Paul Mason over golven

Na de Brexit las ik Paul Mason: Post-Capitalism – a guide to our future. Een aanrader van een van de collega’s. Ik koppel het aan de Brexit omdat deze Engelse auteur zich buigt over de economische crisis en twee scenario’s ziet: of de elite houdt het systeem over eind in een wat afgezwakte vorm en blijft de kosten afwentelen op grote groepen mensen met een steeds lager inkomen (en het milieu), of de consensus breekt, het is over met globalisering, internationale samenwerking valt uit elkaar en bedekte conflicten breken weer uit in het centrum van het systeem. Een herhaling van het jaren dertig scenario.
Mason vindt beide scenario’s niet aantrekkelijk en wil een eind aan het kapitalisme (hij verklaart zich socialist) of in ieder geval het neo-liberalisme waarin de rol van de staat geminimaliseerd wordt. Voor dat laatste is wat te zeggen, het eerste gaat me wat ver – althans als het je gaat om economisch gedrag. Dat verandert op heel lange termijn soms wel wat (doordat normen en waarden of de kijk op de wereld veranderen), maar het eind van het systeem is me iets te vaak voorspeld. Economie is menselijk gedrag en dat reageert door de geschiedenis heen behoorlijk consistent op prikkels. Toch maar even doorlezen, en dat is de moeite waard. Mason ziet kapitalisme als een complex adaptive system dat (van tijd tot tijd –kjp) de grenzen van zijn aanpassingscapaciteit bereikt. Hij heeft een mooi hoofdstuk over long wave theorie (Kondratieff, Schumpeter, Perez). Gevolgd door een overzicht van de marxistische economie, die me niet eerder zo helder duidelijk was gemaakt (maar veel las je daar afgelopen 50 jaar ook niet over).
Weer eens een boek over de clash over denken in systemen van economische ordening dus. En dat leidt hem tot het punt dat wat Perez in de tweede van de 4 fasen van de golf benoemt als situatie van grote ongelijkheden en een bereidheid om wel of niet institutionele veranderingen voor de nieuwe technologie (richting oudere sectoren) door te voeren, vanuit het marxisme aan te vullen met de klassenstrijd. Het is niet alleen economie (de investeringen uit overtollig kapitaal van Kondratieff, nodig om de afgeschreven technologie van de vorige golf te vervangen) of de investeringen in nieuwe basistechnologien (Schumpeter/Perez) die de golf karakteriseren, maar ook de klassenstrijd. In de afgelopen fase daalde conform de marxistische theorie de winstgevendheidsratio en het systeem lost dat in eerste instantie op door te besparen op arbeid door mechanisatie / automatisering en door lonen (en pensioenen en voorzieningen) te korten. Gevolg: ongelijkheid, mensen met twee banen, werkeloosheid. De gewone man moet nu dus van zich laten horen en eisen dat de staat de economie op een nieuwe koers zet. Zodat een vorm van kapitalisme ontstaat die meer productief is en weer groei van reële lonen mogelijk maakt.
Overigens legt Mason het startpunt van de 4e golf dus niet zoals bij Perez in 1917 (Henry Ford) maar in 1948 bij de transistor, wat we toch niet helemaal logisch lijkt vanuit het idee van de basistechnologie, en bij de massaconsumptie met o.a. plastics. Waar Perez de periode na de oorlog karakteriseert als een lange 3 fase na de institutionele vernieuwingen in de oorlog van de 4e golf, ziet Mason die vernieuwingen als de start van de 4e golf: een upswing. Ze zijn het eens over het keerpunt 1973, waar Perez de 5e golf laat starten (met de chip van Gordon Moore uit 1971) en Mason een verlengde 4e golf ziet, omdat de neo-liberalen inzetten op de vernietiging van de vakbonden en zo geen tegenspel kregen om productiever te worden, waarna de val van de muur en de globalisering de rest deed. Levert wel een mooie figuur op hoe velen in de wereld er op vooruitgegaan zijn behalve de armere klassen in het westen. De feiten lijken me juist maar ik hou het toch even op Perez die haar lange 4e golf verklaart uit de wereldoorlogen. Wat allemaal illustreert dat de theorie toch ook vooral een beetje een narrative is. Enfin, tot zover deel I van het boeiende boek van Mason. Hoe het verder moet met de wereld, komt in deel 2 en 3, die ik ook nog even voor je lees.