanager boven zijn bureau heeft hangen: "It is not the strongest of the species that survive, nor the most intelligent, but the one most responsive to change." - was getekend Charles Darwin

Lijstje: CUDOS

Kudos is Amerikaans slang voor roem, eer. De socioloog Robert Merton heeft er een acronym van gemaakt voor de kenmerken van het moderne (2e generatie) universtiteitssysteem, zo las ik in het boek van Phillips dat ik hier gisteren besprak:

1. Cummunalism: resultaten zijn een product van sociale samenwerking en dus van de community; de resultaten zijn voor iedereen, er zijn geen property rights anders dan de eer iets te hebben uitgevonden.
2. Universalism: wetenschappelijke claims worden getoetst op vooraf bekende, onpersoonlijke criteria, de al beschikbare kennis. Goede wetenschap is internationaal, onpersoonlijk, vrijwel anoniem.
3. Disinterestedness: Er spelen geen belangen, wetenschappelijke claims worden door mede-wetenschappers beoordeeld. Belangen anders dan de wetenschappelijke waarheid doen er niet toe
4. Organised Skepticism: een zekere georganiseerde twijfel ten aanzien van nieuwe opvattingen en meningen.

In de CUDOS wereld is er dus optimale vrije mededinging tussen ideeen georganiseerd. Of dat in de 3e generatie universtiteit ook zo is valt nog te bezien.

Transformatieve technologie

Van tijd tot tijd verschijnt er een nieuwe technologie die de wereld fors doet veranderen. De auto, de tractor, de computer. Het zijn voorbeelden van uitvindingen die een transitie in gang zetten. De Canadese landbouweconoom Peter Philips schreef er een boek over. Hij noemt het 'transformative technological innovations'.
Hij vraagt zich af wie er eigenlijk over die uitvindingen gaat: wie bepaalt wat we in deze wereld wel en niet accepteren en invoeren. De markt, de overheid, de ngo's? De auteur houdt zich ook met biotechnologie bezig en begint zijn boek met een opsomming van producten waarin we tegenwoordig aardappelzetmeel tegenkomen. Vanuit dat licht is het geen vreemde vraag.
De auteur constateert dat er altijd een kleine groep active technologie-enthousiasten is, die meer dan gemiddeld zich aan het bedrijfsleven verbonden heeft. De grote meerderheid van de samenleving is technologie skeptisch, en hoopt dat een klein deel van de 'gehypte' voordelen van de technologie kan worden gerealiseerd zonder al te kostbare aanpassingen in het leven op korte termijn en dan is er nog een kleine, maar in toenemende mate gemobiliseerde groep van techno-foben die uit zijn op het veranderen van de machtsverhoudingen zodat de baten en kosten van de technologie anders uitvallen.
Het boek is een interdisciplinaire aanpak van 1 auteur met het risico dat de boekenkast wat is omgevallen (en je je van sommige passages afvraagt waarom dat essentieel is) en je anderzijds toch weer zaken mist (zoals over transitietheorie en niche management). Desalniettemin is het inspireend. Dus van harte aanbevolen.

Peter W.B. Philips: Governing transformative technological innovation - who is in charge? Edgar Elgar, Cheltenham UK, 2007.

systeem dynamica

De wereld is complex en systeem dynamica is een techniek om er een beetje greep op te krijgen. Ontwikkeld door Jay Forrester in de jaren 50 werd de methodiek vooral bekend via het rapport van de Club van Rome. Het figureert ook in Peter Senge's Fifth Discipline, de bijbel van de procesmensen en lerende organisatie-aanhangers.
Juist de complexiteit op wereldniveau van de vraagstukken rond energie-water-voedsel maken volgens mij het aantrekkelijk weer eens zo'n model te ontwikkelen om onze mental maps te expliciteren en de klokken gelijk te zetten.
Vandaar dat ik een al wat ouder boek van Jac Vennix (Nijmegen) las over toepassen van systeem dynamica in groepsleer processen. Hij prijst de methodiek aan voor een punt dat Meadows et al voor de Club van Rome misschien toch onderschat hebben: het belang van feed back loops (terugkoppelingsmechanismen): als de olie opraakt en duur wordt gaan we investeren in zonneenergie of aardwarmte.

feed back
Uit tal van onderzoek blijkt dat mensen het erg lastig vinden om feed back loops te zien. Vennix citeert een boek van Richardson dat ik maar eens op de lijst van nog te lezen boeken zet: uit een overzicht van het feed back denken door de geschiedenis heen blijken met name de grote sociale wetenschappers feedback-denkers te zijn en de grote sociale theorien zijn feed back theorien.
Zie hier blijkbaar het geheim van een goede econoom.

agenten
En een recente ontwikkeling in dit vakgebied lijkt het koppelen van de systeem dynamica aan zgn. agent-modellen waarin je in software agenten (een soort avatars) programmeert met een bepaald gedrag en met elkaar laat interacteren. Zo simuleer je wat er zou kunnen gebeuren.

Jac. A.M. Vennix: Group model builiding - facilitating team learning using system dynamicsm, Wiley, Chicester UK, 1996 (reprint 2001)
G.P. Richardson: Feedback thought in Social Science and Systems Theory, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1991
J. Duggen Equation-based policy optimization for agent-oriented system dynamics models. In: System Dynamics Review vol. 24-1, spring 2008

Lijstje: 10 LNV Trends

Het Ministerie van LNV publiceerde een boekje "Strategische Verkenningen LNV 2009-2019. Dit vergezicht gaat uit van tien trends:

1. Groei wereldbevolking
2. Globalisering
3. Grondstoffen en energie
4. Klimaat
5. Gezondheid
6. Technologie
7. Biodiversiteit
8. Bestuurlijke verhoudingen
9. Interactie met de samenleving
10. Arbeidsmarkt

Ministerie van LNV: Strategische Verkenningen LNV 2009 -2019 - investeren in adaptief vermogen, 2009

kokommertijd

Onze snack komkommers doen het prima, reden voor een column op Ziezo.biz

duitse energiepolitiek

Het gaat goed met de groene stroom in Duitsland, zo berichtte de NRC zaterdag nog eens. Bijna 15% van de stroom is nu "duurzaam" geproduceerd. En dat allemaal dankzij een wet uit 1990 (onder bewind van de Groenen en de SPD) die vernuftig in elkaar stak: er werden geen overheidssubsidies toegekend maar de elektriciteitsmaatschappijen werden verplicht ten alle tijde de stroom af te nemen en op het net te zetten en een gegarandeerde prijs te betalen.
Deze gegarandeerde afzetmarkt leidde tot veel investeringen, technologische ontwikkeling en het gewenste resultaat. Geen wonder dat 40 landen, waaronder Nederland, dat wel willen kopieren.
Een goede impact assesment van zo'n wetsvoorstel zou boeiend zijn. Vanuit de transitiekunde is het interessant dat er nieuwe spelers op de markt komen, omdat de bestaande elektriciteitsmaatschappijen er geen belang bij hebben. Ze onderschatten de mogelijkheden en voor hen betekent deze wet extra kosten: hun centrales worden minder efficient op het moment dat de zon schijnt en de wind waait.
Het goede is ook wel dat de overheid niet heeft ingezet op 1 soort nieuwe energie (bv. alleen windenergie), maar dat allerlei soorten, van biogas tot zonneenergie in aanmerking komt. Een andere slimmigheid die voorstanders van transitie benadrukken is dat niet de belastingbetaler betaalt, maar de consument. Daardoor is de subsidie aan de alternatieve energie veel minder zichtbaar en niet de speelbal van politiek debat bij elke begrotingsbehandeling.
En daar zit nu net het bezwaar van economen: op deze manier wordt niet erg zichtbaar met wat voor enorme kosten de Duitse economie wordt opgezadeld. Inmiddels wordt voor 3,3 miljard euro per jaar (cijfers 2006) aan vergoedingen uitbetaald aan stroomproducten die de energieprijs te boven gaat. 3,3 miljard die niet wordt bijgeteld in het begrotingstekort. Ofwel 37 euro per huishouden, en ik vermoed dat daar de extra energieopwekkingskosten voor onderbezetting van de traditionele centrales nog niet inzit.
Duitsers hadden die 37 euro wellicht liever willen besteden aan gezonder eten, een computer voor de kinderen, een zuiniger auto of dubbel glas voor energie-besparing. Die keuze hebben ze niet meer, die maakt de overheid voor hen. Dat levert verlies van welvaart op.
En daarmee (een tweede bezwaar) wordt ook de markt voor bv. zonnepanelen verstoort, want die staan nu vooral in Duitsland, terwijl ze in Spanje of Algerije veel efficienter ingezet zouden kunnen worden. En dan gaan we er ook nog maar vanuit dat de overheid de vergoedingen in het juiste tempo terugschroeft: niet te snel want dan komt de nieuwe bedrijfstak niet tot leven, niet te langzaam want dan krijg je geen prikkel tot efficiency verbetering en wordt er helemaal met geld gesmeten.
Uiteindelijk draait het allemaal om het 'infant-industry' argument: kan een nieuwe bedrijfstak vanzelf ontstaan (zoals bij de navigatieapparatuur van TomToms is gebeurd) of moet die een tijdje door de overheid uit de wind van de marktkrachten worden gehouden en in de luwte met steun opereren. Veel direct betrokkenen hebben in ieder geval belang bij de laatste opvatting.

bron: NRC-H: Revolutie met zon, wind en water: hoe een "groene" wet in Duitsland tot een onverwachts groot succes leidt bij "duurzame" energie; 18.7.2009

Van mayonaise en de dingen die niet uit Canada komen

Voor wie statitstieken tot leven wil brengen, heeft Unilever een nieuwe standaard gezet. Op internet staat een geweldig filmpje waarin Hellman's mayonaise geherpositioneerd wordt als een regionaal product in de Canadese markt.

Op foodlog.nl is er prompt een discussie uitgebroken wat dit nu weer betekent voor het voedselsysteem en of de overheid in Nederland hier ook geen taak heeft (i.p.v. Unilever??). Uitgedaagd heb ik ook een opvatting gepost. Verdere discussie gaarne aldaar.

Ik moet nog wel even denken aan dat verhaal van de Canadian Food Authority die er achter kwam dat alle Canadese honing werd verkocht als "made in Canada" maar in werkelijkheid uit China kwam. Er was niets illegaals aan die claim, want het locale glas van de potjes was duurder dan de honing en dus kwam het grootste deel van het product uit Canada. Laat de overheid dat soort misleidende informatie eerst maar eens rechttrekken, dan kunnen daarna consumenten zelf wel beslissen welke honing ze nemen. Misschien wel die van Unilever...

OECD-FAO outlook

Bij de vroege start van de pruimenoogst in eigen tuin las ik de OECD-FAO Agricultural Outlook 2009-2018. De kranten rapporteerden al eerder dat deze organisaties een prijsstijging voor voedsel over de komende jaren voorzien: 10 tot 20% hoger dan in de periode voor de piek van 2008.
Men gaat er daarbij vanuit dat de olieprijs oploopt tot 70 dollar, wat sommigen laag vinden (en daar zitten we al weer). Maar hoe hoger de olieprijs, hoe hoger de voedselprijzen. Niet alleen omdat de moderne landbouw (en dus de uitbreiding daarvan) afhankelijk is van energie, maar ook omdat bij hoge prijzen er meer biobrandstoffen worden geproduceerd.
Het rapport constateert dat het aanbod na de hoge voedselprijzen van vorig jaar veel sneller is uitgebreid dan verwacht. In onze economielessen leren we dat het aanbod van voedsel en de vraag niet erg gevoelig zijn voor prijzen (inelastisch in het jargon), maar in de praktijk lijkt dat mee te vallen: het aanbod van tarwe is weer opgelopen, de vraag naar kaas gedaald.
Het rapport besteed verder aandacht aan de financiele crisis (raakt andere sectoren veel harder), de beschikbaarheid van krediet in deze crisis (kan in de handel een probleem zijn), biobrandstoffen (afhankelijk van overheidssteun), zuid-zuid handel (langzamerhand veel belangrijker dan het noord-zuid issue, behalve in tarwe en zuivel), of we de wereld kunnen voeden (jawel, in veel gebieden kan de productie omhoog met bestaande kennis en er is nog meer land, maar dan zijn wel investerigen nodig) en de relatie tussen landbouw en water.

vermaatschappelijking

De directe betalingen die boeren nu krijgen uit het landbouwbeleid zullen een maatschappelijk doel moeten krijgen, anders verdwijnt het draagvlak snel. En dus is er een zoektocht hoe dat dan moet. Een dialoog tussen beleidsmakers en de samenleving speelt daarin een rol - in de Nederlandse cultuur zijn we graag met zijn allen op zoek naar het ideaal.

Een studie van Wageningen Universiteit laat zien dat zo'n dialoog niet zo makkelijk is. Als je die voert vanuit de zgn. Houtskoolschets voor het landbouwbeleid, en niet bv. vanuit natuurbeheer of beleid voor nationale landschappen, dan trek je geen nieuwe burgers en zijn het al snel de aloude betrokkenen die in hun eigen beleidsjargon inspreken.

De studie laat ook mooie redeneercirkels zien hoe dan boerenbelang wordt geherdefinieerd als invulling maatschappelijk belang. Waar "maatschappelijk belang" volgens economen staat voor publieke goederen waar de markt niet voor betaalt, wordt dit ingevuld met "voedselvoorziening door boeren" omdat we immers moeten eten (ook al wordt daar via de markt al voor betaald, maar ongetwijfeld niet voor iedereen hoog genoeg).

Een nuttige studie dus.

R.A. Werkman, A.S. Bruinsma en C.J.A.M. Termeer: De maatschappelijke dialoog rondom de houtskoolschets en de vermaatschappelijking van de landbouw. Wageningen Universiteit, 2009

waar gaat het heen

Toekomstverkenningen is een populaire bezigheid. Eerder dit jaar verscheen bij de Europese Commissie de 2nd SCAR Foresight exercise. Van SCAR hoef je niet meteen bang te worden, dat is het standing committee on agricultural research, een adviescomite van DG Agri voor landbouwkundig onderzoek.
De samenvatting is de titel van het rapport: New challenges for agricultural research: climate change, food security, rural development, agricultural knowledge systems.
Het is een zeer bruikbaar rapport dat een goed overzicht geeft van allerlei trends. Voor onderzoeksprogrammering dus zeer bruikbaar. Het rapport gaat uit van het niche-regime-landschapsdenken, ik vermoed dat dat voor niet-transitie-ingewijden even wennen is.

internaliseren
Het rapport stelt in zijn samenvatting dat het hoog tijd wordt dat economen de echte kosten van de productie, inclusief de afgewentelde negatieve effecten op milieu e.d., uitrekenen. Daar is misschien nog wel werk nodig, maar op hoofdlijnen is het al lang bekend, bovendien is er bijvoorbeeld een marktprijs voor CO2. Het probleem is niet de economen, maar de besluitvorming: we vinden het lastig tegen consumenten te zeggen dat de accijnsen of btw omhoog moet om die prijs te betalen.
Gezinsbedrijven (en in het bijzonder de rol van vrouwen) zijn volgens de auteurs de sleutel om de people, profit en planet doelstellingen te realiseren. Daar lijkt me nu juist wel nog wat onderbouwing gewenst.
Met die kanttekeningen: lezen dat rapport als je in de vormgeving van toekomstig onderzoek bent geinteresseerd.

European Commission: New challenges for agricultural research: climate change, food security, rural development, agricultural knowledge systems - 2nd SCAR foresight exercise. Brussel, 2009

Weg met de supermarkt?

is de titel van mijn laatse column op Ziezo.biz. Zie aldaar.

Ouwe Gouwe

Gisteren wandelden we met een wel- en snelbespraakte gids door Gouda - na Amsterdam de meest bekende Nederlandse plaats in het buitenland, zo werd geclaimd. Vanwege de kaas.
Gouda heeft een interessante economische geschiedenis. Na Floris V een van de vijf belangrijkste steden van Nederland. Gebaseerd op een strategische ligging: de Noord-Zuidroute over water (van Amsterdam naar Antwerpen) liep via het Haarlemmermeer en de door Gouda meanderende Gouwe, voor daar de weg te vervolgen via de Hollandse IJssel.
Door de sluizen in de monding van de Gouwe duurde het drie dagen voor je door Gouda was. De mast moest zelfs van de boot af. Dat, samen met de kaasmarkt, maakte Gouda rijk. Zo rijk dat de innovatie verdween: de Goudse gebroeders Houtman stalen via een een vroeg staaltje industriele spionage de route naar Indie, maar Gouda had geen behoefte een kamer op te richten van de VOC en ook een van de Heren 17 te leveren.
En de sluisbusiness leidde natuurlijk tot rent-seeking: eerst had men al sluizen door Amsterdam en Haarlem laten betalen, die hadden belang bij goedkoop transport. Maar het kon nog sterker: in de 80-jarige oorlog liet de Prins van Oranje de Gouwe inkorten door een arm buiten Gouda om te graven, en zo Leiden te ontzetten. Ineenstorting van de Goudse economie dreigde, en men kreeg een deal voor elkaar waarin de nieuwe waterweg alleen voor militaire doelen mocht worden gebruikt. Na verloop van tijd omgezet in de afspraak dat er ook commerciele vaart doorheen mocht, mits men in plaats van de 72 uur dan toch 36 uur in Gouda verbleef.
In de 19e eeuw was het over: de tolgelden werden overal in Nederland afgeschaft. Bovendien ging de bedrijfstak rond de Goudse witte pijp tenonder door de opkomst van de sigaar. Ellende alom. Waar toch weer via innovatieve producten het hoofd aan werd geboden: Gouds plateel, kaarsen en stroopwafels. En altijd maar weer kaas.
Zo werkt dus de economie, ook in Gouda. Een interessante rondleiding dus, en dat zo vlak bij eigen huis. Bijkomen van de wel- en snelbespraakte gids was wel nodig, in ons geval met Mozart in het Concertgebouw.

voer voor journalisten

Wellicht willen de heren en dames journalisten hun Engels eens wat ophalen. Gisteren hoorde ik weer een paar keer op de radio dat er op de G8 top een paar miljard was uitgetrokken voor de voedselveiligheid in Afrika. De Afrikanen zouden een stuk beter af zijn als dat hun grote probleem zou zijn.
Fout dus, de goede vertaling van food security is voedselzekerheid. Ik begrijp het, er zijn veel security services op zo'n top, en dat zijn inderdaad veiligheidsdiensten. Omdat wij het woord zekerheidsdiensten nu eenmaal niet kennen. Heb je er moeite mee, denk dan aan het Duits, die kennen (of kenden, misschien is het wel besmet) wel het woord Sicherheidsdienst. Veelal is security dus zekerheid. En safety is veiligheid.
Voedselveiligheid is in het Engels dus 'food safety'. Net als in safety belt.
En nu we toch belerend bezig zijn: organic agriculture is in vrijwel alle talen iets met biologisch, niet met organisch. Biologische landbouw dus. En vertaal globaal eens wat vaker met mondiaal.

King of the road

Soms zijn er van die getallen die iemand uitrekent, die vervolgens aanspreken en dan veel geciteerd worden zonder dat iemand eigenlijk de bron terug kan vinden. Het feit dat 1 op de 3 vrachtauto's op de Nederlandse weg met de agrarische sector te maken heeft, is volgens mij zo'n getal. "Ooit uitgerekent op de achterkant van een sigarendoos in de tijd van Minister Braks" kreeg ik eens als antwoord toen ik op zoek was naar de bron.
Het is dus heel goed dat het Platform Agrologistiek TNO aan het werk gezet heeft om het eens echt uit te zoeken. En wat blijkt: 28% van het Nederlandse wegvervoer is agrologistiek. In de EU is het percentage 20%, maar wij zijn dan ook een voedselexporteur. Die 1 op 3 is dus eigenlijk ruim 1 op 4, maar zit toch aardig in de richting (ook omdat agro-auto's lang niet altijd vol zitten). Elke dag moeten er 4 miljoen broden op transport!
Het agrovervoer is wat duurder dan ander transport (vooral de koelauto's), dus in geld is het nog wat meer dan in tonkilometers. En ook nog een interessant weetje: Agroproducten worden in de EU gemiddeld over grotere afstanden vervoerd dan het gemiddelde van alle producten samen.
Komt vermoedelijk (denk ik) doordat agro al heel lang 1 EU markt is en omdat er sterke specialisatie is (wij telen geen olijven). Voor de welvaart dus heel wenselijk, maar er zullen ook wel andere beelden bij zijn, zo vrees ik.
Het boekje is gratis te bestellen via www.agrologistiek.nl net als een fraai magazine

Nederland Distributieland (NDL/HIDC),Platform Agrologistiek en TNO: De agrologistieke kracht van Nederland 2009, mei 2009.

open source landbouw in zicht

Wie wil weten hoe hard het gras bij de buren groeit, kan nu terecht bij een website van Wageningen UR. Per dag kun je zien hoe hard de gewassen groeien op basis van satelietdata.

Volgende stap lijkt me dat je ongevraagd advies krijgt van deskundigen waarom jouw perceel achterblijft. Of je zet je eigen data over zaaien en bemesten online en vraagt wie er adviezen heeft, het crowd sourcen in de landbouw is niet ver meer. We raken het gezinsbedrijf voorbij.

Met dank aan Resource voor het artikel over de website, Resource 25.6.2009

energie transitie

Een leuke manier om te spelen met de energievraagstukken staat gewoon online: www.energietransitiemodel.nl biedt je de mogelijkheid om een scenario voor 2040 te maken. Speel het spel.

En nu nog een vergelijkbaar model voor de effecten van biobrandstoffen op de supermarktprijzen en de plattelandsontwikkeling in Europa.

RIP Robert Macnamara

Maandag overleed Robert Macnamara, 93 jaar oud. Voor de jongere lezers: hij was lange tijd minister van defensie tijdens de Vietnam oorlog en domineerde dus in mijn jeugdjaren het nieuws. Maar hij was geen militair: opgeleid als bedrijfskundige op Harvard was hij tot zijn benoeming door president JFK de tweede man bij Ford. Ik las net in een Amerikaanse weblog dat hij ook de autogordel zou hebben uitgevonden. En er is een mooie film over hem" The fog of war".
Macnamara was een cijferman, de wereld werd bestuurd met cijfers en dat was inzake Vietnam zijn grote valkuil: hij becijferde steeds maar dat de Amerikanen een numerieke overmacht hadden en dus wel moesten winnen.
Als ik iets doceer of schrijf over monitoring en evaluatie-systemen (of soms wat anders wil dan de cijfers suggereren; en in de jaren 90 veel gebruikt door mij om te pleiten voor complete milieu-accounting) mag ik dan ook graag de 'Macnamara fallacy' citeren.
Die dwaling is niet door hem zelf verzonnen maar in 1972 door ene Daniel Yankelovich en gaat als volgt:
"De eerste stap is om alleen te meten wat makkelijk gemeten kan worden. Dat is OK voor zover het gaat. De tweede stap is om datgene wat je niet eenvoudig kunt meten maar te veronachtzamen of een arbitraire kwantitatieve waarde te geven. Dat is kunstmatig en misleidend. De derde stap is om te veronderstellen dat datgene dat niet gemeten kan worden, ook niet erg belangrijk is. Dat is blindheid. De vierde stap is op te stellen dat wat niet eenvoudig gemeten kan worden ook niet echt bestaat. Dat is zelfmoord."
Wel blijven meten en cijferen dus, maar er ook iets verder kijken dan de uitkomsten sec. Dat is de boodschap die Macnamara nalaat.

1000 blogs

Dit zou zo ongeveer de 1000ste moeten zijn, volgens Blogger. Sinds 5 januari 2006 verscheen er zo ongeveer elke dag een stukje met wat opmerkelijks in de marge van waar ik me mee bezig hou. Als een soort achterpagina. Want een dag zonder iets opmerkelijks dat het onthouden en delen waard is, is een dag niet geleefd.
.
In de beginperiode stond er geen teller op, maar sinds dat eind 2006 wel het geval is, registreerde Google Analytics 28.410 bezoeken van 19.917 bezoekers. Wat suggereert dat de meesten hier per ongeluk terecht komen.
Gemiddeld zo'n 30 a 50 bezoekers per dag. Met soms een spike, soms om geheel onbegrijpelijke reden, zoals bij deze, die soms honderden bezoekers op een dag trekt.
Bezoekers kwamen uit 89 landen. Vrijwel alle landen ter wereld, afgezien van buitenposten als Mongolie, Paraguay en grote delen van Afrika. De top 10: Nederland, Belgie, USA, Duitsland, Frankrijk, UK, Portugal, Canada, Spanje, Denemarken.
Binnen Nederland -voor wat het waard is met de traceringssoftware- komen Amsterdam en Rotterdam het hoogst uit, gevolgd door Capelle a/d IJssel (wat we vermoedelijk zelf zijn), Wageningen, Utrecht, Zoetermeer en Nijmegen. Weinig verrassend.
Enfin, dank aan alle lezers en de reacties in het bijzonder. Ik hoop dat je er ook wat aan hebt (gehad).

depressie economie en meer

Het blad The Broker, dat zich op ontwikkelingsvraagstukken richt, geeft in zijn laatste nummer een mooi overzicht van de uiteenlopende meningen over de economie: moeten we ons zorgen maken over inflatie of deflatie, is de huidige opleving een voorbode voor duurzaam herstel of is het het aanvullen van de voorraden, waarbij de oplopende prijzen de beleidsmaker op het verkeerde been zetten en de opleving wordt gekild? En wordt het depressie (Paul Krugman). Wie het weet mag het zeggen.
Het artikel met veel links naar site en weblogs staat online.

The Broker: Economists reflect on the financial crisis, June 2009

Kort amerikaans, de 4th of July

Mijn collega's van de USDA Economic Research Service hebben een mooi prentenboek gemaakt om de Obama administratie een crash course amerikaanse landbouweconomie te geven. An illustrated guide to research findings heet het, en het boekje voelt aan als je eerste kleuterschool prentenboek "mijn boerderij";
het is ook in adobe flash te lezen via de website.
De nieuwe administratie is dol op internet, interactiviteit 2.0 en op kleine boerenbedrijven. Ik begreep van collega's in Washington dat het nog wel de nodige moeite kost om de nieuwe administratie uit te leggen dat die kleine bedrijven vooral residential farms zijn met forse neveninkomsten, en dat daar niet het grootste probleem van de amerikaanse economie zit.
Ik heb ze aangeraden de tuin van het Witte Huis in administratie te nemen, die valt onder de definitie van minstens 1000 dollar potential (!) sales - dan wordt het vanzelf wel duidelijk.
Voor wie ook een crash course Amerikaanse food economy wil is het een aanrader.

Een avond aan zee

Na een mooie, in alle opzichten warme, ontvangst op de Franse ambassade was ik gisteravond op Scheveningen. Met het warme zomerweer was ik niet de enige: de wachttijd voor de parkeergarage was al snel twintig minuten. Strandtenten hebben bovendien een schreeuwend gebrek aan personeel ook al is het mooie weer ver van te voren voorspeld.
Maar verder hadden we een zeer plezierige avond met een feest van de 60-jarige personeelsvereniging van het LEI. We speelden petje op/petje af, maar ik had de historische quiz duidelijk te moeilijk gemaakt. Na 4 vragen was er al een winnaar.
De struikelblokkenvraag bleek de titel van het jubileumboek bij het 40jarig bestaan van het LEI. Dat was niet het nog redelijk bekende "Agrarisch Bestaan" (dat ik mocht helpen redigeren bij het 50 jarig bestaan) maar toch de frivole titel "Het leven begint bij 40".
Dat konden zelfs onze eigen medewerkers zich niet meer voorstellen (en de oud-medewerkers waren het vergeten) - het imago moet dus wat frivoler. Toegegeven, het was een lastige strikvraag.

Hawthorne effect ontkracht

Steven Levitt (van Freakonomics faam) heeft het Hawthorne effect ontkracht. Het effect is genoemd naar een fabriek bij Chicago waar men in 1924 experimenteerde met het effect van meer of minder (kunst)licht op de productiviteit van medewerksters. De oorspronkelijke onderzoekers kwamen er niet uit: als er meer licht was ging de productiviteit omhoog, als er gedimd werd ook. Ze concludeerden dat het feit dat de medewerksters in de belangstelling stonden van de onderzoekers uberhaupt leidde tot hogere productiviteit.
.
Een krachtig idee dat veel weerklank vond. Steve Levitt en John List hebben de oorspronkelijke data (die verloren werd gewaand) teruggevonden en op de pijnbank van de (huidige?) econometrie gelegd. Ze ontdekten dat op maandag de productiviteit altijd omhoog ging ten opzichte van de voorgaande zaterdag en dat die in de zomer altijd lager was. En daar was in het oorspronkelijke onderzoek niet voor gecorrigeerd. En zo blijft er weinig over van het oorspronkelijke Hawthorne effect. Misschien worden experimenten er weer simpeler van.

Geciteerd uit The Economist van 6.6.209

eco-ramp

We gaan op naar de 1000ste blog. Voor we daar komende dagen zijn, eerst aandacht voor een Eco-rampen-thriller die speelt in diplomatieke en politieke kringen. Ik moet hem nog lezen maar hij werd zeer positief besproken in The Economist: Ultimatum van Matthew Glass.
In 400 pagina's komt de wereldsituatie in 2032 aan de orde, wanneer president Benton zijn intrek neemt in het Witte Huis. De wereld heeft dan al een fundamentalistische coupe in Pakistan, een ondergang van de Chinese aandelenbeurs met een overheids' massaslachting in Hong-Kong achter de rug en door de klimaatsverandering staan grote delen van de Amerikaanse en Aziatische oostkust en van Sri Lanka onder water.
Vervolgens gaat de nieuwe president de Chinezen overhalen toch iets aan het klimaatprobleem te doen. En dan wordt het spannend. Het is duidelijk, dit boek gaat niet over 2032 maar over nu. Iets voor een strandvakantie...