Bewust onbewust

Priming, nudge, framing, behavourial economics, neuro economics: steeds meer komen we er achter dat de mens ingewikkelde in elkaar zit en lang niet altijd rationeel reageert. Evolutionair gezien is dat niet vreemd : onbewuste processen als beinvloeder van gedrag waren er eerder dan bewust denken. Het bewustzijn is traag, het loopt vaak achter de feiten aan. Je vraagt je af waar het eigenlijk voor nodig is.
De NRC meldde vorig week dat de psychologen Roy Baumeister en E.J. Masicampo daar in een baanbrekend artikel in de Psychological Review van juli in een nieuwe integrerende theorie nu uit zijn. Het type denken dat typerend is voor de mens (zelfbewustzijn, kunnen reflecteren op ervaringen, redeneervermogen, bewust van verleden en toekomst) is er niet om onze omgeving waar te nemen en ons gedrag aan te sturen. Dat is hooguit een adviesfunctie waar het onbewuste vaak aan voorbij gaat.

Nee, het is er vooral als vertaalmachine: door er over te praten kunnen we kennis met anderen delen. Daardoor krijgen de hersenen ook informatie van anderen beschikbaar. Bewust denken dient namelijk vooral praten en taal. Zonder taal is het lastig denken, bewust denken is vooral intern praten.
Door spraak en taal groeiden ook de hersenen. Het bewustzijn is ook een simulatiemachine waarmee we scenarios doordenken. Die simulatiefunctie vinden de auteurs de belangrijkste en ook die is grotendeels sociaal: we kunnen ons voorstellen hoe een ander een situatie beleeft.
Zo komen psychologie, sociologie en economie weer een stapje dichter bij elkaar vermoed ik.

NRC: Zonder bewustzijn hadden we geen cultuur. 5 augustus 2010