kerstpost

Hoewel Sinterklaas nog niet voorbij is, viel vandaag de eerste kerstpost al weer op het bureau. Uit Denemarken, en die doen niet aan Sinterklaas, dus de timing kun je ze niet kwalijk nemen. Vorig jaar stuurde het FOI, het Deense LEI, de meest interessante kerstkaart van 2006, en ook dit jaar tip ik ze als winnaar.
Toen ik de envelop openmaakte had ik zo iets van, nee he niet nu al een bureaukalendertje voor 2008. Maar het blijkt een aftel kalendertje te zijn voor December. Pagina 1 meldt: "23 days until Christmas", met vervolgens een fotootje en een opzienbarend citaat uit een onderzoek:

"Als de BTW op groente en fruit zou worden gehalveerd, zou elke Deen het equivalent van 18 pakjes boter aan calorien per jaar minder eten, en twee kilo afvallen".

Dat is weer eens een andere aanpak dan Sonjabakkeren - en een forse prijselasticiteit. Ik hoop dat ze er rekening mee gehouden hebben dat de inkomenselasticiteit de alcoholconsumptie opjaagt. Leer mij de Denen kennen.
Mocht je dit jaar ondanks alle milieu- en MVOoverwegingen toch kerstpost willen sturen: doe het alleen als het nog leuker is dan wat de Deense collega's er weer van hebben gemaakt.

En op de foto een traditionele Hongaarse goulash-pot. Ook lekker met de kerst

Ondernemerschap in Brussel

Ik was in Brussel voor een bijeenkomst over ondernemerschap. Een groot onderzoeksproject naar dat verschijnsel presenteerde zijn (tussen) resultaten. Ondernemerschap is "in", maar moeilijk meetbaar. Er lijken kleine maar significante verschillen in de mate van ondernemerschap tussen gangbare boeren en de multifunctionelen. Wat een kip-ei vraag oproept: gaan gangbare boeren die over ondernemersvaardigheden beschikken eerder over tot verbreding of doet verbreding de ondernemersvaardigheden ontwikkelen. En verder onderscheiden de multifunctionelen zich nauwelijks van het gewone mkb (althans in Finland). Al met al lijkt de agrarische sector niet ver van het mkb af te zitten als het om het niveau van ondernemerschap gaat, zo concludeerden we.
Vervolgens doemde de vraag op of het ontwikkelbaar is. Het leek ons van wel, mits in reele oefeningen zoals mini-ondernemingen op de landbouwscholen, met een actor-georienteerde aanpak en in vormen van sociaal leren, collective learning. Want als je maar 1 persoon uit een groep op cursus stuurt, is het oude gedrag snel weer opgepakt bij terugkomst.
De overheid zou zich er best mee mogen bemoeien, want dan gaat de gewenste innovatie sneller en er zijn ook verliezers die het lastig hebben met de veranderingen - die verdienen ondersteuning. Vooral in Oost-Europa zo was de boodschap uit die landen, want die hebben wel even hun bekomst van het netwerken met de overheid.

Songfestival
En dat leidde tot het idee om net als voor studenten en onderzoekers ook voor boeren uitwisselingsprogramma's van ondernemers te subsidieren, waarbij men in groepen business plannen van collega's uit andere landen beziet en beoordeelt (met deskundige begeleiding van adviseurs om beiden groepen op een hoger niveau te krijgen). Een uitbreiding van de Farm Advisory Service uit de GLB. En dat zou je kunnen koppelen aan een Eurovisie boer van het jaar / boer zoekt businessplan contest. Bruxelles huit points.

P. de Wolf and H. Schoorlemmer [eds]: Exploring the significance of entrepreneurship in agriculture. Zie http://www.esofarmers.org/

aardappelen in 2008

De VN heeft 2008 uitgeroepen tot het jaar van de Aardappel, zo las ik vandaag. In China is het het jaar van de rat (en van de Olympische Spelen). En de brug hiernaast, in Strijen-Sas wordt 100 jaar.
Kortom aanleiding voor festiviteiten genoeg, maar van die aardappel moet dus business te maken zijn.

hoe dichter bij Dordt

hoe rotter het wordt. Ik reis straks naar Brussel en bij station Dordrecht moet ik er weer aan denken. Zondag legde C. me uit dat de term uit de vishandel komt. Toen vroeger de vissers uit Vlaardingen en Schiedam de rivier opvoeren met hun vis, wilde in de buurt van Dordt het bederf nog wel eens intreden. Dordrecht probeert er nu een wending aan te geven met ".. hoe groener het wordt"

Netwerken van aardappelen.

Netwerken zijn in. Donderdagavond concludeerden we in een boeiend gesprek dat ze ook nodig zijn voor innovatie, vooral om de grenzen te slechten tussen de R&D onderzoekers en de mensen die in bedrijven met klanten nieuwe producten in de markt proberen te zetten.

Vanuit die optiek beveel ik een tentoonstelling in Almere aan, in museum De Paviljoens. De tentoonstelling At Random? gaat over interdisciplinaire kruisbestuivingen, netwerken en inspiratiebronnen. Met een installatie opgebouwd uit 2000 aardappels van 26 rassen waarmee netwerken van personen en organisaties worden verbeeld. Volgens het blad Resource een 'pieperkunstwerk'. Nog tot 6 april 2008.

en een bordje reiger

Net nadat ik gisteren een stukje over de wederkomst van de wilde gans op ons menu had geblogd, zag ik aan de ringvaart een grote vogel die een reiger bleek te zijn. Zo ongeveer op de plek waar je hiernaast de zwanen ziet.
Je ziet ze vaker, maar vroeger zaten er veel meer. Een paar eeuwen terug, toen de polder nog een ontveende plas was met resterende veeneilandjes. Tussen Zevenhuizen en wat nu Capelle-Schollevaar is, stikte het in de veenplassen van de aalscholvers en reigers. Die werden gevangen, en jonge vogels werden zelfs uit de boom geschud en geexporteerd als delicatesse naar het Engelse hof in Londen. In vergelijking met Versaille staan Buckingham Palace en zijn voorlopers misschien minder hoog aangeschreven, maar toch. In het dorp herinnert de naam van een lagere school, het Reigerbosch, nog aan deze episode.

wilde ganzen

Het gaat geweldig met de gans in Nederland. Er zijn er nu zoveel dat er bij schade weer wordt afgeschoten. En dat roept de vraag op wat we met geschoten ganzen doen, zo lees ik in de Consumentengids. De collega's van CLM hebben daarom een Ganzenbord in letterlijke zin ontwikkeld: hoe eet ik lekker gans. Anders moeten ze maar naar de desctructie en dit is een mooie bestemming die waarde toevoegt. Beter dan slachtkuikens, zo meldt een kok. En aansluit bij de oudhollandse slowfood keuken, zo lijkt me. De reactie van Faunabeheer is voorspelbaar: de gans mag niet worden gedegradeerd tot vliegend vlees, zo meldt men in de Consumentengids. En zo krijgt het kerstmenu langzaam vorm: gans of everzwijn, over-schotprodukten in deze tijd van schaarsere voedingsmiddelen.

De health check discussie

We zullen koningin Beatrix eens op haar wenken bedienen, ze wil meer discussie over Europa, zo zei ze vandaag. En de Raad voor het Landelijk Gebied constateerde afgelopen weken in zijn advies Publieke belangen centraal dat de discussie over het landbouwbeleid maar door weinigen wordt gevoerd.

In dat advies heeft de vakgroep Bestuurskunde van Wageningen allerlei 'configuraties' ontdekt van groepen mensen die vooral met elkaar praten want ze delen zo lekker dezelfde normen. Ik hoor dan zo te zien tot de normatief-ideologische configuratie en dan ook nog van de liberale variant. Wetenschappers zijn in die groep oververtegenwoordigd, ze neigen naar afschaffen van het GLB, liberaliseren, realiseren van open markt en zien geen reden te betalen voor maatschappelijke taken van boeren, omdat ze die taken nauwelijks zien. Maar dat wist de lezer al.

Het is een leuk en boeiend advies. Maar om vanuit die persoonlijke en deels politieke opvatting nog maar een puntje van commentaar te geven: de adagium 'de vervuiler betaalt' is niet in de tekst terug te vinden. Ergens wordt zelfs gepleit voor subsidies om minder het milieu te vervuilen.

Het idee dat we naar targetting van de uitgaven moeten, lijkt me prima: betalen voor positieve waarden (externalities) zoals landschap. Ik vroeg me bij lezing af wat er eigenlijk zou gebeuren als je die taak bij gemeentes en regio's neer legt, met publicatieplicht en financiering uit eigen middelen. Het zou me niet verbazen dat die vanuit hun beperkte middelen en goede kennis van locale behoeften de subsidies zo vaststellen dat het gevaar van concurrentievervalsing niet zo groot is. En wie zich benadeeld voelt, kan zich op de staatssteuntoets beroepen. En daarmee wordt het beleid simpeler en bij de mensen gebracht: besteden we ons geld aan wat meer bomen in de straat, een speelpleintje of een wandelpad langs de akker of onderhoud aan de knotwilgen langs het weiland. Waarom zou je de bomen in de straat door de deelgemeente Alexander laten doen en de knotwilgen door de Europese Commissie of het EU Parlement (wat weten ze in Estland of Italie van mijn knotwilgen?)

En verder moet er nagedacht worden over fiscale aspecten: van de 10.000 euro die wij krijgen gaat meer dan de helft weer terug naar de belastingen. Dat is eigenlijk toch raar rondpompen van geld. In plaats van een aftopping zou je beter kunnen laten bekijken wie er een inkomenstoeslag nodig heeft.

Ik zie uit naar reacties van andere configuraties. Doe het voor de Koningin.

red de heuvelrug

De NRC van vanavond meldt dat het MNP zeer kritische kanttekeningen maakt bij de eilanden in zee (zelfs een extra kustlijn is deze eeuw niet meer nodig) en een verbod op bouwen rond Rotterdam (economisch te duur). Liever wil men de Randstad herdefineren en ook Ede, Arnhem-Nijmegen en de Brabantse steden rij daar bij rekenen, en vervolgens goed plannen. Gelijk hebben ze, lijkt me een prima advies ook al heb ik de economische berekeningen nog niet gezien.
Waar ze volgens mij geen gelijk in hebben is de stelling dat je de Utrechtse Heuvelrug deels wel kunt bebouwen om de veenweide te ontzien, omdat die heuvelrug voor Nederland weinig karakteristiek is en veenweide wel. Dat laatste is waar, maar de waardering van de gemiddelde consument voor bossen is veel hoger dan voor de open veenweide, hoe karakteristiek die ook is. Randstedelingen willen bos bij de deur, desnoods bij Benthuizen. Het MNP idee lijkt me dan ook haalbaarder als men voorstelt de Gelderse Vallei te bebouwen, aan de voet van de Heuvelrug, en die heuvelrug gewoon bos laat.

roemeens kerstvarkentje

Alle liefhebbers van het debat over dierwelzijn wil ik een verwijzing naar de Charlemagne-column in The Economist van 17.11 niet onthouden. Onder de huidige dierwelzijnsregels komen de huisslachtingen van varkens in Roemenie in gevaar. Huisslachtingen mogen wel, mits je met een speciaal apparaat de dieren diervriendelijk doodt. Die regel voor de oude EU12 is in Roemenie, met een derde van de "boerderijen" in de EU, onuitvoerbaar.

Maar de Roemeense en EU ambtenaren zijn niet voor 1 gat gevangen, zo meldt The Economist. Ritueel slachten zoals door de Joodse of Islamitische slagers mag in de EU regels op een uitzondering rekenen. En dus worden de historische gebruiken in Roemene nu van een ritueel sausje voorzien. Het slachten gebeurt in de regel al op St Ignatius (20 december), soms na besprenkeling met wijwater, met vastende volwassenen, huilende kinderen die soms een dag vrij hebben om het doden van hun speelkameraadje mee te maken en tot slot de eerste traditionele gerechten als bloedworst en kop op kerstavond.

En zo wordt een traditie nu een reli-traditie (zodat we straks kunnen constateren dat de invloed van religie in de samenleving weer toeneemt), mag een derde van de "boerderijen" in de EU zich tot nader order onttrekken aan een EU regel in het acquis communautaire die voor hen blijkbaar niet was bedoeld, en verliezen EU regels niet echt gezag (denken de politici en juristen). Het zou een Hollands compromis kunnen zijn.

De foto is niet in Roemenie maar in Utrecht genomen

Reclame voor eigen werk

Voor wie in zogenaamde transitieprocessen ("the times they are a-changing") is geinteresseerd: met enkele collega's schreef ik "Transitieprocessen - werkboek 2005 -2007" waarin we ons werk van afgelopen jaren binnen Wageningen UR presenteren. Sinds gisteren downloadbaar van de site van het LEI. Met een mooie kaft die het doormodderen in die processen symboliseert, zo vind ik zelf. Alleen al daarvoor zou je het bestellen, dat kost je twee tientjes.

rhymes

Yesterday is history
Tomorrow is a mystery
but today is a gift
that's why they call it present


Deze onvertaalbare, maar grappige rijmelarij las ik vorige week in een rouwadvertentie. Een eenvoudige zoekopdracht op Google leert dat in ieder geval de eerste drie regels van First lady Eleanor Roosevelt zijn. Leek me wel toepasselijk voor vandaag, ook voor degene die begint te piekeren over zijn Sinterklaasgedichten.

wiet komt naar de wei en andere actualiteiten

Wietteelt verschuift van de stad naar het platteland, zo meldde de Erasmus Universiteit vorige week in het Agrarisch Dagblad. Omdat de controle in de stad toeneemt: er worden er nu zo'n 6000 per jaar ontmanteld. Op het platteland staan er nog wel wat lege schuren en schuurtjes. Gezien de grote economische waarde van wiet, lijkt me dat de beste bijdrage aan de plattelandseconomie van de overheid in jaren.

Tot die lege schuurtjes behoren, als het aan de regering ligt, ook de drankketen voor jongeren die droog komen te staan en moeten worden ontmanteld. In een discussie op BNR wezen wat discussanten, waaronder ex-CEO Antony Burgmans van Unilever, er op dat onderzoek van het Trimbos instituut uitwijst dat dit soort maatregelen niet helpt. Het enige dat mogelijk helpt is de ouders aanspreken op hun opvoedkundige taak en kinderverwaarlozing, en zeker niet als overheid proberen in het private leven te intervenieren (zonder voldoende controlemogelijkheden) en ook nog stoer gedrag uitlokken. Het is trouwens een verschijnsel dat al oud is. Het in zuidafrikaanse handen overgegane Grolsch is er groot van geworden en in een kerstvakantie midden in de jaren zeventig zat ik als lid van een plattelandsjongerenorganisatie (J19nu) met de burgemeester van de gemeente Dronten in spoedoverleg over het schuurfeestenbeleid. De uitdrukking detournement de pouvoir (die in net uit Algra had geleerd bij het vak Recht) deed toen wonderen, maar dat terzijde.

De stad verliest dan wellicht de economische waarde van de wiet, maar de economische waarde van de bomen kan nog weer verder naar boven worden bijgesteld. De kastanjeboom van Anne Frank is natuurlijk een bijzondere, de combinatie Achterhuis en monumentale boom in de grachtengordel jaagt de waarde sterk op. Gisteravond was de buurman van de boom in het NOSjournaal - een kastanje van wat wel eens de laatste oogst zou kunnen zijn, deed op E-bay nu 700 dollar. Gedevalueerde US-dollar weliswaar, maar voor hem toch letterlijk een windfall profit.

Dat is weer een extra bewijs voor mijn favoriete verhaal aan de Finse borreltafel: dat de bomen en die paar ha bos in Nederland meer waard zijn dan de hele Finse houtvoorraad. Hoewel ik met de huidige houtprijzen dat wellicht nog eens moet narekenen.

.

Op de foto het snoeien van minder monumentale populieren langs mijn achtertuin.

locatietheorie uit de oude doos

Een tijd geleden blogde ik al eens over Von Thunen en zijn theorie dat kosten van transport (in de ruime zin, dus inclusief bederf) bepalen op welke afstand van de markt een goed wordt geproduceerd. Met andere woorden als vers belangrijk is voor de consument en vers- of levend vee transport over lange afstand duur, dan worden slachtkippen in de buurt van de stad gemest; nemen transportkosten af dan kan het ook veel verder weg. Wat weer handig is als stallen negatieve milieu-effecten hebben.

Een collega wees me op een klassieker uit de LEI reeksen die ik niet kende: in 1969 publiceerde dr. A.J. Vermaat de voorstudie "Theoretische achtergronden en praktische mogelijkheden van een locatie-onderzoek in de E.E.G.-landbouw". om te zien of je kon uitrekenen wat je het beste waar kon telen. Een nog altijd leesbaar boekje, zo concludeerde ik afgelopen weken. De auteur schijnt dan ook niet lang daarna hoogleraar te zijn geworden.

De foto uit Oregon verhaalt van hoge transportkosten uit vroeger tijden

level playing field

Level playing field is een onnederlandse uitdrukking. In de polder komt geen mens op het idee dat een van de partijen een nadeel heeft omdat het voetbalveld of hockeyveld op een helling naar een kant afloopt en een van de partijen een uphill battle moet voeren. Overigens is het ook in de Engelse taal een recente uitdrukking, vermoedelijk uit de jaren zeventig.
Maar dat weerhoudt menig belangenbehartiger niet van frequent gebruik van de uitdrukking om aan te geven dat concurrentie geen probleem is maar dat het wel fair play moet zijn en voor iedereen dezelfde regels moeten gelden. Het viel me van de week in Brussel ook weer op.
Moderne economen vinden helemaal niet dat voor iedereen altijd dezelfde regels moeten gelden. Juristen (en lobbyisten) vaak wel, maar in de economie is dat een al eeuwen achterhaald ('mercantilistisch') idee: het negeert dat er handel plaats kan vinden tot voordeel van beide partijen als goederen elders goedkoper geproduceerd kunnen worden.
Natuurlijk is het niet uit te leggen dat een bestrijdingsmiddel in Nederland niet mag worden toegepast, en net over de grens in Duitsland wel. Of dat de een de mest moet onderwerken voor het klimaat en de ander juist niet, of dat de kip hier wat meer vierkante centimeters krijgt dan in Vlaanderen.
Maar het is wel verdedigbaar dat we een kilometerheffing in de spits bij Amsterdam doen, en niet bij Emmen, of dat auto's in West-Europa een APK keuring of airbag moeten hebben en in India niet. Of dat eenzelfde vliegtuig bij Lelystad met minder milieuschade landt dan op Schiphol.

Specialisatie
De eerste reden om zo'n differentiatie te verdedigen is dat gebieden zich specialieren in die productie waarvoor de productiefactoren relatief het minst schaars zijn, of zo je wilt het meest overdadig. Dus waar de kostprijs relatief ten opzichte van concurrenten laag is. Daar moet je ook de niet direct in rekening gebrachte kosten van milieugebruik bij rekenen. De milieugebruiksruimte is een input die in Nederland relatief schaars is, we zitten dicht bij water en dicht op elkaar met een rijke bevolking, dus milieubelasting kost al snel veel geld.
Economen kijken in zo'n geval eerst waar de productie plaats zou vinden als alle kosten in ogenschouw worden genomen. In die evenwichtssituatie is de allocatie van productiefactoren efficient. En pas als die allocatie verstoord en dus inefficient wordt, spreken we van verstoring van de concurrentiepositie of zo je wilt: een unlevel playing field.
Er is nog wel een tweede reden waarom differentiatie van normen te verdedigen is, en dat zie je in het airbag-voorbeeld: welvarender mensen (zoals in Nederland) hebben meer geld over voor vermindering van risico en voor meer gezondheid (en ook natuur en milieu). Ze kunnen een airbag betalen. Kil geredeneerd is een leven ook meer waard in Nederland dan in India, in letterlijke zin: als je twintig bent is er in Nederland veel in je geinvesteerd, in India ben je soms al vijf jaar aan het werk.
En een derde punt speelt nog bij geklaag over unlevel playing field bij belastingen: het feit dat die bij ons hoger zijn dan in Bulgarije komt ook omdat we er meer voor terug krijgen: betere wegen, beter onderwijs, AOW. We besluiten dus met zijn allen die aankopen via de belastingen te doen. Wie dat niet wil kan naar Bulgarije verhuizen -vooralsnog komen er meer mensen deze kant op. Het is overigens een fabeltje dat de internationale concurrentie er toe leidt dat landen die voorzieningen moeten afbouwen omdat belastingtarieven steeds lager moeten worden: als je beneden pakweg 30% belastingen komt, heeft een verdere daling een groot marginale effect op de overheidsfinancien en de aan te bieden diensten, en steeds minder effecten op beslissingen van burgers en bedrijven.

Kortom: lobbyisten en economen, let op het level playing field maar ga niet uit van gelijke startcondities als ankerpunt (de inequity benadering) maar van een verstoring van de optimale aanwending van productiefactoren (de inefficiency benadering). Wie in onterechte situaties klaagt over level playing field is net als de ondernemers die klagen over te hoge grondprijzen: die moeten zich afvragen of ze niet de verkeerde dingen op de verkeerde plaats willen.

Theorie ontleend aan een paper van Rob van der Laan en Andries Nentjes (RUG): Competitive distortions in EU environmental legislation: inefficiency versus inequity in: European Journal of Law and Economics, 11:2, 131-152, 2001

bezig in Brussel

Afgelopen dagen zat ik in Brussel. De Europese Commissie organiseerde een congres van anderhalve dag over de concurrentiepositie van de Europese voedings- en genotsmiddelenindustrie. Dit naar aanleiding van ons rapport, waar ik al eerder reclame voor maakte, en dat ik er mocht presenteren. Verheugend om te zien dat het mede aanleiding is voor de vice-president van de Europese Commissie Gunther Verheugen om een Task Force op te starten met een aantal Commisarissen en anderen om tot een strategie voor de toekomst te komen, en een aantal doorbraken in het beleid te proberen te forceren. Zoals rond bio-brandstoffen: veel insprekers uit de industrie vroegen aandacht voor de problemen met 'access to raw material'.

Meestal reis ik tegenwoordig op een dag heen en weer naar Brussel, en het was alleraardigst er weer eens een nacht over te zijn. Deels is het Europa kwartier van de jaren tachtig (toen ik er veel vaker voor enkele dagen was) natuurlijk nog herkenbaar. Anderzijds zijn er na alle vastgoedspeculaties (die zo te zien nog vrolijk doorgaan) in de indertijd verpauperde wijk nu een aantal fraaie panden verschenen, zijn er mooie winkels en restaurants en zie je nu touristen foto's komen nemen van het Berlaymont gebouw als ikoon van Europa. Het wordt een tweede centrum buiten de Grote Markt.

Links in onderhoud

Links heb ik twee nieuwe links toegevoegd. Alan Matthews, hoogleraar op het Trinity College in Dublin, wees me op een nuttige blog over de CAP Health Check. Die discussie gaat komende weken echt lopen, en daar kun je meedoen. Vandaag staat er een berichtje over de nieuwe site van de Raad voor het Landelijk Gebied die de implementatie van het beleid in de 27 EU lidstaten in beeld brengt.
En verder een link naar de spinazie academie: een blog van Lizet Kruyff over historisch eten. Ze liet een interessant berichtje achter op mijn blog over de monopolies van kruidnagelen en nootmuskaat, een week geleden. Wie meer over voeding in de historie wil weten, kan daar terecht.

herontwerp

Hoge olieprijzen of milieuheffingen maken aanpassingen in bedrijfsprocessen nodig. Daarbij wordt vaak een volgorde afgewerkt die vanuit kosten- en batenoverwegingen heel rationeel is. Het begint met 'end of pipe' oplossingen die vaak symptoombestrijdend zijn en kostenverhogend. Daarom lopen ondernemers vaak te hoop tegen de maatregelen die dit nodig maken. Maar daarna komt het tweede orde effect: er worden productieprocessen aangepast binnen het eigen bedrijf waarbij soms zelfs kosten worden bespaard. Vervolgens sijpelt het door in grotere investeringsbeslissingen waarbij een bedrijf opnieuw wordt ingericht. En nog een stap verder is dat er systeem-innovaties plaats vinden waarbij de productieketen tussen bedrijven wordt aangepast of opnieuw wordt ontworpen.
Ondernemers kunnen niet zoveel sneller deze fasen doorlopen dan de economie voorschrijft, hoewel tijdig nadenken en rekenen aan de laatste twee stappen een voordeel kan opleveren. Beleidsmakers doen er vooral goed aan hun maatregelen ver van te voren aan te kondigen ("een verbod per 2015") zodat de economische effecten geringer zijn en vooral zich richten op de investeringen en het herontwerp van ketens.


De foto van dit doorkijkje nam ik in Maastricht

Lijstje: 5 krachten

Vandaag weer eens een lijstje. De 5 krachten die Michael Porter hanteert om de aantrekkelijkheid van een bedrijfstak te meten. Komt rechtstreeks uit de micro-economie en ik ben bang dat toepassing op ons akkerbouwbedrijf aangeeft dat we in de verkeerde business zitten:

• het gemak waarmee nieuwe toetreders in de bedrijfstak zich kunnen aandienen


• de onderhandelingsmacht van de afnemers


• de onderhandelingsmacht van de toeleveranciers


• de mate waarin klanten andere producten en diensten kunnen gebruiken als substituut om hun behoeften te bevredigen


• de mate van concurrentie binnen de bedrijfstak

De foto is ter gelegenheid van de eerste nachtvorst, van de NL promotiesite van BZ

contract of dagprijs

Als boer kun je je productie van te voren op contract verkopen of via een cooperatie afzetten, en je kunt het in de dagmarkt verkopen. Dat die keuze bestaat vinden sommigen maar lastig, want als er een contract is, en de dagmarkt heeft een hogere prijs, dan heeft de boer spijt en zou het liefst tegen dagprijs verkocht hebben. Onder andere omdat in contracten ook wel afspraken over productiewijzen en duurzame productiemethoden worden gemaakt, vinden sommigen het maar lastig dat die dagmarkt bestaat en de contracten onder druk zet. Ook agroproductieparken met contracten tussen verschillende partijen op het zelfde terrein kunnen last hebben van dagmarkten elders. Er zijn dus mensen die ze het liefst willen afschaffen.
Maar dat lijkt niet handig. Ik las net een wetenschappelijk paper van - de mij bekende- George Hendrikse (EUR) in het gerenommeerde European Review of Agricultural Economics. De wiskunde daarin gaat mijn pet ver te boven moet ik bekennen, maar de resultaten van zijn model lijken me heel relevant, ook voor de praktijk en bovenstaande disussie. En niet alleen voor aardappelen of varkens, maar ook voor de markt voor olietankers zoals George zelf in een voetnoot toevoegt.
Zo leer ik er weer eens uit dat de kopers die veel willen betalen ("een hoge reserveringsprijs hebben" in ons jargon) meer in contracten zitten, want zij moeten boeren compenseren dat ze niet via de spotmarkt kunnen verkopen. Contracten worden gebruikt omdat de dagmarkt kosten van handelen (tranactiekosten zoals het zoeken van een goede prijs / koper) met zich mee brengt, maar veranderen ook de werking van de dagmarkt. Die dagmarkt heeft grote uitschieters naar boven (zeker in jaren met slechte oogsten) en prijzen kunnen nauwelijks negatief worden (de bodem ligt bij storten als afval of onderploegen), dus je moet met een goede contractprijs komen wil je een boer weghalen van de dagmarkt. Maar doordat een aantal kopers met contracten aan de slag gaan, gaat de dagmarkt anders functioneren en heeft als restmarkt nog grotere uitslagen.
Als het aantal contracten relatief klein is, is er dus vooral het effect dat de potentiele transacties met hoge prijzen van de markt verdwijnen, en de dagmarkt prijs dus wat daalt. Maar als het aantal contracten hoog is, dan werkt vooral het tweede effect: de uitslagen in prijzen naar boven nemen toe en de dagmarkt komt gemiddeld dus wat hoger uit. Conclusie: de markt vindt zelf een optimaal evenwicht tussen de contracten en de dagmarkt. En dat verklaart dat ze nog lang naast elkaar blijven bestaan en ieder hun functie hebben. Het model verklaart ook waarom in situatie met een groot aandeel cooperaties de boerenprijs hoger ligt (zoals bij suiker het geval lijkt): er gaat dan veel buiten de dagmarkt om en dat zijn transacties met een hoge reserveringsprijs.

Uitgelezen: George Hendrikse: On the co-existence of spot and contract markets: the delivery requirement as contract externality in: European Review of Agricultural Economics, volume 34.2, 2007

Oogst

Net als bij akkerbouwers is het ook voor onderzoekers leuk om de oogst van alle inspanningen te zien. Voor de een is dat positieve feedback van een klant, voor de ander het feit dat haar rapport in bijvoorbeeld de tweede kamer wordt gebruikt. En nog weer anderen schrijven vooral voor de wetenschap. Die kijken in een relevante publikatie van collega's eerst of ze geciteerd worden, en zijn ook al blij als ze iets gepubliceerd krijgen.
In dat kader verheugt het me dat ons verhaal over de kosten en baten van maatregelen om campylobacter in kipvlees tegen te gaan, verschenen is een een wetenschappelijke journal. Wat vooral de verdienste is van de eerste auteur overigens. Vraag niet hoe het kan, profiteer ervan.

Marie-Josee J. Mangen, Arie H. Havelaar, Krijn J. Poppe, G. Ardine de Wit and the Carma Project Team: Cost-Utiliy Analysis to Control Campylobacter on Chicken Meat – Dealing with Data Limitations in: Risk Analysis, vol. 27 no.4, 2007.

agro-mediation

Zouden er nog veel landbouweconomen zijn die hun Franse vakliteratuur bijhouden? Omdat ik qualitate qua het blad Economie Rurale ontvang en nog een beetje mijn zeer gebrekkige frans probeer te onderhouden (c'est bosser), las ik een boeiende bijdrage van ene Lionel Bobot in de meest recente editie.

Hij constateert dat mediation (La mediation) ook op het Franse platteland een grote vlucht neemt. Door toenemende vraag en afnemend aanbod van andere bemiddelingsvormen. De toegenomen vraag komt uit een groei van conflicten over grondgebruik, burenruzies en familieconflicten. Priesters, onderwijzers (met status?) en (onpartijdige) burgemeesters zijn als traditionele mediators in short supply.

Voor iedereen die naar Frankrijk emigreert: het platteland is daar ook al niet meer wat het was - maar de instituties passen zich zelfs daar aan.

Lionel Bobot; Le developpement de la mediation dans le monde agricole francais. In: Economie Rurale 296

bloemlezen

Vandaag een blog met de leesoogst van een aantal herfstdagen, met een noordwesterstorm die het water deed opstuwen tot een niveau dat sinds de watersnoodramp niet meer was gemeten. In dat klimaat blijft het plan om de kust te versterken met polders of eilanden de gemoederen bezig houden. De NRC publiceerde zaterdag een mooie artist' impression satellietfoto van Nederland met daarin de nieuwe Hollandse waddeneilanden, naar ontwerp van Adriaan Geuze's Bureau West8.
Het ziet er fraai uit. Op een party met SinteMaarten invloeden, vroegen we ons af wat het zou kosten. Iemand wist me te melden dat het opspuiten van 2000 ha Tweede Maasvlakte 1,3 miljard had gekost, wat 650.000 euro per ha zou zijn. Dat is toch zo' 15 keer de waarde waarvoor je een ha landbouwgrond zou kunnen kopen voor natuur, een dure grap dus. Het moet wel heel bijzondere natuur worden...
Het leidde ook tot het inzicht dat je voor de kustversterking vermoedelijk helemaal geen eilanden nodig hebt, maar dat een soort Groot-Barierre Zandbank voldoende is. De kust van Zeeland laat zien dat die ontstaat als je de stroming de Oosterschelde in, verandert. Er ontstaan zandplaten waar je naar toe kunt kanoen, koffie drinken en weer terug. In plaats van eilanden opspuiten met duinen en al, kun je misschien ook de Noorderpier bij Hoek van Holland wel 30 km verlengen en dan ontstaan er wellicht vanzelf zandbanken voor de kust die de gewenste werking hebben. Misschien moet iemand uit Delft daar maar eens een waterloopkundig laboratorium voor maken en de kosten uitrekenen.

Natuur wint
Leuk in de NRC van vrijdag was ook de boekbespreking van Alan Weisman's De Wereld Zonder Ons. Als de mens verdwijnt (door een dodelijk virus bijvoorbeeld) herwint de natuur terrein en draait de aarde door. Weisman is o.a. gaan kijken bij oude ruines en gedemilitariseerde zones waar de mens verdwenen is en de natuur afbreekt wat de mens ooit gemaakt heeft. Duurt even, vooral bij plastic buizen in de grond, maar op den duur vind je niets meer terug.
Daarvoor had Weisman ook naar Walcheren kunnen afreizen, zo begrijp ik uit een speciale jubileumuitgave van het blad De Wete, uitgave van de lokale heemkundige kring. Dat bespreekt zo'n tien oude kerkdorpen die verdwenen zijn terwijl we er bij stonden: Boudewijnskerke, Zanddijk, Ter Buttinge, Hoogelande, Poppekensdamme etc. Veel van die gehuchten (soms niet meer dan een paar boerderijen) ken ik sinds mijn jeugd, maar wat ik niet wist is dat het in de Middeleeuwen dorpen op kreekruggen waren met een kerk en mogelijk even belangrijk als nog bestaande dorpen als Zoutelande, Grijpskerke, Meliskerke, Biggekerke etc. In de 80jarige oorlog leden de kerken en dorpen onder de Beeldenstorm en de guerilla-oorlog met slag om Middelburg. Er bleek geen geld allles te herstellen en betrokken kerkdorpen kregen hun kerk niet terug. Sommige werden van hogerhand "samengevoegd": inwoners van Boudewijnskerke ("Buiskerke") werden geacht in Zoutelande te gaan kerken, en mettertijd verhuisde iedereen behalve een paar boeren en inwonende landarbeiders. Grijpskerke dreigde het te verliezen van Buttinge ("Ter Bottinge"), maar zette een succesvolle lobby in. Met als gevolg dat het nog bestaat en de kerk van Buttinge vervallen is tot een volledige ruine waarvan het laatste stukje nog in een mediterane tuin van een landhuis staat - een van de weinige middeleeuwse kerkruines in ons land zo meldt De Wete.

Sinister
Het duurde zo'n 300 jaar voor de meeste ruines verdwenen waren en het materiaal hergebruikt. Van verschillende kerkruines bestaan foto's uit de 19e eeuw. Kerkhoven leven voort in veldnamen. Nu zijn ze weg en een enkel gehucht is helemaal niet meer terug te vinden zonder archeologisch onderzoek. Een specifiek geval is Hoogelande. Het lag op een verkeerde plek, in een nat gedeelte van het eiland waar ook nog eens zout uit veen werd gewonnen. In mijn jeugd was het een fraaie, sinistere ruine midden in de weilanden waar je allerlei fantasien bij kreeg. Harry Potter sfeer avant la lettre zoals je die ook in kathedraal ruines in York aantreft. Op verzoek reden we nog wel eens langs die weg Walcheren uit, met nog een paar honderd kilometer voor de boeg naar Flevoland. De ambachtsheer heeft later succesvol gelobbied voor een restauratie zodat het oude koor nu een kerkje is voor koorzangavonden. Jammer want de ruine in het kale landschap was volgens mij unieker.
Kortom, het lijkt volstrekt normaal dat ook in de bewoonde wereld, op korte afstand van steden, er verval optreedt in dorpen en gehuchten en de bevolking zich op andere centra richt. Het duurt soms honderden jaren, maar dan vindt je er niets meer van terug. Dat is toch iets om bij alle miljarden die besteed worden aan plattelandsontwikkeling om dit soort processen te voorkomen, nog eens over na te denken.
Daarmee zijn we terug bij het heden. Emotie-aardbeienteler Jan Robben meldt in de NRC dat de innovatie van de agrarische sector gebaat is bij het opheffen van het Ministerie van LNV. Dat in een goede rapportage over de ontwikkelingen in de landbouw in Brabant: het groene front is gebroken, de inrichting van het platteland wordt bepaald door de burger die het als zijn achtertuin ziet (paar meanderende beekjes met riet en nog wat meer natuur a.u.b.) en de ondernemers kiezen of voor dienstverlening of voor mega-productie voor de wereldmarkt. Conform de denkbeelden en modellen van de tekentafel van 10 a 15 jaar geleden. En de uitsmijter van het verhaal: de reconstructie werkt niet want die is teveel van boven opgelegd. Iets wat enkele Alterra collega's afgelopen week ook al in Resource beweerden.

En tot slot: het is Wapenstilstandsdag, waarmee we WO I herdenken. De effecten daarvan zijn nog elke dag in het leven terug te vinden (van de Belgische kabinetsformatie tot de part-time werkende Nederlandse vrouw) en een uitstekende dag voor de VPRO om Geert Mak's in Europa uit te gaan zenden.

Op de foto: Westkapelle, achter de zeedijk met de vuurtoren van Mondriaan kaliber, een herbestemde oude kerktoren zoals er ook een in Buiskerke stond.

Beleggen

Ik bracht gisteren een deel van mijn dag door in beleggingsland. Onder andere met het lezen van de nieuwste editie van het blad Technische en Kwantiatieve Analyse. Daarin veel aandacht voor een vondst van het geplaagde Citigroup, dat met de "Kredietcyclus" komt. Ik begreep van mijn bankier dat de vondst ook daar inmiddels bekend is.

De kredietcyculs bestaat uit vier fasen. In de eerste gaat het niet zo best met bedrijven, die reorganiseren en centrale banken strooien met krediet. Geen beste tijd voor aandelen, en dat hebben we tussen 2001 en 2003 meegemaakt. In fase 2 daalt de rente nog steeds door het ruime krediet, maar hebben bedrijven de reorganisaties achter de rug en gaan weer winst maken: stijgende aandelen. Citigroup hangt daar de periode 2004-2006 aan.

Waarmee we nu in fase 3 zouden zitten: risico's krijgen weer aandacht, rente daalt niet meer, obligaties zijn uit maar aandelen kunnen nog stijgen omdat er nog veel geld ergens belegd moet worden. Markten worden dan beweeglijker, we krijgen hypes en vooral bepaalde beleggingsthema's gaan bubbles vertonen. Dat zijn de thema's die in fase 2 al populair geworden zijn. Dus China en Zuid Oost Azie en grondstoffen. Het blad noemt het niet, maar de soft commodities als granen mag je daar vermoedelijk ook toe rekenen. Dus dat is ook voor de landbouw relevant. Het gerestylde blad Boerderij (net als TKA ook Elsevier, dus wellicht praten ze daar met elkaar) besteedde afgelopen week ook al aandacht aan beleggen en de stijging van agri-food fondsen. Sommige van die fondsen beginnen overigens steeds meer op energiefondsen te lijken, zo heb ik de indruk dus je hoeft niet echt van Exxon naar ADM te switchen.

Als taxi-chauffeurs en schoonmoeders over aandelen beginnen is er een sterke aanwijzing om uit te stappen, zo heb ik altijd geleerd, maar de Boerderij zou ik niet meteen in die categorie willen plaatsen.

Overigens wordt er op verschillende plekken op gewezen dat in de VS ook grote jongens en beroemde beleggers / speculanten als Ted Turner (CNN), George Soros en Warren Buffet al enkele jaren geleden in grond zijn gestapt. Als een soort aanbeveling. Amerikanen hebben mij verteld dat hier ook belangrijke fiscale motieven aan ten grondslag zouden kunnen liggen, in de vorm van een soort landbouwvrijstelling. Amerika kent een vrij forse belasting bij overlijden (voor degene die overlijdt, niet voor de erfgenamen) en die kun je nauwelijks ontlopen. Grond die je beboert (of laat beboeren) zou daarvan uitgezonderd zijn. En de heren hebben in ieder geval heel wat geld te vererven. Dus of dat nu een aanbeveling is?

Enfin, kredietfase drie geeft dus hypes en volatility. Zoals vandaag op de beurs te merken was. Tot de rente echt gaat stijgen en de economische groei wegvalt. Dan wil iedereen zowel de aandelenmarkt als de obligatiemarkt uit. Volgens sommigen kon dat overigens wel eens sneller zijn dan Citigroup suggereert. Hoewel: Aandelen China zijn nog maar 70% omhoog dit jaar.

En de kleine lettertjes: alleen geanalyseerde ervaringen uit het verleden zijn een garantie voor de toekomst

de noordzee, de noordzee

De Nederlandse politiek is soms helemaal in voor wilde ideeen. En dan doel ik dit keer niet op dierwelzijn, maar op het plan een polder van 75.000 a 100.000 ha voor de kust te maken.

Ik hoorde het gistermiddag op de radio toen ik voor zaken naar Flevoland reisde. Een opvallend idee: heel de wereld denkt dat we door de klimaatsverandering weg moeten van de kust en minstens op 15 meter boven NAP moeten gaan bouwen. Architect Adriaan Geuze publiceerde vorige week voor de overheid nog een kaart met daarop een rode cirkel rond Rotterdam en Almere omdat daar op min 5 wordt gebouwd en dat vond hij geen slim idee. Maar de politiek bedenkt dat aanval de beste verdediging is: we gaan de zee in. Zo'n nieuwe kustlijn (zoals die ook voor de Oosterscheldedam boven water komt) lijkt me wel een goed idee, en dat mag natuurlijk veel kosten (zolang het niet duurder is dan het ophogen en versterken van de huidige duinen).

Maar die polder heeft meer voeten in de aarde. Ik sprak een trouwe lezer van de PZC die meteen een argument zag om eerst in Zeeland maar eens wat minder te ontpolderen. Op de terugreis hoorde ik op BNR dat het de bedoeling zou zijn er graan te telen en natuur aan te leggen, dan is er op het vaste land plaats voor woningen en landbouw. En iemand begon over de Markerwaard.

Markerwaard revisited

Dat deed me terugdenken aan begin jaren 80 toen ik als jong onderzoeker mee mocht werken aan een studie waarin we de waarde van de grond in de eventueel in te polderen Markerwaard uitrekenden. We hadden denk ik een prima methodologie (twee van de senior projectleiders zijn dan inmiddels ook hoogleraar) en dat was maar goed ook want de uitkomsten bevielen weinigen - behalve degenen die voor het behoud van het IJsselmeer waren.

Het wordt dus tijd die studie weer maar eens af te stoffen. Kort gezegd komt het er op neer dat de waarde van die boven water te brengen grond voor landbouw of natuur hooguit de waarde van de landbouwgrond op het oude land is. Nu dus pakweg 35 a 40.000 euro per ha, dus 4 euro de vierkante meter. Toendertijd beredeneerden we dat de maatschappelijke waarde zelfs nog lager ligt. Niet zozeer vanwege de natuurschade (je kunt ook weer natuur maken en daar ging de studie niet over) maar omdat er granen en suikerbieten geteeld zouden gaan worden waar Brussels geld bij moest (dat is nu nauwelijks meer het geval) of pootaardappelen en bloembollen (waar we zo'n belangrijk marktaandeel hebben dat uitbreiding tot marktbederf leidt, en waarom zou de Nederlandse belastingbetaler lagere prijzen voor Amerikaanse of Duitse consumenten moeten subsidieren).

Kortom, zo'n polder van 100.000 ha mag zeker niet meer dan 4 miljard kosten. Anders kun je die natuur of nieuwe bebouwing beter aanleggen op het oude land. En daar lijkt me persoonlijk ruimte zat: de Zuidplaspolder waar net de bouwopgave door Rotterdam fors is verlaagd, het gebied ten zuiden van de N11 Leiden-Alphen-Gouda is ook al lang geen Groene Hart meer, Goeree Overflakkee (Stad aan 't Haringvliet wordt dan echt een Stad, en we maken den Bommelstad, zoiets stond al op toekomstkaarten van de Rotterdamse haven in de jaren 60), West Brabant langs de nieuwe TGV lijn, Flevoland langs de nieuwe Hanzelijn en zo kun je wel even doorgaan. De Gelderse Vallei en de Peel, gebieden die hoog scoren op de lijst milieu-hotspots lijken me ook goede kandidaten, en daar kunnen dierwelzijnsliefhebbers in de politiek zich vermoedelijk ook in vinden. Of een TGV-lijn naar de Blauwe Stad, dan is de plattelandsontwikkeling in het Noorden ook geregeld. Kortom een hoop alternatieven om het Noordzeeplan tegen af te wegen.

Als je al ruimte voor een nieuwe stad nodig hebt overigens. Er liggen de nodige studies van o.a. het RPB die er op wijzen dat de behoefte komende jaren gaat afnemen, tenzij we de grenzen voor immigratie opener maken. En we kunnen nog de hoogte in zou MVRDV zeggen. In de NRC las ik dat promotor Atsma bang is voor grondprijzen van 100.000 euro. Dat lijkt me een onjuiste angst: als er een industrieterrein gepland is, betaalt men zonder problemen al minstens het dubbele van dat bedrag en het viervoudige is bij woningbouw voor een Vinexwijk ook geen probleem. Dat is vele malen de landbouwkundige waarde. Dus wat dat betreft zijn er weinig nieuwe argumenten om grond bij te maken. De enige juiste afweging is degene die al eeuwen heeft gegolden, van de Beemster tot de Wilhelminapolder en Flevoland: zijn de aanlegkosten lager dan de landbouwkundige waarde.

Kortom, ik ben benieuwd naar het plan en de financiele doorrekening. Vooralsnog lijkt me voor de baggeraars meer werk weggelegd in mini-staatjes als Dubai, Hong Kong en Singapore die echt grond te kort komen en in het geld bulken. De Noordzeepolder komt me op voorhand voor de ingenieursbureaux over als een natte droom, met de nadruk op droom. Maar wie weet is de techniek zover dat het voor minder dan 4 euro de meter kan.

tulpen uit amsterdam - een fabeltje

Tulpen komen uit Turkije, niet uit Amsterdam. Althans botanisch. In de economie en -sinds Herman Emmink- in de populaire muziekcultuur worden ze wel met Amsterdam geassocieerd. En in de economie om twee redenen: de dominante positie van Nederland in de huidige bedrijfstak, maar vooral ook vanwege de tulpenmanie uit 1637. Een beetje beurskrach en er wordt weer melding gemaakt van een van de oudste beschreven crashes: de Nederlandse tulpenmarkt.


Nederland was in de Gouden Eeuw bevangen door een rage, voor de Viceroy en de Semper Augustus werden kapitalen betaald, oplopend tot 10.000 gulden (ofwel 5 jaarsalarissen voor een geschoolde ambachtsman); die handel stortte in en vervolgens waren -volgens een pamflet uit die tijd- wevers, garenkooplieden, blekers, studenten, schilders, apothekers, barbiers, bakkers, brouwers, winkeliers en jan en alleman vervallen tot de bedelstaf. Diepe armoede was hun loon voor het speculeren. Het halve land failliet en alsnog kreeg de schrijver Roemer Visscher gelijk, met zijn al twintig jaar eerder gedane uitspraak "een dwaas en zijn geld zijn snel gescheiden".


Onder deskundigen is al langer bekend dat die crash in de literatuur steed weer zwaar overtrokken wordt. Voor een deel broodje aap dat steeds weer tot de verbeelding spreekt. Er is nu een mooi boek over van Anne Goldgar: Tulipmania - money, honor and knowledge in the Dutch Golden Age". En Roelof van Gelder schreef er in de NRC van 20 juli 2007 een fraaie recensie over.


Het is waar dat vanaf het midden van de 16e eeuw de tulp geliefd werd. Net als exotische schelpen. Populair op schilderijen en in de tuin. Er werd in gehandeld en omdat bloembollen moeilijk te beoordelen zijn op momenten dat ze niet bloeien, was het een soort termijnhandel waarbij vertrouwen wel een erg grote rol speelde. En 'floristen' die de handel onderhielden als een soort market makers. In 1636 begonnen de prijzen te stijgen. Waarom is niet zo duidelijk, Goldgar speculeert dat een pest-epidimie voor veel erfenissen en geld onder groepen kooplieden had gezorgd en dat moest belegd worden. Dat leidde tot wat we nu kuddegedrag (herding) noemen en dat je ook nu in markten ziet: we gaan graan kopen omdat de prijzen stijgen en wel door zullen stijgen, en wachten dus niet tot we komend voorjaar het graan hadden willen kopen. En dan gaan echte speculanten en beleggers instappen die helemaal nooit graan willen hebben, maar alleen maar rendement.

Tot er -op vaak onverklaarbare reden- iets gebeurt en de markt over de top is. Bij de bloembollen gebeurde dat in februari 1637. Prijzen beginnen te dalen en iedereen wil de markt uit, er onstaat een stampede naar de deur. Dan vallen er slachtoffers.


Broodje aap
Wat er overtrokken is aan dat verhaal is niet bovenstaande, maar het idee dat half Nederland aan die speculatie meedeed en failliet ging. De tulpenhandel deed zich niet voor op het platteland en bleef beperkt tot Hollandse en Utrechtse steden, waaronder natuurlijk Amsterdam. De handelaren waren een beperkte groep mensen: kleine kooplieden, middenstanders, ambachtslieden veelal werkzaam in de textiel of de bierbrouwerij. Die mensen kenden elkaar (wat voor het benodigde vertrouwen ook wel nodig was) en in die tijd waren Nederlanders dol op speculeren, wedden, gokken, dobbelen en loterijen. Absurd hoge bedragen voor bloembollen kwamen voor, maar dat heeft in 1637 zelden tot een faillisement geleid. Wel vond de overheid het nodig maatregelen te nemen voor een goede afwikkeling van de crisis in deze beperkte sector, omdat het algemene handelsvertrouwen in het geding was. Kortom de sector had een fors probleem, maar van een stedelijke crash, laat staan een landelijke was geen sprake.

Blijft de vraag waarom het overtrokken beeld is ontstaan en blijft bestaan. Het is ontstaan door een Engels en een Duits boek uit de 19e resp. 18e eeuw die zeer selectief enkele niet-representatieve spotprenten uit de 17e eeuw hebben uitvergroot. Waarom het blijft bestaan is niet zo helder. Ik hou het erop dat een mooi verhaal met veel moraal niet door feiten kan worden ontkracht.

En tot slot: vergeet even het sombere herfstweer en vergeet niet om de tulpen te poten. Dit is het seizoen.

what's in a name

Al tijden geleden heeft de het Genootschap Onze Taal een fraaie CD gemaakt met daarop integraal met Adobe Reader doorzoekbaar alle belangrijke spreekwoordenboeken van 1840 tot 1950. Dus je kunt op "kaas" zoeken en je vindt dan alle uitdrukkingen met Kaas en de beschrijvingen van die spreekwoorden.

Nu is mijn voornaam niet zo veel voorkomend, maar hij levert toch 1 hit op, het mij niet bekende spreekwoord "hij komt te pas als Krijn te Basselt". Basselt ligt bij Voorst zo melden verschillende auteurs maar men tast verder in het duister. De betekenis zou zijn dat het gebruikt wordt om iemand aan te duiden die zich met een zaak bemoeit waar hij zich beter niet mee bezig had kunnen houden, en ook wel voor iemand die te laat komt.

Harrebomee meldt in 1858 ook "zij komt te pas als Trijn in Baffelt" en daar zou het dus wel eens een verbastering van kunnen zijn. Baffelt is dan Baflo in Groningen, waar ene Trijn tot een geselstraf werd veroordeeld, vluchtte en na verloop van tijd de stommiteit begin terug te keren in Baffelt op het moment dat er een geseling voltrokken werd, met als gevolg dat ze zonder verdere vorm van proces ook haar straf onderging.

Mooi verhaal, mooie CD.

nootmuskaat: een rectificatie

Zondag blogde ik hier over de nootmuskaat en de kruidnagelen, vaststellend dat het niet erg duidelijk is wie nu het VOC-monopolie in de Molukken doorbrak: vogels, de Fransen (Joep Habets) of de Engelsen (Cambridge History of Food). Inmiddels ben ik er terecht op gewezen dat ik twee zaken door elkaar heb gehaald: Habets schreef over kruidnagelen, SILVO, Kalkman en de Cambridge encyclopedie raadpleegde ik op nootmuskaat. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze beide een VOC-monopolie op de Molukken waren, maar het zou heel goed kunnen zijn dat het ene door de Fransen werd gebroken en de ander door de vogels of de Engelsen. Dus tegenspraak is er niet, maar vreemd blijft het wel. Waarvan acte.

foodmiles

Vorige week maandag blogde ik o.a. over foodmiles en liet doorschemeren dat geen geweldige indicator te vinden. Een van de lezers stuurde me een artikel van de mij bekende Vlaamse landbouweconoom Erik Matthijs en een aantal collega's met de titel "Energy Lifecycle Inputs in Food Systems: A Comparison of Local versus Mainstream Cases". De auteurs vergelijken de energie-input in lokale producten en in die van ver aangevoerde producten, en komen tot de conclusie dat lokale systemen het eerder wat slechter doen dan beter.
Over het algemeen kost het niet zo heel veel energie om een grote boot uit Zuid-Afrika of Zuid-Amerika te laten varen, en zeker niet per product. Zelfs invliegen met een jumbo is te overzien. Maar wat wel vervuilend is, is met de auto een kilometer doorrijden van de Albert Heijn naar de natuurvoedingswinkel - uberhaupt moet je gaan fietsen op korte afstanden. Of dat tochtje met de auto (bij voorkeur een antieke vervuilende cabrio) naar het platteland voor dat speciale kaasje.
Vervelend voor de Woodstock- en Kaboutergeneratie die het paradijs op het platteland zocht, maar als je duurzaam wilt leven biedt de grootschaligheid en compactheid van de stad heel wat meer kansen. Al was het maar omdat je zonder auto kunt, en alles wat je nodig hebt om de hoek kunt kopen, aangevoerd door volle vrachtauto's.
De beste oplossing lijkt me dan ook om te zorgen dat de kosten van CO2-emissie in de prijzen van de energie zitten (als dat met alle accijnzen en btw al niet het geval is). Dan kan ik gewoon op de prijs letten in de winkel om automatisch duurzaam bezig te zijn, en hoef ik niet na te denken over de juistheid van labels als foodmiles of varianten daarop.

Op de foto een Maastrichtse gevelsteen die aangeeft dat de vier Heemskinderen al door hadden dat 1 ros Beiaard energie-efficient is. Overigens een sage uit de Maasvallei.

Nootmuskaat: wie weet hoe het zit

Wie kent het ware verhaal van nootmuskaat en vooral de verspreiding van de boom van de Molukken (Ambon en Banda) naar Grenada? Vandaag blijven mijn bronnen in gebreke. Ik las in M, het magazine van NRC-Handelsblad een verhaal van Joep Habets over het streekproduct Friese Nagelkaas. Dat is een harde kaas, oorspronkelijk een bijproduct van de boterproductie waardoor de kaas na anderhalve dag afromen licht zurig en minder vet was. Daarmee was het een wat inferieur product dat wel als voordeel had dat de V.O.C. het mee kon nemen op zijn reizen. De volvette Goudse haalde de evenaar niet. En sinds de V.O.C. wordt het met nootmuskaat gemaakt, zo is die cirkel rond. De V.O.C. had heel lang een monopolie op de nootmuskaat productie in de Molukken en op export van de boom stond dan ook de doodstraf. Maar vroeg of laat sneuvelen monopolies.

Fransen, Engelsen of de vogels
Habets schrijft dat het monopolie gebroken werd door de Fransen die enkele bomen naar buiten wisten te smokkelen. Wat schetst mijn verbazing toen ik vanavond bij toeval in de keuken een leeg zakje van specerijenleverancier SILVO in handen had, nota bene met het label V.O.C., dat meldt dat het monopolie last had van nootmuskaat-etende vogels die zaden overbrachten naar andere eilanden. Zou kunnen, maar dat moet dan toch ook al voor de V.O.C. tijd gebeurd zijn, zou je denken. SILVO meldt ook nog dat naast de Molukken nu Grenada een grote producent is.
Tijd om de onvolprezen Kalkman te raadplegen, die alle cultuurbomen in kaart heeft gebracht. Die bevestigt Grenada, meldt dat Constantinopel in zijn hoogtijdagen al kruidnagelen kende, maar houdt zich niet bezig met de vraag wie het monopolie gebroken heeft, de vogels of de fransen. Dan maar de grote autoriteit, de Cambridge History of Food. En die komt met een derde lezing (en bevestigt de bekendheid van de nootmuskaat bij de Romeinen): de Molukken wisselden in Engels-Nederlandse oorlogen nog al eens van eigenaar, en de Engelsen zouden op zeker moment besloten hebben het zekere voor het onzekere te nemen en enkele bomen naar Signapore en vandaar naar Grenada over te brengen. Monopolie gebroken of althans omgezet in duopolie. Geen woord over de Fransen en de vogels.
Wie het weet mag het zeggen.

in Zuid Limburg

Je hebt het enkele dagen zonder deze blog moeten doen - we waren voor een korte verlate herfstvakantie in Zuid Limburg. Om te beginnen blijken de ideelbeelden van het RPB (zie de blog van woensdag) ook onderweg herkenbaar. In Roermond bezochten we de binnenstad en het outlet center in wat eens een kazerne was - dat laatste maakt nu reclame dat de binnenstad op 2 minuten wandelen ligt. Kortom een beetje stad heeft minimaal twee centra. [Defensie heeft aardig geboerd door al dat vastgoed in en bij oude binnensteden af te stoten.]

En vervolgens wandelden we in de gouden glans van het nationale park Meinweg (foto). De geschiedenis daarvan is boeiend (een oud gemeenschappelijk bezit dat later aan de betrokken dorpen in Nederland en Duitsland is opgedeeld en nu weer 1 internationaal park is) en het bos is er voor een groot deel aangeplant voor mijnhout: grove den dus. Hoezo natuur. Overigens ligt de IJzeren Rijn er mooi bij, en zou zo weer te gebruiken zijn. Veel mensen (ongetwijfeld niet in de laatste plaats de campingbewoners) zijn daar tegen, maar voor het geld dat we met het gebruik verdienen zouden wel eens heel veel ha snijmais in natuur kunnen worden omgezet. Is dat al eens uitgerekend?

Maastricht

En geen bezoek aan Zuid Limburg zonder een dagje Maastricht. De stad is nog weer mooier: een voor mij nieuwe brug, Ceramique is klaar zo lijk het en in de bibliotheek houdt men de herinnering aan het ter plekke geproduceerde BoerenBont levend (en daar zijn meer stijlen van dan ik wist - zoals iedereen associeer ik het met model nr 15). Wij dineerden gepast in het trendy Witloof [foto] waar de serviezen wel erg camp zijn en van de rommelmarkt lijken, de sfeer zeer plezant Vlaams en het eten voortreffelijk. Aanbevolen.

Net als bezoeken aan Thorn (met de kapel van Loreto voor de liefhebbers) en Weert, die we op de terugweg brachten. En tot slot reden we door de Peel, naar een mega-bamboekweker die we in de middle of nowhere toch vonden. Dat is weer eens wat anders dan mega-varkensstallen - waar mij nog wel ruimte voor leek maar lokale gesprekspartners zagen er weinig in.