economie en utopie

pseudo krater bij MyVatn

Je neemt twee woorden en kijkt wat dat voor interessante beschouwing dat oplevert. Zoals Economie en Utopie. Die indruk maakte op mij het concept 'Utopian Economics' dat Warren Samuels beschrijft in de door hemzelf en anderen geredigeerde bundel over de geschiedenis van ons economisch denken.
Bij lezing blijkt het een interessant genre te zijn. Voor wie het niet weet: een utopia is in dit verband een ideale staat: "a good place that is, as yet, no place". Wie er een schrijft schrijft natuurlijk ook een commentaar op de huidige situatie door bv. trends te extrapoleren of juist andere uitgangspunten te kiezen voor de staatsinrichting. En er bestaan ook dystopia's, met hetzelfde doel. Veel auteurs hebben Utopia's geschreven. Thomas Moore gaf het genre zijn naam, maar ook Swift (Gulliver's reizen), A Brave New World, 1984, Asimov's Foundation etc.
Maar nu de economische kant ervan. Je kunt de steady state die economen beredeneren / beredeneerden waarbij de economie helemaal in evenwicht is, zien als een utopie, als iets wat "as yet no place" is. Of het socialisme of het liberale marktindivudalisme. Er is wel gesuggereerd dat er naast het socialisme, vijf soorten utopien in het publieke debat opduiken: the free-market utopia, the best-and-brightest utopia, the religious utopia, the green utopia and the techno-logical utopia. Beseffen we altijd dat we aan dit type (normatieve) ideaalbeelden refereren?
Je kunt ook de economie van de betrokken utopie bestuderen, hoewel volgens Samuels de economische apsecten van utopien minder belangrijk zijn dan de psychologische, sociologische en politieke. Of je kunt nagaan of economen geinspireerd zijn door een utopie, zoals technici dat wellicht zijn van een science fiction (die vaak weer op grondige kennis van technische trends is gebaseerd en daar mee een visie-karakter heeft). Ook Samuels durft de stelling aan dat dit voor (jonge) economen wellicht het geval is bij Ayn Rand's Atlas Shrugged, het werk uit 1957 met zowel utopische als dystopische aspecten. In ieder geval Amerikaanse politici zo vrees ik.
Overigens is ook beweerd dat utopias saai zijn, zeker voor economen: er zijn geen problemen meer om op te lossen, geen keuzes om te maken. Samuels komt tot de conclusie dat eigenlijk alle utopien proberen antwoorden te vinden op het probleem dat Jeremy Bentham ooit verwoordde als het grootste geluk (greatest happiness) principe: of je geluk moet maximeren door het geluk te vergroten van degenen die al het meest gelukkig zijn, of dat je het aantal mensen dat je gelukkig maakt moet vergroten. Ofwel moet je langs de intensieve marge of de extensieve marge werken. De meeste utopieen lijken voor het laatste te kiezen, ondanks de vaak optredende centralisatie van macht.

Niet helemaal terzijde: de opening van het academisch jaar vandaag in Wageningen leidde via een stuk in Trouw tot een behoorlijke discussie over intensiveren van de landbouw (c.q. minder consumeren of meer ha in productie, is minder natuur). Ofwel werken langs de intensieve of extensieve marge (of de vraag verminderen). Wat me opvalt is dat allerlei mensen daar uitspraken over willen doen die gelden los van tijd en plaats. Dat is verloren tijd en leidt tot onzinnige verwarring, die oplossingen zijn situationeel - zo leert elke econoom. Ik zou in sommige delen van Nederland maar een beetje minderen, zeker met de intensieve veehouderij (we kunnen er beter melk produceren binnen het mestquotum en er is vraag naar biologische melk, kipvlees kunnen we deels importeren - wat overigens het welzijn niet verbeterd), in Oosteuropa lijkt me dat je via de intensieve marge moet werken: meer management en inputs (kali zei me vorige week iemand) en je opbrengsten gaan fors omhoog. En nog verder naar het Oosten zou ik maar eens beginnen met het weer in cultuur nemen van gronden, dus langs de extensieve marge. Maar een discussie met wat meer nuance is misschien wel een utopie.

N.a.v. Warren Samuels: Utopian Economics in: Samuels, Biddle and Davis: The history of economic thought.