kip zonder poten

Economisch heeft een kip teveel poten. Een mooie stelling van mijn collega Peter van Horne in het Magazine van NRC van gisteren. Gerard van Westerloo maakte een interessante rapportage van de vleeskuikenhouderij en de twijfel bij alle partijen rond ethiek. Als burger-dominee hebben we een mening over de ethiek van de dierhouderij en benoemen volksvertegenwoordigers om er wat aan te doen. Als consument-koopman kiezen we in de supermarkt voor het goedkope filetje. De poten gaan voor weinig geld naar Rusland.
Het gesleep met de dieren doet van Horne ook verzuchten dat er heel wat geld bespaard zou worden als we de bedrijven op 1 locatie zouden integreren. Waarmee de varkensflat weer in beeld komt, een MVRDV idee dat Wageningen UR collega Bram Bos onlangs als Groen Links raadslid in Amsterdam nog eens onder de aandacht en in de problemen bracht. Een mooi idee overigens omdat het ons dwingt tot nadenken en het afwegen van de 30% rationaliteit dat dit goed te doen is als ruimte schaars is (ook voor dierwelzijn) en de 70% onderbewustzijn dat dit niet past.
Toch zie ik die mega-bedrijven nog niet meteen van de grond komen. Het huidige systeem van gedistribueerde productie op allerlei bedrijven heeft het voordeel dat je arbeidskrachten (boeren) met een hoog kennisniveau voor weinig geld kunt inschakelen. Die mensen willen voor 10 a 15 euro per uur werken, ongeacht of dit in het weekend of door de week is, o.a. omdat voor hen er in onze belastingwetgeving weinig verschil is tussen bruto en netto en omdat ze na hun 40ste weinig alternatieve werkgelegenheid zien. Kom daar bij een geschoolde operator in de haven eens om - die kost je al snel bruto 50 euro per uur tijdens normale kantooruren en probeer hem niet te ontslaan. En dan is er nog de risicodeling en de flexibiliteit van het systeem. Als het wat minder loopt in de sector, kunnen makkelijk een aantal bedrijven worden afgekoppeld (jaarlijks stoppen er toch een aantal), of ze kunnen meedelen in de verliezen. Maar misschien staat er een venturecapitalist op die dat wel voor zijn rekening wil nemen of kan wegzetten in de kapitaalmarkt.
De echte bottleneck voor de megabedrijven (een discussie die ook al 25 jaar geleden werd gevoerd rond de Agarfabriken), is vermoedelijk het politiek verzet. Want de burger-dominee en consument-koopman zijn niet alleen twee kanten van een Nederlander, het zijn deels ook twee groepen. De ene denkt uit een rationalisatie / efficiency paradigma. De ander vindt dat niet meer geldig en komt tot nieuwe normen en waarden. Tegen de tijd dat de trein werd uitgevonden, konden we ons nog niet voorstellen dat we dagelijks honderduizenden mensen over een afstand van 50 km zouden verplaatsen om in kantoorflats bij stations op de 20ste verdieping te werken. En bij de eerste wolkenkrabbers konden we ons nog niet voorstellen dat we binnen 100 jaar ook in een dorp als Dronten de bejaarden in een verzorgingstehuis op de 5e verdieping zouden stoppen, lekker makkelijk voor ze in het dorpscentrum. Of, om sommige dierenliefhebbers aan te halen, in de 17e eeuw konden de Middelburgse slavenhandelaren en de plantage-eigenaars in Charleston zich een verbod op slavernij niet voorstellen.
De vraag is nu natuurlijk of we werkelijk in zo'n paradigma shift zitten, die zich uitbreidt in de voorloperlanden van Scandinavie, Nederland en Engeland en vandaar de wereld verovert. Of dat het zo'n vaart niet loopt. Het zou wel eens op het laatste uit kunnen draaien omdat de globalisering het wint: bij verdere liberalisatie van de handel verdwijnt een deel van de productie naar Brazilie en Azie. De vraag hoe we de dieren houden en of we er oerwoud voor kappen ligt dan niet meer op onze deurmat, maar lekker ver weg. Wat dan resteert zijn verhalen bij de Chinees dat je ze in China kippen in kooien in wolkenkrabbers houden en dat je er ook hond kunt eten, zonder het verband te zien met de ingevlogen sateh. Dan wint vermoedelijk de consument-koopman. Zolang er maar geen kinderarbeid aan te pas komt.