20 tips voor een tabel

Alfalfa / Lucerne in Riyadh -
onduurzaam geproduceerd met
teveel water

Een deel van mijn werk bestaat uit het nakijken (ook wel reviewen genoemd) van concepten van nationale en internationale auteurs. Soms zitten er in die teksten tabellen die -laat ik het netjes stellen - voor verbetering vatbaar zijn. Niet iedereen krijgt dat in zijn studie goed uitgelegd, zo lijkt het. Hier twintig tips:

1. Een tabel (of figuur) verduidelijkt alleen een betoog als de tabel (of figuur) volledig duidelijk is. Zo niet, dan leidt hij af.
2. Een tabel moet volledig zelfstandig leesbaar zijn. Er zijn lezers die alleen de tabel lezen, en als die ergens in de tekst naar een toelichting moeten gaan zoeken, dan deugt de tabel niet.
3. Het betoog moet te volgen zijn als je de tabel overslaat. Veel lezers doen dat. 
4. Zinnen als "Tabel 3.2 geeft inzicht in het waterverbruik van lucerne in diverse landen in het Midden-Oosten" leidt af in een tekst en bevat geen informatie (tenzij de tabel een uitweiding is die je niet bespreekt in de tekst (maar waarom is de tabel dan nodig?). Je kunt volstaan met ergens in de tekst bij het bespreken van de resultaten "(tabel 3.2)" te zetten. 
5. Naar alle tabellen en figuren moet ergens in de tekst zijn verwezen (liefst op die korte manier), voor de lezer die op het goede moment uit de tekst naar de tabel (of figuur) wil springen.
6. Een tabel heeft regels en kolommen. Met een totaalregel die de totaaltelling van de kolom bevat en een totaalkolom die de totaaltelling van de regel bevat. Overigens zijn die totalen niet altijd mogelijk of nuttig, maar bij twijfel wel doen (zo kun je makkelijk laten zien dat percentages optellen tot 100).
7. In een tabel komen onafhankelijke variabelen voor en afhankelijke variabelen. Onafhankelijke zijn die welke je als onderzoeker instelt, de afhankelijke is dan wat je meet. Onafhankelijk is dus het land, afhankelijk het waterverbruik van lucerne (in het Spaans en Amerikaans ook wel alfalfa geheten, naar het Arabisch dat in El Andalus werd gesproken) en van andere gewassen. 
8. Soms is er ook nog een constante, bv. gemeten in de maand juni. Die komt nooit in de tabel, maar in het opschrift (de titel).
9. Onafhankelijke variabelen staan veelal op de regels, de gevonden afhankelijke variabele (of de tweede onafhankelijke) in de kolommen. Geen wet van Meden en Perzen, maar vrij logisch omdat veel lezers een tabel horizontaal per regel lezen. Ze kijken bv. in een Europese tabel op de regel van hun eigen land. Je leest dan de afhankelijke waarden (bv. voor verschillende jaren) per land. Overigens schijnen veel onderzoekers juist de neiging te hebben tabellen per kolom  te lezen (die kijken over alle landen heen naar het meest recente jaar). Hou daar rekening mee.
10. Soms is het nuttig om de regels en kolommen een ordening mee te geven. Bij bv. inkomensklassen of jaren is dat volstrekt logisch: die lopen op. Maar ook bij andere variabelen is het zinvol er even over na te denken. In de EU hebben landen een vaste volgorde (zie Eurostat), maar soms kan het zinvol zijn af te wijken en ze te sorteren naar bv. belang in relatie tot het onderwerp (bv. naar exportcijfer). Vermeld die sortering in de kop van de voorkolom, of met een voetnoot, laat de lezer dat niet zelf uitzoeken. 
11. Als je landennamen afkort: verzin niet zelf iets aan de hand van auto-stickers of internet-domeinen maar gebruik de officiele SI afkortingen.
12. Bij koppen en onderkoppen moet zoveel mogelijk informatie omhoog geschoven worden van de onderkop naar de kop van een aantal kolommen, of zelfs naar het opschrift of bijschrift.
13. Wat ik het meest fout zie gaan is de titel. Wie neigt naar de infographics kan het met een leuke titel proberen ("Steeds meer Dik Trommen" bij een tabel over obesitas) en de rest van de informatie in een  tweede deel van de titel of in een bijschrift onder de tabel zetten, maar doe het in een wetenschappelijk artikel maar niet. 
14. Een titel (het opschrift) van een tabel bevat zoveel informatie voor de lezer dat deze de begeleidende tekst in principe niet nodig heeft om de tabel te begrijpen.  Zie punt 2 hierboven. Een toelichting kan eventueel nog in een noot direct onder de tabel. Nummer noten trouwens met a, b, c. (anders denken mensen bij een noot 2 bij een getal aan een kwadraat)
15. De beste titels maak je door eerst te benoemen wat er in de velden van de tabel staat, inclusief de maat waarin het gemeten is: "waterverbruik van lucerne (in liters per jaar per ha)", "inkomen (in euro per ondernemer per jaar)", "percentage ondernemers dat het met de stelling eens of zeer eens is", en bij Lickert schalen: "gemiddelde score van respondenten op een schaal van 1 (zeer oneens) tot 5 (zeer eens)".
16. Vervolgens benoem je de onafhankelijke variabele die op de regels staat: "per land", "naar bedrijfstype",  "voor stellingen over de kwaliteit van de software", "voor bereidheid tot betalen voor duurzame lucerne".
17. Daarna benoem je de afhankelijke variabele die in de kolommen staat: "voor diverse vormen van irrigatie", "naar bedrijfsgrootte-klasse", "voor diverse typen ondernemers", "naar stemgedrag bij laatste verkiezing".
18. Tot slot geef je een eventuele constante: "2009", "meest recente cijfers", "voorlopige uitkomsten", "gemeten in de maand juni".
19. Daarmee heb je dus een mooi opschrift dat precies zegt wat er in de tabel staat: "waterverbruik van lucerne (in liters per paar per ha) per land voor diverse vormen van irrigatie, 2009"
20. Bronvermelding kan in de voetnoot onder de tabel: "op basis van een willekeurige steekproef onder 1000 huishoudens", "bron: FAO, 1998". Daar kan eventueel ook een toelichting op hoe je een getal interpreteert bij zeer ingewikkelde, bv. 3 of 4 dimensionale tabellen.

Tot zover mijn belerende tips. In de hoop dat het werk bespaart. Ik ontleen ze deels aan een boekje waarmee wij in de jaren tachtig de les werden gelezen: H.A.J.M. Lamers: Hoe schrijf ik een wetenschappelijke tekst (1981, Coutinho).