windboeren

Boeren die van de wind willen leven moeten een molen bouwen en energie verkopen (of hun grond verhuren voor zo'n molen). Vroeger kon je gewoon de wind verkopen, wel net zo handig.
Economen zijn dol op voorbeelden waaruit blijkt dat de wetten en normen ('instituties') een economische basis hebben. En dit is er zo eentje. Een molen moet wind kunnen vangen (tegenwoordig spreken ze van een molenbiotoop) en daarom was er een "recht van de wind". Net als veel andere rechten was dat oorspronkelijk van de Karolingse koningen, daarna van de graven van Holland en Zeeland en nadat we Philips II hadden afgezworen kwam het recht aan de Staten der provincien.
.
Veelal bepaalden de staten dat er in de omgeving van molens niet mocht worden gebouwd en bomen moesten worden geknot. Regelgeving dus. Dat kon ver gaan. Hier bij ons aan de dijk waar wij wonen speelde in 1763-1775 een zaak waarin uiteindelijk de Staten van Holland en West-Friesland op 19 juli 1769 bepaalden dat er een complete boerderij met beplanting het veld moest ruimen omdat hij binnen het windrecht van een van de molens van de Eendragtspolder was gebouwd. (Niet meer klagen dus dat je tegenwoordig niets meer mag, als je nu een schuurtje moet afbreken vanwege het bouwbesluit).
Maar er werd ook voor windrecht betaald. Windhandel dus. Degenen die betaald werden in de omgeving van de molen moesten hun graan dan weer wel bij die molen laten malen. Hoe het precies werkte vertelt mijn bron helaas niet. De prijsvorming van het recht lijkt me erg lastig: het is pure monopsony: 1 potentiele koper en 1 potentiele verkoper; net als bij de onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers is er geen keuze van een andere partij en de uitkomst ongewis.
.
Toen de molens vervangen werden door stoom-, diesel en electrische bemaling, werd het steeds lastiger om schade te claimen bij de rechter op basis van de keuren van de hoogheemraadschappen. Daarmee kwamen de keuren onder druk te staan (tot vreugde van de economen die hun theorie bevestigd zien: alles wat waardeloos is is weerloos). Molens waren er voor een mooi aangezicht en er werd volop omheen gebouwd. Pas rond 1990 kwamen de molenfans met het punt dat molens ook moeten kunnen draaien en werd er ook weer graan gemalen. En daarmee deed de molenbiotoop zijn intrede. Misschien moeten de oude keuren en rechten ook weer in ere hersteld.
.
Ontleend aan een artikel van G. Ottenvanger in Molenmagazine 2008; blad van de vereniging molenvrienden rottemeren.