20 jaar na de val van de muur

Het is dit jaar 20 jaar geleden dat de muur in Berlijn viel en het IJzeren Gordijn werd neergehaald. De EAAE organiseerde in Halle (ex-DDR) bij het IAMO een bijeenkomst om stil te staan bij deze gebeurtenis: wat hebben we geleerd, is die kennis ook in bv. Afrika toepasbaar en wat valt er nog te doen.


Op weg er na toe stopte ik bij de oude zonegrens-overgang van Helmstedt - Marienborn. Men raast er nu voorbij met 150 km per uur, maar je kunt er nog steeds het oude checkpoint bekijken. Mijn gedachten gingen terug naar begin zeventiger jaren, toen we in een schoolexcursie met de Bundes Grenzschutz het IJzeren Gordijn bekeken. En discussieerden over economische systemen en het voordeel van grondbezit door de overheid, niet wetend hoe zwak het systeem aan de andere kant eigenlijk was. [op het seminar liet de Duitse econoom Blum een tabelletje zien met schattingen uit de jaren zeventig en tachtig van het inkomen in de DDR en dat waren allemaal uiteenlopende forse overschattingen - het politieke communistische regime kwam in de loop van 1988 / 89 zelf tot het inzicht dat het systeem van centrale planning niet vol te houden was en ging imploderen]


Ik schreef in Helmstedt mijn openingswoorden voor de conferentie - met veel jonge mensen die toen nog ongeveer in de wieg lagen. En zich eigenlijk niet meer voor kunnen stellen hoe het toen was. Terwijl voor wat ouderen de val van de muur een van die once in a life time evenementen was waarvan je weet hoe je het beleefde.

Experiment
Het was de start van een van de grootste experimenten in de economische geschiedenis. En het is dus goed de ervaringen na 20 jaar op een rijtje te zetten. Duidelijk is wel dat er niet 1 route was en is om de route van geplande economie naar markt economie te maken. In sommige landen hield het grootbedrijf in de landbouw zich staande, in andere onstonden zeer kleine, op zelfvoorziening gerichte bedrijfjes. Volgens economen hing dat ook af van de uitgangssituatie: waar de landbouw al kapitaalintensief was, handhaafde het grootbedrijf zich en stootte arbeidskrachten af. Waar het arbeidsintensiever was, bleek het aantrekkelijk dat mensen zelf het heft in handen namen.

Die conclusie valt nu te trekken, maar begin jaren 90 waren er grote discussies over. Ook over hoe grond geprivatiseerd moest worden: uit eerlijkheidsoverwegingen werd het soms over de werknemers verdeeld, met als gevolg dat het nu in handen is -zoals in Rusland- van een veel beperktere groep tycoons. Terugkijkend concluderen economen dat de eigendom van grond helemaal niet zo'n issue was, als de pachtmarkt maar goed werkt. Dat hadden Nederlandse inpolderaars al wel eerder gesuggereerd.

Uit de presentaties bleek ook dat inmiddels de landen zich allemaal in zo'n specifieke situatie bevinden dat het geen zin heeft met algemene aanbevelingen te komen die zowel voor Hongarije als voor Kazachstan gelden.

Het is wel duidelijk dat de val van de muur veel welvaart heeft gebracht en veel mensen veel mogelijkheden heeft gegeven. Maar miljoenen, vooral ook op het platteland, zijn er helemaal niet op vooruitgegaan omdat sociale voorzieningen (vaak in het communistische systeem geleverd door de 'bedrijven') zijn afgebroken en infrastructuur niet is onderhouden.

Komende week tussen andere zaken door nog wat meer vanaf dit seminar.