De Cumpany en de walvis

Voor wie geïnteresseerd is in de economie van het organiseren (de zgn. institutionele economie) is de 19e eeuwse walvisvangst interessant. Die was buitengewoon profijtelijk. In New Bedford USA was het jaarlijkse rendement tussen 1817 en 1892 maar liefst 14% per jaar. Walvisolie was een gewild product in een tijd dat minerale olie er nog nauwelijks was.
Dat New Bedford was het centrum van deze bedrijfstak. In 1850 was 70% van de 700 Amerikaanse schepen uit die plek afkomstig, en buiten de VS waren er maar zo'n 200. En dus is de vraag, wat was het geheim achter dit succes. Geen monopolie zoals bij de VOC en waar de kapitein-managers maar een klein aandeel hadden in de onderneming van de eigenaren.

In New Bedford ontstond een management model dat de incentives van managers, eigenaren en medewerkers goed combineerde. Personeel voer voor een deel van de besomming, geen loon dus maar een winstaandeel. Managers, de agenten die het schip uitrusten,  hadden grote aandelen, waarmee ze ongeveer hetzelfde belang hadden als de paar investeerders van buiten die niet meevoeren (en die hun portie zelden tijdens de reis van de hand deden). Vervolgens had de bevelvoerend kapitein in de regel ook een aandeel in het kapitaal. De investeerders kregen de helft tot twee derde van de opbrengsten, de rest was voor de bemanning. De kapitein kreeg daarvan een twaalfde, een zgn. 12th lay. Het kon ook wel zijn dat een bemanningslid maar een 900ste lay kreeg (lees Moby Dick) maar er was dus altijd een belang. Op die manier lagen de incentives laag "in de organisatie", daar waar de meeste informatie beschikbaar is (op zee) en waren er prikkels voor een maximale inzet (en weinig lijntrekkerij).
De investerende agenten haalden hoge rendementen, maar dat ging gepaard met grote risico's. Van de 787 boten die ooit uit New Bedford vertrokken in de 18e eeuw, zonken er 272 of kwamen niet terug.
Verder zat er volgens de onderzoekers nog een cultuur-kantje aan de zaak. De Quakers waren dominant in deze business. Bekend om hun zuinigheid, ondernemerschap en netwerken. Maar ook open-minded: iedereen met talent kon aan de slag. Dat betekende dat ook voormalige slaaf uit Virginia welkom was en een nieuw type harpoen uitvond. En zo versloeg deze organisatievorm de N.V.'s die elders opereerden. De walvis heeft het geweten.

Uit: The Economist 2 januari 2016: Fin-Tech  - the first venture capitalists.