nostalgie

De NRC van afgelopen zaterdag had voor de liefhebber van de combinatie economie en cognitieve psychologie een groot aantal interessante bijdragen. Reclameman Eugene Noorda blikte terug op de verkiezingen en sabelde het idee van een toekomstig premier Bos in rood jack op een zeepkist neer. Marketing en Psychologie, zo stelde hij, gaan uit van de regel dat 30% rationeel beslist en 70% onderbewust. En dat onderbewuste niveau spreekt Jan Marijnissen in redelijk pak, met nostalgie naar Joop den Uijl veel beter aan.
Psycholoog Constantine Sedikides heeft uitgezocht dat nostalgie de sociale verbondenheid versterkt. De meest opgehaalde herinneringen zijn positief en nostalgische mensen ervaren hun leven vaak als zinvol. Dat deed me denken aan het recent hier gemelde inzicht dat wie verhalen vertelt langer leeft. Sedikides onderzoekt nu cultuur van ondernemingen: kan het ophalen van herinneringen in een bedrijf (over vroegere successen bijvoorbeeld) leiden tot trouw en arbeidstevredenheid. Ik heb de indruk dat dit bij Wageningen UR al wordt uitgetest, want het huisblad Resource doet momenteel veel historie in zijn kolommen - vorige week weer over een wereldberoemd Wagenings politiek tekenaar uit de eerste wereldoorlog. En de uitslag van de medewerkerstevredenheidstest was niet best.
De nostalgische gevelsteen (recent gefotografeerd in Heusden) is hier afgebeeld vanwege nog een ander interessant onderzoek waarover de NRC rapporteert: wie aan geld denkt, wordt vanzelf individualistischer in zijn opvattingen en handelen. De gedachte aan geld maakt mensen minder hulpbehoevend en minder behulpzaam, zo constateerde een team onder leiding van Kathleen Vohs van de universiteit van Minnesota in Science. Mensen met een screensaver werken liever solo aan een creatieve opdracht dan collega's met een geldloze screensaver. En vergelijkbare priming testjes. Wie samenwerking wil bevorderen, moet het dus wellicht minder over geld hebben. Kunnen we in Wageningen misschien ook nog wat van leren. 

milieueffect voedsel

Vandaag bezocht ik een debatbijeenkomst bij VROM waarin een Europees rapport werkt gepresenteerd over de milieueffecten van producten. Ondanks de opstelling van de stoelen was het op zijn best een discussiebijeenkomst want de stellingen waren geen discussiestellingen. Maar daarom niet minder interessant.
In een meta-analyse hebben TNO en CML uitgevonden dat vooral ons huis, ons eten en ons transport milieuvervuilend zijn. Verzekeringen, bankdiensten en onderwijs zijn milieuvriendelijk. Dat lijkt me, ook wat betreft voeding (waar vooral veehouderijproducten slecht scoren) geen schokkend nieuws. Hoogleraar Jan Pen zei in de jaren 70 al dat het pas wat wordt met het milieu als we in onze vrije tijd ons beperken tot piano spelen. Dat leek hem de meest vriendelijke vorm van consuminderen.
Minder eten en nog een credit card extra nemen is ook niet de oplossing, dus het zal van productieprocessen moeten komen die schoner zijn. En dan, zo heb ik betoogd, is de kwaliteit van management erg belangrijk: verschillen tussen bedrijven zijn groot. Of een forse belasting op milieubelasting in plaats van op inkomen of btw.

[op de foto een scala aan oude en nieuwe energie in Zevenhuizen, inclusief de spruitenstronken voor de vergisting in de biobased economy] 

verkiezingsaffiche

Ik kom nog even op de verkiezingen van vorige week, die voor het eerst - met twee zetels - de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer bracht. Het affiche Ontwapenend van de PSP uit 1971 is gekozen tot het beste Nederlandse verkiezingsaffiche op www.reclamearsenaal.nl. Terecht lijkt me, ook vanuit de invalshoek van het platteland.

Je zou verwachten dat het affiche ook in de wandelgangen 'ontwapenend' genoemd zou worden, of -zoals in de kunst- het affiche met het naakt. Maar velen kennen het als het affiche met de koe. Blijkbaar was de koe in de wei ook een pacifistisch beeld.
Overigens herinner ik me uit mijn middelbare schooltijd dat het affiche (althans in Harderwijk) de nodige protesten opriep - en ook ik vraag me nu af of de amerikaanse site blogger.com waarop deze weblog geschreven wordt, dit als kunst of als porno zal behandelen.

Overigens was deze affiche niet de enige die aan landbouw en platteland doet denken. Zo is er onder andere bijgaand affiche uit de crisisjaren van de SDAP.

terug van afwezigheid / internet op het platteland

Door persoonlijke omstandigheden zijn er twee weken voorbij gegaan zonder blogs. We pakken de draad weer op, ook met achterstallig werk.
Overigens nog een observatie die voortkomt uit die omstandigheden: de leefbaarheid van het platteland wordt inmiddels ook nog een beetje geholpen door het internet. Zoals hier eerder betoogd valt het met die leefbaarheid in Nederland wel mee, maar met name openbaar vervoer kan voor ouderen en jongeren nog wel eens een probleem zijn. Goed dus om te merken dat sommige kerken nu overgaan zijn tot het realtime beluisterbaar en downloadable maken van hun kerkdiensten. Zie bijvoorbeeld
www.protestantsegemeentebiddinghuizen.nl

Grondbezitters moeten voor immigratie kiezen

Tot de weinig belichte motoren van de Nederlandse landbouw behoren de gelden die vanuit de stad via de projectontwikkelaars de landbouw instromen. De vraag naar bouwgrond leidt tot hoge grondprijzen en wie dat geluk ten deel valt, kan elders schaalvergroting realiseren. Het is de vraag of dit mechanisme nog lang bestaat. De cijferende Planbureaus CPB, MNP en RPB hebben scenarios voor 2040 doorgerekend en komen tot de conclusie dat in drie van de vier scenario’s er na 2020 geen noemenswaardige extra ruimte in Nederland meer nodig is voor bedrijfsterreinen en woningen. Er is dan een afnemende bevolkinsggroei en de beroepsbevolking wordt kleiner. Zeker buiten de Randstad. Alleen in een scenario met veel immigratie waarbij de bevolking nog met een paar miljoen toeneemt, zal de grondontrekking fors doorzetten. Wie belang heeft bij blijvende hoge grondprijzen, moet dus voor immigratie kiezen.
Verder kun je op basis hiervan speculeren of schaalvergroting van bedrijven in de landbouw straks makkelijker wordt omdat grondprijzen dalen – de grondmarkt wordt dan normaler en het is dan niet alleen meer weggelegd voor wie wordt uitgekocht. Mogelijk gaat de schaalvergroting dan sneller want meer ondernemers kunnen meedoen en kopen voor een miljoen euros meer ha’s. Verder zou het gering groeiende, tot onder bepaalde omstandigheden zelfs dalende arbeidsaanbod wel eens voor een nog grotere ontrekking van arbeid aan de landbouw kunnen zorgen (elders is arbeid schaars), met dus ook schaalvergroting, automatisering en mechanisatie als gevolg. Ook wie kleinschalige romantische landbouw wil, kiest dus voor een globalisatie scenario met veel immigratie.
Zou er nog een partij te vinden zijn die daar voor is?

L.H.J.M. Janssen, V.R. Okker en J. Schuur: Welvaart en Leefomgeving – een scenariostudie voor Nederland in 2040. CPB, MNP en RPB - 2006

van cooperaties

Cooperaties trokken de afgelopen dagen mijn aandacht. Donderdag hield de NCR zijn jaarlijkse cooperatiedag, traditiegetrouw in het Spant in Bussum. De toog(mid)dag ging over cooperaties in den vreemde, gevolgd door een -wat mij betreft- zeer gezellige instuif in de brasserie met oude en nieuwe bekenden.

In de globaliserende voedingsketens is de functie van cooperaties niet meer het locaal bijeenbrengen van het aanbod en dat zo goed mogelijk afzetten en zo tegenwicht bieden aan de particuliere handel. Daar waar de concurrentie wereldwijd wordt uitgevochten kun je er niet omheen om wereldwijd acte de presence te geven. Campina doet dat bijvoorbeeld in Rusland, die andere grote europese markt, door daar de concurrentieslag in de toetjesmarkt met Danone aan te gaan. Dat brengt wel de nodige investeringen mee en de aloude vraag is dan of leden dat geld ook beschikbaar willen stellen. Dat was in de lezing en wandelgangen eigenlijk geen echt thema, wat mij leert dat meer dan 10 jaar geleden ook de leden de wereldwijde concurrentie begrepen hebben en de consequenties aanvaarden.

Een ander interessant voorbeeld is Agrico, dat actief is in o.a. Polen en Roemenie - maar niet meer in Rusland, China en India. Reden: het ontbreken van goede bescherming van intellectual property rights, in dit geval het kwekersrecht. Copyright is daar de right to copy, zo constateerde Agrico directeur Cees van Arendonk. Met snelle vermeerderingstechnieken worden ook nu al in Europese winkels gekochte aardappelen daar illegaal doorvermeerderd.

Hoe boeren inspelen op globalisering werd me ook gisteravond weer eens duidelijk. Met het management van Nautilus hadden we een etentje, ook een beetje ter afsluiting (althans dat hopen we maar) van 5 jaar reorganiseren in een globaliserende voedselketen. Plaats van handeling was Creil, waar tulpenteler en ex-wethouder Jos Becker nu een activiteit heeft gestart als importeur van zuidafrikaanse wijn. Groot Vertroue heet zijn boerderij nu, en je kunt er een leuke proeverij meemaken, eventueel met diner. Een mooie business, waar ik nog twee leerpuntjes uithaalde: er blijkt nog steeds een subsidie te zijn op import van zuidafrikaanse wijn om het land er na de outspan-sinasappelen boycot weer bovenop te helpen. Maar waarvan je je wel kunt afvragen of de zwarte medemens daar nu echt van profiteert. Het zou me niet verbazen als dit geld weglekt naar de consument via de positie in het C1000schap en naar de blanke wijnboeren in Zuidafrika.

En verder is de opstart van zo'n handel wel gebaat met het (her)gebruik van een akkerbouwschuur op het platteland, die zo ook weer benut wordt. En het is een mooie nieuwe functie voor leegstaande gebouwen op het platteland. Zolang het landschap er niet mee aangetast wordt lijkt me een brede invullling van bestemmingsplannen een goed idee. Maar soms zie je het uit de hand lopen en verandert een erf in een complete autohandel, liefst goed zichtbaar vanaf de weg. Terwijl anderen een duur terrein aan een autoboulevard moeten kopen. Bewaken van schoonheid, bevorderen van ondernemerschap en een level playing field zijn niet altijd samenoplopende doelen. Maar in Creil dus wel.

nederlandse multifunctionaliteit / semigratie

Twee leuke bijeenkomsten vandaag. Vanmiddag zaten we op de bloemenveiling Aalsmeer bijeen om te praten over semigratie. Ik blogde daar al eerder over. In andere sectoren heet het Foreign Direct Investment (FDI) of offshoring, maar de agrarische sector heeft dankzij een Alterra project daar nu een leuke eigen naam voor, die al een begrip is. Een transitie is in ieder geval voltooid: als je vroeger aan de verkeerde kant van de Aalsmeerderweg woonde kon je geen lid worden van de veiling Bloemenlust. Later gold dat voor mensen van de andere kant van het Noordzeekanaal resp. de Middelandse Zee. Dat was in de tijd dat er ook nog discussie was of je buiten het Westland wel goed groente kon telen [jaren 80] en of de voorlichting wel boeren over de grens (betaald) mocht adviseren [jaren 90]. Nu zijn de ketens echt wereldwijd en heeft de veiling 130 buitenlandse leden (en niet alleen Nederlanders in den vreemde). De rest van de bevindingen komt t.z.t. wel in een nieuw Alterra rapport.
Vanochtend spraken we in Wageningen over multifunctionele landbouw: het idee dat een landbouwbedrijf niet alleen voedsel (en bloemen) produceert, maar ook andere producten en vooral diensten kan voortbrengen. Interessant is de internationale kant van dat vraagstuk: het is een begrip dat vooral in het buitenland en in het kader van het landbouwbeleid is opgekomen. Sommige critici zien er vooral rentseeking gedrag in, waarin de sector onder het motto van leegloop van het platteland probeert de subsidiestroom van een nieuwe onderbouwing te voorzien. Anderen zien het wat positiever en wijzen bijvoorbeeld op ervaringen met onderhoud van ski-gebieden en toerisme in de Alpen. Nederland is vooral een produktieland waar leegloop van het platteland nauwelijks bestaat en zeker niet door het verdwijnen van landbouw komt. Dat associeer je dus met specialisatie, niet met multi-functionaliteit. Maar wellicht dat er op het vlak van de vercommercialisering van die nieuwe functies (zorg, recreatie) in de peri-urbane landbouw toch iets bijzonders aan Europa te melden valt. Nieuwe arrangementen met zorgverzekeraars, projectontwikkelaars e.d. zouden we dan in de etalage moeten zetten.

Ook het Duitse landschap is niet meer wat het was

Duitsers staan bekend als verknocht aan hun Heimat en Boden. Waar velen weten dat in Nederland alles wel een keer op de schop is geweest, en oernatuur niet meer bestaat, hebben we bij Duitsland nog wel dat romantische beeld.
Onzin, zo blijkt uit een voortreffelijk boek van de Harvard hoogleraar David Blackbourn. Hij schreef 'De verovering van de natuur - water, landschap en 'the making of modern Germany'. Hoofdstuk 1 stal meteen al mijn hart, maar dat komt omdat het over de Oderbruch gaat, een Nederlandsachtig polderlandschap achter Berlijn, langs de Oder. Ik ken het een beetje omdat mijn zwager er boert. Onder Frederik de Grote in de 18e eeuw op het barbaardom veroverd door inpoldering. Andere hoofdstukken gaan over het rechttrekken van de Rijn, de aanleg van Wilhelmshaven en de veenkolonien, de aanleg van stuwdammen (met meren die vervolgens door de natuurbescherming werden omarmd) en de landschapsactiviteiten van de Nazis in het wilde oosten. En het boek eindigt weer in de Oderbruch bij de overstromingen van 1997. Ik hoop er van de zomer bij de oude boerderij van Daniel Albrecht Thaer (de eerste landbouwkundige in Duitsland) een kijkje te nemen.
De mooiste quote van het boek staat in de introductie en wil ik je niet onthouden:
We regularly encounter engineers trying to fix problems that were problems only because the previous fix had not worked. An every time their mantra was the same: This time things would be different! Score one for the pessimists. But the same point also cuts the other way. What nature conservationists wanted to conserve at any given time was the status quo at a particular point between one set of human interventions and another - the residue of yesterday's progress, after it had acquired a patina of 'naturalness'.

David Blackbourn: The conquest of nature - water, landscape and the making of modern Germany. Random House, 2006.