zwarte zwanen

Zwarte zwanen (black swans) zijn gebeurtenissen die onverwachts zijn, extreme gevolgen hebben en achteraf als voorspelbaar worden gezien omdat alsnog een verklaring wordt gefabriceerd. Voorbeelden lopen uiteen van 9/11 tot het succes van e-mail of sms of het ontstaan van een discussie over de koe_in_de_wei die in weidemelk en wetgeving uitmondt.
De definitie komt van Nassim Nicolas Taleb, een hoogleraar in het thema onzekerheid. Eerder bedacht hij het begrip 'bekende onbekenden' (known unknowns) en nu is er dus een boek over Black Swans.
Hij veegt de vloer aan met de toekomstvoorspellers van deze wereld. We kunnen niet eens goed voorspellen wat de Betuwelijn kost, en dat zijn dan nog voorspellingen die een normale onzekerheid kennen (binnen de 98% betrouwbaarheid van de Gauss kromme voor de statitici). Laat staan dat we goed weten om te gaan met de echte bron van chaos: de zwarte zwanen.

Te precies
Een van de problemen lijkt te zijn dat mensen graag heel precies zijn - wat handig is als je zwitserse horloges wil maken of hersenoperaties wil doen, maar niet als je met onzekerheid wil omgaan. Er is een mooi experiment gedaan waarin men studenten vroeg een bandbreedte aan te geven van het aantal minnaars dat Catherina de Grote had, zodanig dat men een 98% kans had het goed te hebben. Je zou verwachten dat men dan een bandbreedte van 1 - 10.000 opgeeft, omdat er niets te winnen is door die bandbreedte smaller te kiezen. Maar liefst 45% van de steekproef nam echter een veel te nauwe bandbreedte: die wilden precies zijn zonder dat dat nodig was.
Scenario-planners en economen zijn door de jaren heen wel beter geworden in het rekening houden met zwarte zwanen. Ze zijn tegenwoordig liever 'broadly right rather than precisely wrong'. Toch zie je vaak dat de effecten van zo'n zwaan zwaar worden onderschat (IBM: "we zien ruimte in de wereld voor een stuk of 5 computers") of worden overschat ["de landbouw verdwijnt uit Nederland"]. Mijn eigen indruk is dat vaak van beide sprake is: overschatting van het korte termijn effect en onderschatting van het lange termijn effect.
.
Ontleend aan een boekbespreking in The Economist van 2.6.2007
Foto is een kunstwerk van een koe op het gazon van het kasteel in Neu Hardenberg, Duitsland. Naam van de kunstenaar heb ik helaas niet genoteerd.