Dit is mijn hof

Een vaste lezeres van deze blog en de PZC had me al enige tijd aangeraden het boek van Chris de Stoop te lezen "Dit is mijn hof". Vorige week was De Stoop te gast op het instituut en dus reden om het boek uit te lezen. Het is een mooi en nostalgisch boek. De Stoop karakteriseerde vorige week zelf het boek als nostalgisch en dat vond hij een positieve waarde.

Voor wie het niet gelezen heeft: De Stoop beschrijft zijn ervaring als globe-trottend journalist en reporter, die na de opname van zijn moeder in een verzorgingstehuis (na een val waarna zich ook Alzheimer openbaart) en de daarop volgende zelfdoding van zijn broer terugkeert naar de boerenhoeve in het land van Waas (net over de grens bij Hulst). En daar mid-life ontdekt dat hij meer boerenwortels heeft dan hij wellicht zich bewust was in zijn succesvolle schrijversloopbaan en dat hij als laatste de deur dicht zal moeten doen van de boerderij. Wat natuurlijk vragen oproept over hoe je je tot die boerderij en je familie verhoudt. Dat sluiten van het bedrijf zou vermoedelijk toch ooit gemoeten hebben, mogelijk ook wel door de auteur, maar in deze streek is een felle strijd gaande tussen de natuurbeweging die zijn ziel verkocht heeft aan de haven van Antwerpen en de boeren die zich niet begrepen voelen, zeker niet als ook de Prosperpolder en de Hedwige onder water moeten.

De auteur schrijft mooi over het 1000 jaar oude cultuurlandschap, de verhalen die daar bij horen, de lokale kennis, het mooie van de geploegde akkers. Jacques Brels' Vlakke land uitgesponnen in woorden met een vleugje van Sonneveld's Het Dorp. Ik weet nog hoe het was. Of in het genre van de film: Het is een schone dag geweest van Jos de Putter. Voor iemand als ik die dat uit o.a. de Zuidwestelijke delta kent is het een fraaie, sfeervolle herkenning van beelden. Temeer omdat er soms een mooie Vlaamse en Zeeuwse uitdrukking of vergelijking wordt gemaakt. En de liefde voor het vlas, ook dat verdwijnt niet meer als je er mee opgegroeid bent.


Met de loop der tijden verdwijnen er dingen.. Dat is jammer maar ja, straks is er ook een generatie die niet meer weet van Radio Luxemburg en Radio Veronica en die andere zeezenders met hun verhalen. Om maar eens een voorbeeld te geven van nostalgie buiten de boerenwereld. Goed dat het wordt opgeschreven en dat we er van genieten, maar is het een probleem dat een volgende generatie het anders beleeft? Onze denkwereld is een heel andere dan die van de generatie van een eeuw geleden.

Een ander punt van De Stoop lijkt te zijn dat de boeren van het type zoals zijn broer aan het verdwijnen zijn: de mensen die in de eerste plaats voor hun dieren en gewassen lijken te leven, zich soms daarin meer kunnen verplaatsen dan in de grote wereld, waaraan ze via een lokale handelaar of commissionair slechts hun producten verkopen. De economie selecteert en de boer van nu heeft competenties als zakenman, mkb-er, wordt bedolven met administratie van de overheid en ketenpartijen die hem niet meer op het blauwe oog vertrouwen - er is teveel geknoeid met hormonen en meer. Herkenbaar, Maar stilstand is geen oplossing. Dat weten boeren maar al te best, die steeds weer met nieuwe ontwikkelingen worden geconfronteerd.

Bovenal stelt het boek de natuurbeweging aan de kaak die gaat voor de maakbare natuur, de nieuwe wildernis en daarbij ook nog een pact met de havenautoriteiten sluit, waardoor de boeren de dupe worden. In België zit het Natuurpunt in het bestuur van het Havenbedrijf, ziet de landbouw als natuurvernielers zodat het voor scheiding in plaats van verweving kiest, en zo gaan havenuitbreiding en natuurcompensatie hand in hand. Je krijgt de indruk dat dit knulliger wordt uitgevoerd dan in Nederland: ongebruikte havendokken, afrekenen van de nieuwe natuur op doelsoorten zonder rekening te houden met het feit dat dit het land van Reintje de Vos is, en kleinzielig onteigenen in een onduidelijk proces en niet ruimhartig wildschade compenseren. En havenbaronnen die de zijde van de boeren kiezen van een baggeraar in de Hedwige tot de jagende eigenaar van de Katoen Natie in Zaligem.

De kaft van het boek claimt dat het boek illustratief is voor het feit dat overal in Europa boeren verdwijnen. Dat is nog maar de vraag. Niet overal liggen havens met natuurcompensatie. Wel speelt overal de schaalvergroting en de selectie van boeren die passen in de agro-industriële ketens - de rest kan de schaalvergroting maar lastig bij houden. De vooruitgang heeft altijd een prijs.

Twee zaken vielen me op en ik had dus de kans om het de schrijver te vragen. De ene is dat zijn ouders immigranten in het gebied zijn. Ofwel, je wortelt zo te zien dus snel in de streek waar je geboren bent en opgroeit, en neemt als de inburgering goed gaat de verhalen en de historie in je op. Is het dus zo erg dat boeren soms zich moeten verplaatsen? Een goed antwoord heb ik er niet op gekregen, ik denk dat de auteur dacht dat ik zijn authenticiteit en de werkelijkheid van de verhalen in twijfel trok. Dus ik blijf bij het idee dat verhalen niet alleen in de familie voortleven, maar ook in nieuwkomers.

Op mijn tweede punt kreeg ik wel helder antwoord. Of dit niet 20 jaar eerder geschreven had moeten worden en of het dan anders gelopen was met de streek. De Stoop schreef ook toen al een boek: De Bres, dat deels over Doel gaat en op zich ook goed verkocht, maar niet de bestseller werd die hij met Dit is mijn hof realiseerde. Dit boek is ongetwijfeld persoonlijker, en dat kan het succes verklaren, maar ik denk dat het ook de tijdgeest is. Ofwel: er is sprake van golfbewegingen en net zoals het doorschieten in de chemie en hormonen in de landbouw moeilijk te voorkomen was, geldt dat ook voor de natuurcompensatie.

Enfin, die prijs van de vooruitgang is hier mooi gedocumenteerd. Wie iets heeft met de klei en de boerencultuur van de delta doet er goed aan het boek te lezen, als je althans tegen een beetje nostalgie kunt. Wie zich ergert aan de nieuwe natuur met zijn doeltypen en soorten kan ook zijn hart ophalen. Maar of de agro-ketens er anders door ingericht zullen of moeten worden betwijfel ik, en dan mag er eerst nog wel een alternatief worden verzonnen. Wel geeft het boek goed aan dat je verhalen over gebieden moet vertellen, dat verbindt. Was er voor elke streek maar zo'n boek, dat zou helpen voor de omgevingsvisies.