Congo

Congo is de geschiedenis van de ontwikkeling van wingewest naar failed nation state. Dat mag je althans wel concluderen uit het magnifique boek van David Van Reybrouck. Na ontdekking door Stanley (die in een demontable stoomboot de rivier afvoer) via de conferentie van Berlijn prive-bezit van de Belgische koning Leopold II. Net als Belgie zelf in de rol van bufferstaat (tussen Frankrijk, Engeland en Portugal) met als doel --in de ogen van de koning- om het jonge verdeelde Belgie een uitdaging te geven.

Het grondstoffenland profiteerde altijd van oorlogen. Het werd niet voorbereid op plotselinge dekolonisatie. De wetenschap hielp door de goed bedoelde beschrijving van volkeren (de etnografie) de tegenstellingen flink aan te scherpen.
In de laatste 50 jaar is het land een toonbeeld van wat er gebeurt als de staat afwezig is en insituties falen. In de koude oorlog werd de kleptocratie van Mubuto geduld, gezien de strategische waarde van het land (grondstoffen zoals uranium). Het IMF-beleid hielp ook al niet: devalueren en bezuinigen leiden niet tot het verminderen van corruptie, het opbouwen van instituties of het aanleggen van wegen. En zo halveerde het inkomen tot 5% van dat van het buurland Congo Brazaville en verdween de infrastructuur. Terug naar het oerwoud uit de tijd van Stanley.

Als er zo weinig overheid is nemen bedrijven delen van de overheidstaak over, maar kunnen daarmee ook te ver gaan en dan verslechteren de arbeidsomstandigheden dramatisch. En toen ontstond er aan de rand van het overvolle Grote Merengebied ook nog oorlog als economische activiteit die geen geld kost (het normale patroon dat een oorlog ook helpt stoppen) maar die geld opbrengt als je goedkope kindsoldaten inzet voor de toegang tot grondstofffen.

Het boek van Van Reybrouck eindigt met de komst van de Chinezen. Niet alleen richten de Congoleze handelaren zich nu op microhandel met Kanton, maar ook grote Chinese bedrijven zijn actief. Een landgrabbing achtige deal waarbij China betaalt voor grondstofffen met de aanleg in natura van wegen en andere infrastructuur is een vorm van ruilhandel die het corruptieprobleem omzeilt en zo enige vorm van bestuur aanbrengt. En dus niet alleen veroordeeld moet worden.

Het boek is knap gecomponeerd en uitstekend geschreven. Dik, maar ik las het achter elkaar uit. Een echte aanrader.

David van Reybrouck: Congo - een geschiedenis, 2010.