natuurrampen en economische organisatie

Interessante boekbespreking in de NRC van dit weekend. Historicus Bas van Bavel publiceerde Manors and Markets - Economy and Society in the Low Countries 500 - 1600. Er blijkt een debat te zijn in welke mate natuurrampen zorgen voor forse veranderingen in de economische organisatie. Zo zien Engelse historici de Middeleeuwse pestepidemie als oorzak van de veranderde verhouding tussen landadel en boeren (daar waren er na de zwarte dood een stuk minder van) met als gevolg de opkomst van pacht en markten. Ook de horigheid vond de dood.
Maar op het Contintent, in Nederland, Vlaanderen en Frankrijk veranderde dit systeem al eerder, terwijl er geen schaarste aan arbeid was, maar de bevolkingsaantallen juist zeer hoog.
Zo is ook de uitbarsting van de IJslandse vulkaan Laki in 1783 niet de oorzaak van de Franse Revolutie. Maar mogelijk wel een tipping point, die de druppel in de volle emmer van slechte situatie op het platteland was, zo stelt de recensie (gelukkig beweerde ik vrijdag in Goes nog hetzelfde).
De phytophtera-uitbraak in de 19e eeuw is ook een mooi voorbeeld: alleen in Ierland en Vlaanderen leidde het tot hongersnood op het platteland, dat was uitgebuit door de Engelse resp. de stedelijke elite in Vlaanderen. Elders was de ziekte niet minder maar de veerkracht groter.
Leerzaam is de Vlaamse case: een landbouw zeer goed geintegreerd in internationale markten, met graanmarkten in Antwerpen en Gent in de buurt. En boeren sterk gespecialiseerd in die markten. En toch ging het fout. Blijkbaar ontbrak het aan een tegenwicht in de publieke sfeer (sociale verzekeringen) waardoor een groot risico niet kon worden opgevangen en de steden het plattteland lieten verkommeren.

Dirk Vlasbloem: Plagen en revoluties, in NRC 24.4.2010