de krant en het boek

De boekenbijlage van de NRC van vrijdag jl bevat een paar opmerkelijke stukken. Het nieuwe boek van Jan Bieleman wordt uitgebreid besproken als zijnde weinig meeslepend geschreven - de feitelijke Annales school is bij de recensist uit de gratie.

Je hoort ook steeds meer over stadslandbouw, sommige mensen zijn wel erg onzeker over de voedselvoorziening of zijn tegen de uniforme gazon terreur. Natuur zonder sex en dood, en dus echt iets voor Amerikanen -zo stelt een criticaster- die 30 miljard dollar per jaar aan hun lawns zouden besteden. Vermoedelijk hebben ze de arbeidskosten van maaien hoog ingeschat. Guerilla-gardening heeft de toekomst.

instituties

Gistermiddag bezocht ik een seminar op de Leeuwenborch in Wageningen over institutionele economie. Onder de altijd weer plezierige leiding van Cees Veerman (nu in zijn rol als buitengewoon Wagenings hoogleraar) waren er enkele eminente sprekers bij de pensionering van collega Louis Slangen en het verschijnen van zijn boek.

Ik genoot met name van prof. Kostas Karantinis uit Denemarken die een mooie uitleg had van agencyproblemen. Die ontstaan als je het nemen van besluiten aan iemand anders overdraagt (contracteert), terwijl je niet weet in wat voor omstandigheden zo iemand moet besluiten. En dat besluit zelf kun je nooit contracteren, je contracteert alleen het recht om te besluiten. Je kunt dat mooi op een tijdbalkje uitzetten: eerst sluit je een contract af (tussen een onderneming en een teler bijvoorbeeld), daarna wordt pas duidelijk onder wat voor omstandigheden er besloten moet worden (het weer, de prijzen) en dan neemt de contractant een besluit. Dan kan hij wel eens anders besluiten (uit welbegrepen eigenbelang bijvoorbeeld, iemand is liever lui dan moe) dan je wilt. En daarna volgt het resultaat van het besluit.
De kunst is dan om een beloningsschema te bedenken (met betalingen bij afsluiten contract, na besluiten en op basis van resultaat, dus in de tijdbalk op drie momenten) dat er voor zorgt dat tegen de minste kosten de contractant zo goed mogelijk doet wat je zou willen dat hij deed. Ofwel hoe zorg ik er zo goedkoop mogelijk voor dat hij de zaak niet belazerd.

franchise deelpacht

De jubilaris zelf kwam nog met een mooie stelling over deelpacht (verpachten met als pacht een deel van de opbrengst). Dat mag in Nederland van de wetgever niet, in tegenstelling tot in veel Angelsaksische landen maar het gebeurt volop in grijze pacht zoals bij de verhuur van bollenland of witlofwortelland. En buiten de agrarische sector is het helemaal aan de orde van de dag. Heel veel franchise contracten zijn in economische zin pachtcontracten waarbij iemand een pand en een formule/merk huurt en betaalt met een vast bedrag en een percentage van de omzet (de deelpacht).

koeienhotel

Gisteren bezochten we de proefboerderij Aver Heino, een biologisch melkveebedrijf met melkrobot. Interessante bedrijfsvoering met een kudde van 160 koeien. En een mooie wandeling langs natuurelementen op het bedrijf, waaronder ook 'blauwe diensten' voor waterberging.
Via het koeienhotel, een marketing gimmick (om niet van misleidende reclame te spreken) die geen hotel en al helemaal niet voor koeien is, doen ze ook aan publieksvoorlichting.
Een interessant idee is ook de bedrijfsvoering in te richten naar de wensen van de ondeskundige burger. Veredelen naar een 'landschapskoe' en kijken naar het effecten van de kalfjes bij de koe laten lopen in familiekuddes. Tot meer melk zal het niet leiden, maar wellicht is er een markt voor.
Die is er zeker ook voor de outdoor events als paintball en samenwerkingstrainingsparcoursen (mooi scrabblewoord), zo merkten we in het nabij gelegen bos. En zo was het een nuttig en leuk persooneelsreisje.

De molen op de foto is Fins

westerschelde - 2

Het was een leuk debat gisteren op de viskotter voor de platen bij Hoofdplaat (zie de blog van gisteren). We hadden het weer mee, het was een mooi ritje van Middelburg naar Breskens door Hoofdplaat en Nummer Een en de boot nam ons mee naar het verzonken deel van de Hoofdplaatpolder met een mooie kolonie zeehonden. En daarna mochten we in het ruim aan het debat. De argumenten voor natuurontwikkeling om te zorgen voor natuurherstel na eerdere inpolderingen en verdiepingen lijken sterk. Net als de positie van Antwerpen als inlandse haven (elke km die de chinese containers niet over de weg moeten scheelt weer). Maar ontpolderen is natuurlijk helemaal tegen de Zeeuwse genen, zoals iemand het zo mooi zei toen het over emoties ging.

Vanuit de landbouw lijkt verdere natuurontwikkeling in de Braakman het mist schadelijk maar het Amerikaanse Dow Chemical vindt dat ze wel genoeg natuur naast de deur hebben en alsjeblieft niet meer water, ook vanwege risicomanagement bij incidenten. Als toerist spreekt me de uitbreiding van het Zwin ook wel aan.


Als liefhebber van grote open gebieden en akkerbouw lijkt het me jammer de Hedwigpolder op te offeren, maar economisch lijken er weinig argumenten tegen. Veel mensen hebben liever bos of andere natuur. En het lijkt er eerder veiliger dan onveiliger door te worden.
De mevrouw van Omroep Zeeland wou nog weten of 600 ha niet het economisch draagvlak weghaalt bij de rest van de Zeeuwse akkerbouw. Maar we hebben 180.000 ha landbouw in Z.W. Nederland, dus dat lijkt me absoluut niet het geval. De frietjes van McCain zijn niet direct in gevaar en anders worden ze maar ietsje duurder, dat is wel zo gezond.
Het wordt dus vooral een kwestie van geld en dat is bij opkopen voor natuur altijd lastig. Maar hier lijken grote steden als Antwerpen fors in hun groene Zeeuwse long te willen investeren, dus er ligt geld op straat. Vraag is dan hoe je de grootschalige akkerbouw, het toerisme en de natuur met elkaar verbindt en er zoveel mogelijk uithaalt.

polderen en ontpolderen

Vandaag zit ik op de Westerschelde. We debateren er over het ontpolderen van grond voor de verplichte natuurcompensatie van de verdieping van de Westerschelde. Dat is het zoveelste dossier (naast de mosselen, de ziekenhuizen, de toltunnel) wat de Zeeuwen niet lekker zit. En de gewijzigde kijk op landbouw en voedselprijzen lokt weer nieuwe discussie uit.

Ik ga toelichten hoe de grondmarkt werkt, dat het (maar) de vraag is of de schaarsteverhoudingen rond grond nu echt tot een andere beslissing moeten leiden, dat we meer moeten kijken naar functiecombinatie (zout water, zoute teelten en toerisme) en dat de natuur minder dogmatisch moet worden bekeken maar ook een economische afweging is waarbij je je moet afvragen wat je krijgt voor je dure geld. Tenslotte doen we aan natuurontwikkeling en niet aan conservering - en zelfs dan speelt geld een rol.

Wat dat laatste punt betreft komt het interview met de Amsterdamse Groen Links wethouder Maarten Poelgeest in de NRC van gisteravond prima uit: die vindt sommige natuur- en milieuregels ook doorgeschoten wat de verhouding tussen kosten en effectiviteit betreft. Ben benieuwd hoezeer het vandaag gaat stormen op de Westerschelde. In het debat is prima, maar zeeziek hoef ik niet te worden.

De oorsprong van de aandacht voor dierwelzijn

Waarom horen we de laatste jaren veel meer over dierwelzijn dan pakweg een halve eeuw geleden: is dierwelzijn een luxe goed of behandelen we dieren nu zoveel slechter?

Ik vermoed dat de specialisatie in onze economie er mee te maken heeft. Toen iedereen nog op het platteland woonde en zelf konijnen of een varken had (of bij de buurman zag) was er veel meer kennis bij burgers, minder ruimte voor verkeerde projecties en -daar waar het dier onherroepelijk werd geslacht- noodzaak tot het wegredeneren van cognitieve dissonantie en het accepteren van een zekere ambivalentie.

Maar toen kwam de specialisatie, de burger vertrok naar de stad, de varkens uit de stad en de kennis over dierhouderij nam bij de burger zienderogen af. Minder noodzaak dus om morele problemen op te lossen (waarvoor in sommige plattelandssamenlevingen en bij bv. jagers mooie rituelen bestaan) en meer ruimte om menselijke gevoelens op dieren te projecteren.

En dat leidde tot drie effecten die allemaal dat proces versterken: het huisdier (varken, schaap of konijn) dat ook geslacht werd verdween nog sneller, vervelende kanten van de dierhouderij en met name het slachten werden echt weggestopt en in de supermarkten doen niet-herkenbare producten het beter dan herkenbare voorvoeten en bloederige stukken vlees.

En daarmee had de burger geen reden meer de morele problemen op te lossen met het accepteren van een zekere ambivalentie, maar wordt er steeds meer gekozen voor andere defensieve reacties op paradoxen: splitsing (verder polariseren), projectie op zondebokken (het ligt aan de vleesmultinationals, schaalgrootte betekent dat dier een object wordt), ontkenning (van het probleem door boeren), regressie (we moeten terug naar het kleinschalige bedrijf in de buurt).

Nu de oplossing nog.

Marianne Lewis: Exploring Paradox: toward a more comprehensive guide in :Academy of Management Review, 2000 . Op de foto een nep giraf aan het Veluwemeer.

veranderen via details in de wet

Velen worstelen met de vraag hoe je nu in de maatschappij grote veranderingen tot stand helpt brengen (transities is het modewoord). De ene is een grootschalige beweging op gang brengen, de andere is juist vrijwel ongezien via artikel 27 lid 3 punt 1, derde gedachtenstreepje in de wetgeving die het liefst niet over het onderwerp gaat, iets aanpassen zodat er nieuwe mogelijkheden ontstaan.
Vooral de Amerikanen zijn daar meester in (bekend voorbeeld: in de wetgeving voor weer een jaar financiering van de Irak-oorlog een artikel op laten nemen om het onderzoek naar veredeling op langere versheid van tomaten te financieren, onder het motto dat is ook goed voor het fruit voor onze jongens; ze doen dat natuurlijk ook om stemmen te kopen).
Een mooi voorbeeld las ik vorige week over Zweden. Daar is in 14 jaar tijds ruim 10% van het basis onderwijs gecommercialiseerd. In 1994 werd een wet aangenomen die iedereen het recht gaf een school op te richten en, mits die aan bepaalde basiseisen voldoet, de rekening bij de gemeente neer te leggen. Die is wettelijk verplicht hetzelfde bedrag per kind uit te betalen als het aan de openbare scholen aan kosten kwijt is. Het idee was dat dit minderheden zou helpen die Fins, Ests of Engels spreken, en wellicht mensen in rurale gebieden die hun schooltje graag open houden dat anders dicht zou gaan (en bereid zijn bij te betalen).
Wat niemand voorzag is dat er een aantal bedrijven zouden worden opgericht. De grootste heeft inmiddels 30 scholen en 700 medewerkers. Die hebben gewoon maar 7 weken vrij en hoeven naast het lesgeven geen lessen voor te bereiden. Allemaal gestandaardiseerd op websites en in de weken dat onderwijzers op openbare scholen extra vrij hebben om bij te komen van de zware werkweken, werken de docenten aan een update van het lesmateriaal. Standaardisering is het principe. Inmiddels zo'n succes dat het niet meer weg te krijgen is, hoe graag sommige ideologen dat ook zouden willen. Commercieel onderwijs, ook aan groep 3, kan dus best.
Een paar lessen: dat kan in Nederland dus ook want ook hier is er schoolvrijheid (bij mijn weten); en bovenal: zo breng je dus een maatschappelijke verandering tot stand. Welke wetsartikeltjes zijn er nodig om -ik noem eens wat- kinderopvang bij de boer, regionale wandelpaden door boerenland, rustieke begraafplaatsen in private bossen of private jeugdgevangenissen op boerenerf mogelijk te maken?

The Economist: 14 juni 2008 'The Swedish model' Op de foto een school in Oregon, USA

kippenhok

Een paar interessante links: Huib Rijk publiceert van tijd tot tijd columns in o.a. Nieuwe Oogst en heeft twee weblogs: een voor de gepubliceerde artikelen en een voor meer filosofisch-humoristische bijdragen. In het bijzonder de laatste categorie kan ik aanbevelen: http://hetkippenhok.blogeiland.nl. Voor de opnierende artikelen (ook nuttig) zie: www.landbouwbeleid.web-log.nl

puzzelrit

Meneer Van Dalen Wacht Op Antwoord is een regel die sinds kort niet meer geldt in het kader van de internationale standaardisatie. En een steriolet is een soepstengel. Als je dat wist had je vanmiddag de Puzzelrit van J19nu in Flevoland kunnen winnen. Wij hadden dus vijf fouten, maar nog altijd goed voor de 5e plaats, vorig jaar waren we nog tiende, dus er zit progressie in.

En het was een genoegen weer eens een rondje door de polder te rijden - als dat ethisch nog verantwoord is. Gewassen lijken er goed voor te staan, rond Dronten offeren we nog veel goede grond op voor industrieterrein, vooral nu de spoorlijn in zicht is, sommige boerderijen zijn (ondanks de resultaten en een woningmarkt met kamers zoekende studenten) vreemd genoeg wel erg in verval en niet elke boer die zijn woning of erf met meer schuren vergroot, huurt een architect in. Maar vermoedelijk valt dat alleen de emigre's op.

Goedkope kreeft

Tussen alle verhalen over voedselprijsstijgingen ook eens een bericht over dalende prijzen: de prijs van kreeft is geimplodeerd - van 30 euro per kg naar 16 euro per kg. Dat meldt Jaap Koelewijn op gezag van het Belgsiche Het Nieuwsblad in zijn column in het blad Private Investments van Van Lanschot Bankiers.
De oorzaak is uit het rijtje Blame de usual suspects: de kredietcrisis. Bankiers en anderen geven minder geld uit aan luxe. Verder in het blad ook een analyse van de prijsstijgingen, waarbij duidelijke cijfers over speculatie in de markt. Tussen de regels door dan ook het advies om als u er nog uitzit, er er maar uit te stappen. Doe je de ontwikkelingslanden ook een plezier mee.

het geheim der nederlandse landbouw

Anderhalve dag besteedde ik aan een intensieve projectbijeenkomst om nu echt eens te proberen het succes van de Nederlandse landbouw te ontrafelen: komt het door de vruchtbare grond, door het de lobbyende netwerken of de kennis? Of de combinatie van die drie? En blijft het wel zo of is de belangenbehartiging niet meer wat het geweest is, als het waterschap en de gemeenteraade niet meer alleen uit boeren bestaan? Of als Wageningen voor de wetenschap werkt in plaats van voor de boeren?
Onze bevindingen publiceren we later dit jaar en ik sloot de werkweek af op een zeer geslaagde receptie van de scheidende directeur van de NRC (de nationaal cooperatieve raad) in zijn tuin in de Betuwe. Tous le monde was er, dus we konden meteen constateren dat het netwerk en de lobby nog volop werken. En bij thuiskomst ligt daar het bestelde boek van Jan Bieleman met zijn bijgewerkte geschiedenis van de landbouw. Misschien bevat dat wel de verklaringen voor het succes - we gaan het lezen.

down under in Goejanverwellesluis

Een korte blog vandaag want ik besteedde mijn avond aan een ontvangst van een Australische melkveehouder en partner. Ik liet ze even de melkveehouderij rond de Reeuwijkse plassen zien, wat toch weer eens wat anders is voor iemand die 1000 koeien door de Australische droogte heen moet zien te slepen. En zo krijg je een boeiende discussie over klimaatsverandering, de economie van schaarste, investeren in cooperaties en landbouwpolitiek.

Pottekijkers welkom

De openbaarheid van subsidiegegevens tot op het niveau van kaartjes van de buurman (zie mijn weblog van gisteren) leidt natuurlijk tot scheuren in het stelsel van de directe betalingen in het landbouwbeleid. Het geeft een [te] duidelijk inkijkje in waar het geld terecht komt.

Terechte ontwikkeling misschien, maar het lijkt me in het belang van ons boeren die premies ontvangen dat we dan de pottekijkers ook maar het goede laten zien. Het wordt dus tijd dat de landbouworganisaties en desnoods de productschappen en de overheid een website a la Schoolbanken of Hyves opzetten, waar iedere subsidie ontvanger duidelijk maakt met een paar mooie foto's en een verhaaltje wat hij voor dat geld voor de maatschappij doet. We houden 1 % van de gelden in en daar loven we elk jaar prijzen mee uit voor de beste rapportages (die dan uitgroeien tot echte maatschappelijke jaarverslagen), voor de wie het meeste doet voor zijn subsidie en voor wie de meeste 'publieksvrienden' krijgt. Maken we er meteen een TV idols programma van, met eerst uitslagen per provincie en dan landelijk.

Als dat een succes is, romen we na twee of drie jaar een steeds groter deel af van de historische rechten en dat geld gaat naar de boeren die de beste verhouding hebben tussen subsidie (kosten voor de maatschappij) en geleverde maatschappelijke prestaties (de opbrengsten voor de maatschappij). Zo ontstaat vanzelf een systeem waarbij de betalingen naar maatschappelijke diensten gaan - daar moet de overheid ook belang bij hebben dus die kan misschien de uitwerking van dit idee wel wat sponsoren.

Welke Groene HBO opleiding al of niet met ICT en Communicatiekunde in het pakket, adopteert dit idee? Mijn begeleiding heb je - als dat wat toevoegt. Doe ik tenminste wat maatschappelijks met onze inkomsten.

subsidies op de kaart

Al eerder wees ik op de website farmsubsidy.org waar je van bijna iedereen in de EU kunt opzoeken wat hij aan inkomenssteun krijgt. Alleen Griekenland en Oostenrijk weigeren nog om gegevens te verstrekken, maar komende jaren wordt dat door de EU verplicht. De website is nu begonnen er ook kaartjes van te maken, als eerste voor Zweden. Je kunt dan op Google maps inzoomen tot het adres van de buurman en zien hoeveel hij krijgt: meer of minder dan 10.000 euro, meer of minder dan een ton.
Gaat ook tot nieuwe misverstanden leiden, want er lijken ook heel wat adressen helemaal niet op het platteland te zijn, maar in de stad - en niet alleen van Campina, Natuurmonumenten en KLM. Het wordt dus tijd te onthullen dat wij in de onderste categorie vallen en dat het adres in een bungalowwijkje, maar wel op het platteland, ligt -voor dat je het zelf allemaal op Google Maps kunt zien. Misschien ook handig even te kijken bij de plattelandscamping waar je voor deze zomer geboekt hebt.

paper Kondratieff

In de nieuwste uitgave van Agro Informatica was VIAS voorzitter Sjaak Wolfert zo aardig in zijn voorwoord te verwijzen naar een paper van mijn hand over lange termijn golven, of wel transities en Kondratieff. Voor wie het wil lezen: in het Engels staat het op SITAG, in het Nederlands op KennisOnLine. Aan de Engelse versie wordt verder gewerkt en wie mee wil doen (ook als co-auteur) is welkom.

duurzame daghandel

Daghandel is niet duurzaam, alleen langlopende relaties tussen ketenpartijen zijn duurzaam. Dat is een opvatting die je nog al eens tegenkomt in bv. biologische kringen maar die volgens mij onzin is. Of laten we beleefd zeggen: op een denkfout berust. Afgelopen week las ik ergens - ik weet niet meer waar (ik kan het op de sites van de NRC en het AgD niet terugvinden) - een interview met de directeur van de Triodosbank die deze opvatting ook weer eens verkondigde.
Het idee dat daghandel niet duurzaam is, is gebaseerd op het idee dat de prijzen dan veel fluctueren, niet de kostprijs (+ marge) vergoeden en dat er soms ook nog te veel (of te weinig) is geproduceerd zodat er extra afval (of tekorten) ontstaan. En bij langerlopende contracten kun je netjes de kostprijs+ als prijs afspreken en weet je hoeveel je mag / moet leveren.
Klinkt logisch maar is een complex van economische denkfouten als je het mij vraagt. Volgens economen werken dagmarkten goed (en zorgen voor duurzame productie) als het om homogene goederen gaat waar je geen andere informatie wil overdragen dan prijs en hoeveelheid. De dagprijs geeft dan een goede prikkel aan de verkoper of hij in de toekomst meer of minder moet leveren, als er (door een speling van de natuur?) teveel is geproduceerd worden daar tegen een lagere prijs ook kopers voor gevonden (het is toch weinig duurzaam anders die producten maar weg te gooien) en als er te weinig is haken sommige kopers bij een hogere prijs af. Dit leidt tot efficiency en bovendien geeft het prikkels aan de ondernemer om meer of minder te produceren. En allerbelangrijkst: er is een prikkel om de kostprijs te verlagen, dat leidt op korte termijn tot meer winst en op lange termijn tot lagere consumentenprijzen. Daar is allemaal niets onduurzaams aan.
Contracten / lange termijnafspraken doe je omdat je nog andere informatie over wil dragen tussen koper en verkoper, zoals over de kwaliteit. Als je dus veel specifieke informatie over de gebruikservaringen wil terugkoppelen aan de verkoper, dan moet je een contract kiezen. Duurzaam hoeft dat niet te zijn: stel je voor dat de verkoop in je restaurants wat tegenvalt, en je hebt dat contract en er zouden geen dagmarkten zijn, dan kun je de rest weggooien. Als in die periode er ook nog wat meer gegroeid is, kun je nog meer weggooien. Lijkt me weinig duurzaam.
Een contract is ook handig als je als koper beter dan via de markt kunt voorspellen dat je in juni 2008 een miljoen oranje afrikaantjes wil hebben. Dat kan de teler geen half jaar van te voren ruiken, dus dan werkt de dagmarkt niet. Maar als je contracten afsluit tegen kostprijs+ is de prikkel om de kostprijs door innovaties te verlagen vaak veel minder dan bij dagprijzen. Daarmee komt er minder winst beschikbaar, en daarmee minder welvaart om leuke duurzame dingen voor de mensen te doen. Dat scheelt weer een paar ha natuur aanleg.
Kortom de keuze voor contracten of dagmarkten hangt van de situatie af, beide marktvormen hebben voor- en nadelen. En beide kunnen duurzaam en niet-duurzaam gedrag opleveren. Maar een economie met alleen maar contracten is onduurzaam en werkt niet. Vraag het maar na in het oostblok, daar had men in het communistische systeem alleen maar contracten en geen dagmarkten. Weliswaar geen contracten tussen koper en verkoper maar met de overheid daar tussen, maar toch...
Vertel dus niet meer dat systemen met daghandel per definitie onduurzaam zijn.

Inzichten uit Londen

De landbouw verandert, en het publiceren er over ook. Die conclusie trok ik gisteren op een seminar in Londen dat Wiley-Blackwell me aanbood, de uitgever van EuroChoices, waarvan ik de stuurgroep mag voorzitten. Velen hebben dat overigens nog niet door, zo leek het in de discussies.
Door het internet wordt het steeds lastiger om geld te vragen voor het downloaden van een paper. De marginale kosten zijn vrijwel nul en net als bij de muziekindustrie kan er dus al snel een grijs circuit ontstaan van versies die al gedownload zijn, van concepten die erg op de gepubliceerde eindversie lijken (distributie daarvan wordt steeds goedkoper en sneller) en bovenal: de uitgevers zelf hebben er belang bij wat goedkoper te zijn dan de concurrent. Ook voor archiveren kun je geen geld meer vragen, dat wordt ook steeds goedkoper.
De lezer is dus steeds minder bereid te betalen, maar de auteurs en hun universiteiten daarentegen steeds meer. Die krijgen in de wereldwijde concurrentiestrijd steeds meer belang bij reputatie, daar worden ze ook steeds meer op afgerekend. Wie een publikatie voor een toptijdschrift geaccepteerd heeft gekregen zou wel gek zijn niet fors te betalen voor de publikatie ervan.
Ik denk dus dat we een verschuiving zullen zien van geld uit de gebruikerskant naar geld uit de auteurskant. Maar het zal niet zo zijn dat het uitgeversvak verdwijnt en dat iedereen zelf maar wat op het web gooit. Veel onderzoekers denken van wel, maar dat is op zijn best een uiting van het eerste effect hierboven. In werkelijkheid voegen uitgevers en hun editors allerlei waarde toe door het organiseren van reviews, editwerk, goed beschikbaar maken in databases etc. Met slecht schrijvende onderzoekers (ook uit bv. derde wereldlanden) is daar eerder meer werk aan dan minder. Daar zal dus eerder meer dan minder voor betaald moeten worden want als universiteiten commercieler worden is het ook niet meer zo dat ze gratis al dat reviewwerk zullen doen. Het vinden van goede reviewers is nu al een probleem. En door het internet kun je al dat soort werk van een prijs voorzien.
De digitale wereld zorgt ervoor dat de organisatie van de bedrijfstak anders wordt. De functies veranderen vaak niet (soms komen er zaken bij of vallen er af, zoals typewerk en database management), maar je kunt ze wel beter organiseren. Herontwerp (re-engineering) lijkt me hier voor de hand te liggen.
Overigens was het een mooi tripje: van Zestienhoven over het Westland naar London City en vandaar langs Canary Warf naar de Royal Society aan de Mall. Met een nog niet half gevuld toestel van VLM, maar het was dan ook vrijdag de 13e. Een bekende bankier durfde de trip ook aan, zo zag ik een paar rijen achter me en het verliep dan ook zonder noemenswaardige incidenten.

natuur op het bedrijventerrein

Voor natuur moet je tegenwoordig ook al op het bedrijventerrein zijn, zo hoorde ik pas een collega onderzoeker uit Wageningen vertellen in een inleiding. Het is er 's avonds en 's nachts stil, soms ook donker, er is tegenwoordig wateropvang in meertjes, platte daken met grind zijn goed voor vogels en alle opties van een bedrijf op uitbreiding die zich vertalen in braakland leveren tijdelijke natuur.

Bedrijven willen dat wel, zo lijkt me. Goed voor de uitstraling op klanten en personeel. De architectuur van veel panden mocht toch al wat kosten dus dan kan er ook wel wat groen omheen. Een dure plek in de binnenstad met wat kunst erbij is ook niet goedkoop. Dan kun je je net zo goed profileren met de inmiddels schaarse natuur.

Maar het roept ook vragen op: hebben we uit natuur-oogpunt wat aan deze natuur en blijft het onroerend goed ook zijn waarde wel behouden met meer investeringen in natuur? En zou je nog een stap verder kunnen gaan, door bedrijven in plaats van een paar honderd vierkante meter, een ha natuur om hun gebouw heen te laten ontwikkelen of een ha wat verderop te laten sponsoren? En zitten er ook risico's aan, als er een zeldzaam beestje voor je deur wordt ontdekt?

Nieuw kantoor

Mijn principe om hier niet (al te veel) over mijn werk op het LEI te schrijven mag vandaag voor 1 keer aan de kant worden gezet. Minister Gerda Verburg opende vandaag ons nieuwe kantoor. Ze had een lovende toespraak over ons onderzoek in het algemeen, en in bijzonder het Bedrijven Informatienet (dat ik ook nog even met een aantal collega's aan haar mocht toelichten) en het vorige week verschenen rapport dat ze op de FAO top had gebruikt met de boodschap dat hoge voedselprijzen de beste remedie zijn tegen hoge voedselprijzen: even voort laten bestaan, dan wekt het vanzelf investeringen op in meer productie.

Als openingenshandeling knipte de minister een lintje door, maar dan wel temidden van twee jongleurs die zes kegels (die onze werkvelden symboliseerden) voor en achter haar langs gooiden. Kortom het was een geslaagde dag waarin ik bij de klanten veel bekenden de hand mocht schudden.

Zagreb

Zagreb lijkt een moderne stad van 850.000 inwoners, met een hoog welvaartsniveau. De kenners zien hier en daar nog wel de bouw uit communistische tijden. Veel heb ik er overigens dinsdag niet van gezien: even op en neer met de taxi van het vliegveld naar een congreshotel en weer terug.

Ik mocht er een presentatie geven over een onderbelicht onderwerp: het feit dat de ene boer in de EU veel meer belasting betaalt over zijn directe inkomenstoeslagen dan de ander (die soms niets betaalt). Of dat erg is, daar kun je over discussieren. Ik verdedigde de stelling dat we er meer gegevens over zouden moeten verzamelen, dan kunnen we zien of het effect heeft.

Een Kroatische deelnemer vertelde dat er in Kroatie veel landbouwgrond braak ligt, die best in gebruik genomen zou kunnen worden, nu leidt het maar tot bosbranden. Probleem is soms wel dat er mijnen liggen. Hoge voedselprijzen kunnen dus ook nog bijdragen aan het opruimen van mijnen.

Het was overigens in allerlei betekenissen een bliksembezoek: door onweer had mijn vlucht naar Munchen vertraging, zodat ik maandagavond mijn eindbestemming niet haalde en in Munchen strandde. Lufthansa mocht een hotel regelen en zo kwam ik bij het eind van Nederland Italie in de hotelbar die Weihenstephan heette, naar de naam van de Beierse staatsbrouwerij en de landbouwfaculteit. Prima witbier, maar dat lijkt me nog geen reden de brouwerij in overheidshanden te houden.

No blog today

No blog today: ik ben even naar Zagreb, Kroatie voor een bliksembezoek aan onze jaarlijkse Pacioli-workshop: www.pacioli.org

no milk today

Mosterd na de maaltijd want de Dutch Dairymen Board heeft zijn acties beeindigd. Maar op de spandoeken was weer te lezen: 'No milk today'. Voor de jeugd: dat was een klassieker in de jaren 60 van een Engelse beat groep, Herman's Hermits. Op het monderne YouTube kun je ervan genieten.

Coorte

Eigenlijk was de tijd gereserveerd voor het maken van een presentatie, maar ik kon het vrijdag eind van de middag toch niet laten nog even naar het Mauritshuis te gaan voor de tentoonstelling over Adriaen Coorte. Een Middelburgse schilder waar we weinig van weten, en die eind 17e eeuw in het rijke Walcheren kleine eenvoudige stillevens van aardbeien, asperges en bessen op papier toverde. En soms wat schelpen of noten. Intrigerende paneeltjes, of je nu van slow food houdt of niet. Ga dat zien, maar dan wel dit weekend want zondag is de laatste dag.

de foto komt van de website van het Rijksmuseum

overbodig beleid

Gekker moet het niet worden, maar leuk is het wel: het ministerie van binnenlandse zaken moet de administratieve lasten terugdringen en heeft nu een (web) museum opgezet voor overbodig beleid. Dat als communicatievorm met de burger. Alle boeren (en anderen) die zich ergeren aan rare overheidsregels kunnen terecht op http://www.museumvooroverbodigbeleid.nl/. Met dank aan de HCC voor de tip.

netwerken en banken

Nieuwe netwerken - de elite en de ondergang van de NV Nederland werd me door een van de auteurs cadeau gedaan. Een vlot lezend boekje dat de netwerkvorming in het Nederlandse bedrijfsleven behandeld. Van voor en na de 200 van Mertens.
Er komt het beeld uit naar voren dat door de internationalisatie het gedaan is met de gesloten Nederlandse netwerken. Of dat erg is, is een andere vraag. De auteurs betreuren vooral het teloor gaan van het Rijnlandse model (voor zover dat daarmee samenloopt, dat is ook nog een discussie waard). Overigens is het onderzoek nogal gebaseerd op jaarverslagen van beursgenoteerde ondernemingen waarmee een belangrijk deel van het bedrijfsleven (de agrarische cooperaties en hun lobbies) buiten beeld blijft.

Het boekje maakt nog eens duidelijk hoe de Nederlandse banken vooral gespecialiseerd waren (en zijn?) in handelsfinanciering en niet -zoals in Duitsland- in industriefinanciering. Dat verklaarde ooit de oprichting van de Twentsche Bank, die de textielindustrie van kapitaal moest voorzien. De Amsterdamse en Rotterdamse handelsbanken hadden daar weinig kaas van gegeten. Wie nog een interessant boekje zoekt voor een paar uurtjes in de trein: koop deze pocket.

Meindert Fennema en Eelke Heemskerk: Nieuwe Netwerken. Uitgeverij Bert Bakker. Op de foto de TGV in Rennes

cooperatieproblemen

Cooperatie-onderzoekers houden er van hun onderwerp als een probleem voor te stellen. Zo zijn velen er van overtuigd dat cooperaties minder presteren dan ondernemingen met een andere rechtsvorm en vooral besturingsstructuur (zoals een beursgenoteerde onderneming). Een belangrijke reden daarvoor is dat men niet zo makkelijk risicodragend vermogen bij de leden aantrekt, die zien liever de winst uitbetaald via hogere prijzen voor hun producten, laat staan dat ze geld bijstorten.
Dat effect is uiteengerafeld in een horizon-effect en een portefeuille-effect. Het horizon effect houdt in dat er altijd (veel) leden ouder dan 55 jaar zijn zonder opvolger, die niet zo geinteresseerd zijn in een investering die over 10 jaar tot een hogere prijs voor hun product leidt.
Het portefeuille effect houdt in dat er leden zijn die bepaalde investeringen in de cooperatie helemaal niet willen. Het zij omdat ze bij een algemene aan- en verkoopcooperatie als Agrifirm een bepaald product helemaal niet leveren - wie geen gerst teelt en alleen kunstmest aankoopt is wellicht ook niet geinteresseerd risico te lopen voor een investering in een maalderij. Hetzij omdat ze niet van risicovolle investeringen houden (bv omdat ze die al in hun eigen bedrijf doen). Bij een beursgenoteerde onderneming neemt zo iemand dan niet deel aan een aandelenemissie, maar dan koopt de volgende de aandelen wel. Bij een cooperatie is er echter een financieringsprobleem, want je kunt dat lid niet vervangen door een andere investeerder.
.
Recent is er nog een derde probleem bedacht: de oorsprongsbeperking. Een onderneming als Nokia kan tot het inzicht komen dat de houtindustrie niet meer zo loont en dat je beter mobieltjes kunt gaan maken. Of dichter bij huis: de Steenkolenhandelsvereniging SHV gaat uit de steenkolen en in de Makro-winkels en een reisbureau voor zakenreizigers. Of CSM gaat van suiker naar bakkerij-ingredienten. Maar cooperaties moeten zich bezig houden met het product dan hun leden telen, en kunnen daar niet uit weg vluchten.
Ergo: beursgenoteerde ondernemingen zullen een breder productenpakket hebben, met gemiddeld een betere marges en cooperaties zullen de gekste dingen verzinnen om hun product tot waarde brengen - melkingredienten kun je ook in TV buizen stoppen.

Oorsprongsbeperking
Op het seminar in Bologna (zie blog van gisteren) liet de Rotterdamse hoogleraar George Hendrikse in een working paper ons (waaronder de bedenker van de oorsprongsbeperking, de Amerikaanse hoogleraar Michael Cook) zien dat je met een simulatiemodelletje kunt weergeven dat cooperaties inderdaad in hun eigen bedrijfstak bezig blijven en dat andere typen ondernemingen een breder pakket hebben.
Daarmee is misschien een empirisch verschijnsel verklaard waar een van mijn LEI collega's onlangs in een discussie op wees: in verschillende bedrijfstakken hebben de cooperaties in de loop der tijd "gewonnen" van de andere typen ondernemingen: Avebe overleefde Kon.ScholtenHonig, Cosun/Suikerunie nam de suiker van CSM over, Vion drukte veel private ondernemingen de markt uit, en ook in de aardappelhandel zou het me niet verbazen dat cooperaties marktaandeel hebben gewonnen.
Overigens zouden ook wel eens heel andere redenen zoals de fiscale behandeling van cooperaties (die een ketenintegratie zijn) een rol kunnen spelen, dus hier liggen nog een hoop vragen. Maar dat de cooperatie per definitie zwakker is, is voor mij wel de vraag geworden. We weten dat veel van de investeringen van managers en vooral fusies en overnames vaak slecht renderen. Nokia en CSM zijn wel de voorbeelden waar het wel goed gaat, er zijn er veel meer waar het een probleem was. Er zijn onderzoekers die vinden dat de kapitaalmarkt veel beter met geld tussen bedrijfstakken kan schuiven dan managers die weinig gecontroleerd ter eigen glorie op overnamepad gaan. Als dat zo is dan is de oorsprongsbeperking geen beperking maar een teken van een betere governance, een beter toezicht van de leden op het management zodat het investeringsbeleid beter is. Dat zie je niet aan de cijfers van de cooperatie want die betalen de winst uit via hogere productprijzen, waar de particuliere onderneming dan in moet volgen en waarmee zijn rendement onder druk komt.

One cow, one vote

We congresseerden dus in Bologna over cooperaties. Weer eens duidelijk werd dat er in Europa nogal verschillend wordt gedacht over dit instrument om je te organiseren.

In het Zuiden zit men dicht bij de ideologie van de gemeenschappelijke aktie (collective action) om een probleem op te lossen. Zo is het in Rochedale en bij Raifeissen ook ooit begonnen. Er horen termen bij als 'economische democratie' (waar echte economen niet zoveel mee kunnen) en het principe is 'one man, one vote'.

In het NoordWesten hebben we er een economische organisatievorm voor ketenintegratie van gemaakt. Gericht op economisch profijt en we vinden het heel gewoon dat boeren die meer product leveren of kopen ook meer zeggenschap hebben. Zoals een Deense collega zei: niet one man one vote, maar one cow one vote.

En hier en daar gaan we nog een stapje verder en zien we de cooperatie al niet meer als boerenbelang maar als een apart onderneming waarin management en personeel ook stakeholder zijn en die niet noodzakelijkerwijs het ledenbelang altijd dient. Waarmee je wel heel dicht komt bij het naar de beurs brengen van de onderneming, wat uit boerenperspectief toch niet erg smart lijkt.

Op de foto Bologna

reizend door europa

Het was een weekje stil op de weblog, ik reisde door Europa zonder veel upload mogelijkheden. Ik had me voorgenomen om bij terugkomst te berichten over hoe makkelijk dat reizen inmiddels is - maar bij nader inzien moet je dan wel flexibel ingesteld zijn.
Dinsdagochtend verliet ik ons dorp met de Interliner naar Den Haag. Staking in het streekvervoer, dus ik mocht gratis mee. We vergaderden boven de A12 in het VNO gebouw met LNV. Een mooie locatie en ik smaakte het genoegen dat onze presentatie over lange Kondratieff golven belangstelling trok.
Aan het eind van de dag met de NS van Den Haag naar Schiphol. Verder ging de intercity ook niet - er waren problemen rond Amsterdam, maar voor mij was het ver genoeg.
De KLM zou me in twee uur naar het Italiaanse Bologna brengen. Een technisch mankementje maakte een tussenstop in Munchen nodig ("niets ernstigs maar daar kunnen we het defecte onderdeel vervangen en in Bologna niet") en er kwam veel papierwerk aan te pas voordat we weer op mochten stijgen, zo klaagde de captain. Om een uur 's nachts, twee uur te laat, dus alsnog in Bologna. Gelukkig was ik als een van de eerste bij de taxi standplaats, daarna werd de rij wel erg lang.
We congresseerden in de oudste bibliotheek ter wereld die nog in bedrijf is, een indrukwekkende plek. Over cooperaties - komende dagen doe ik verslag.
Vrijdagmiddag vloog ik door naar Rennes, in Bretagne - via Lyon met KLM partner Air France. Althans dat was de bedoeling. Slecht weer en drukte in het luchtruim (een lang weekend voor de Italianen want maandag 2 juni is de dag van de Republiek) leverde een forse vertraging op, zodat ik mijn aansluiting miste.
Bijna leek ik het nog te halen, mijn bagage zat eerst al bijna in een vlucht naar Madrid en toen in een vlucht naar Marseille, maar uiteindelijk was ik toch te laat. Na wat geharrewar tussen Air France en haar dochters Regional en Britair werd ik netjes voor de eerste vlucht van de zaterdagochtend geboekt en naar een hotel op een industrieterrein bij de afslag van een snelweg gebracht. Daar was de service prima - ze zijn er echt op ingesteld heb ik de indruk.
Uiteindelijk bereikte ik dus zaterdag tegen lunchtijd Dinard, voor een board meeting van de EAAE. Daar lees je komende dagen verder niets over, maar kom naar ons congres in Gent!
Zondagochtend leverde ik bij Hertz de gehuurde auto weer in en stapte op de TGV van Rennes naar Parijs. Ook in de eerste klas veel babys, die blijkbaar in Frankrijk op zaterdag een uitstapje naar de grootouders dans la campagne maken. In Parijs moet je dan van Montparnasse met de metro naar Gare du Nord. Dat kost je 50 minuten en is niet meer van deze tijd. Het wordt tijd dat de Fransen ophouden Parijs als het eind van een reis te zien - ze schijnen trouwens ook meer wolkenkrabbers te willen om van het idee van museumstad af te komen. Maar nu is het dus teveel sjouwen met bagage naar een metrostation dat op een kilometer afstand ligt (Montparnasse Bienvenue -what's in a name), ondersteund door loopbanden maar ook via trapjes die niet op rollende koffers berekend zijn. En vervolgens in een volle TGV naar Rotterdam, gelukkig wel met maaltijd.
En als je dan denkt alles gehad te hebben, blijkt het CS van Rotterdam overspoeld met voetbalgekke oranjefans van NL_Wales (begint dat nu al?), terwijl de NS wanhopig probeert uit te leggen dat door werkzaamheden de treinen naar Alexanderpolder niet rijden. Of je maar even met de metro (hier wel roltrappen in de bouwput) naar station Beurs wil en vandaar overstappen naar Nesselande.
Al met al: met het openbaar vervoer kun je uitstekend door Europa reizen, efficienter dan ik dacht. Doe het wel met een flexibele instelling want het systeem werkt zelden zoals bedoelt - maar biedt dan ook weer zulke alternatieven dat de schade soms ook wel meevalt. En morgen dus meer over de inhoud van de reis.