bezit is het einde van het vermaak

Bezit heet het einde van het vermaak te zijn. Een typisch Nederlands spreekwoord (is dat zo?), waarbij je vermaak wel als handel moet zien, want economen komen er steeds meer achter dat het bezit van iets er juist toe leidt dat mensen het ook willen houden.

Geef de ene helft van de klas een koffiebeker en de ander helft een plak chocola die evenveel waard is, en betrekkelijk weinig mensen willen direct daarna ruilen, ook al brengt dat ruilen geen kosten mee. Sterker: vraag van te voren wie een koffiebeker wil en wie chocola, deel willekeurig de spullen uit, en nog steeds willen betrekkelijk weinig mensen ruilen. Dat is makkelijk met kinderen aan tafel, maar het lijkt niet erg rationeel.

Hersenonderzoek suggereert dat mensen bang zijn wat te verliezen. Blijkbaar gebeurt er wat als je een koffiebeker uit het rek van de winkel pakt en afrekent waardoor het specifiek jouw koffiebeker wordt.

Economen spreken van het endowment-effect, een engelse term die zo iets betekent als dotatie of begiftigd zijn met, maar misschien moeten we het maar gewoon het bezitseffect noemen. Economen willen bij dat soort irrationeel gedrag graag weten of dat nu echt irrationeel is (dat zou een klap voor het vakgebied zijn), of "anders" rationeel omdat we dat evolutionair geerfd hebben van onze voorouders.

.

Broodje pindakaas voor de aap

En dus doet men proeven met apen, die men eerst moet leren ruilen. Als ze kunnen kiezen heeft 60% heeft liever een sapje dan pindakaas (helemaal mijn type aap). Geef je ze pindakaas, dan wil toch 80% het spul houden en niet ruilen (stam ik vermoedelijk van die andere 20% af). Tot vreugde van de economen, want het zit in onze genen. En dan vooral als het om eten gaat, niet bij speelgoed. Zo zie je weer maar: eten is van een groter belang en anders dan speelgoed, dat ook van recenter datum in de geschiedenis is.

Ene Steffen Huck (University College, Londen) heeft nu een hypothese bedacht die op handel is gebaseerd: daar waar er markten zijn, kun je naar een andere verkoper als je wat nodig hebt. Maar in kleine samenlevingen zijn die er niet, dus als je weinig handelt en een hoge prijs vraagt voor wat je al in je bezit hebt, krijg je betere prijzen want vroeg of laat komt er wel iemand langs die veel wil betalen. Anders gezegd: de inkoop is moeilijk, het is een verkopersmarkt. En dat mechanisme van niet te snel verkopen in zo'n markt is evolutionair gunstig, dus er is miljoenen jaren op geselecteerd. Zo is het vakgebied niet alleen gered, het blijkt zelfs nuttig bij het begrijpen van dit "anders rationeel".

.

Dit zijn niet alleen academische spelletjes want het bezitseffect heeft allerlei consequenties: zo willen mensen vaak veel geld om een standaard clausule in een contract (die ze al hebben) op te geven, meer dan ze zouden betalen om die clausule tot stand te brengen in een nieuw contract. En het helpt niet aan de WTO onderhandelingen om rechten die men heeft af te ruilen.

Volgende stap is ongetwijfeld het testen van andere irrationele effecten met apen, zoals de framing problemen (het hangt van de presentatie van gegevens af hoe je besluit), de confirmation bias (mensen zoeken argumenten bij hun gevoelsmatig gevormde vooroordelen) en het bandwagon effect (mensen apen anderen na).

Ontleend aan The Economist, 21.6.2008: The endowment effect - It's mine, I'll tell you

Op de foto nostalgisch koren en een oude boerderij in herbouw: werkt het bezitseffect ook in de wens naar nostalgische multifunctionele landbouw?