we feed the world

De andere film die we zondag zagen was We feed the world van Erwin Wagenhofer. Het is een documentaire die ons confronteert met mogelijke uitwassen van de voedingsmiddelenindustrie. Een aantal themas zetten me aan het denken en ik zal er in komende blogs aandacht aan besteden.
De eerste is het thema Verspilling. De film opent met fraaie beelden van het afval van brood in Wenen. Dagelijks wordt er genoeg brood, vaak maar 1 of 2 dagen oud, weggegooid om de tweede stad van Oostenrijk, Gradz, mee te voorzien. Is dat erg? De primaire reactie is natuurlijk van wel, en je redt je er niet uit door op te merken dat Wenen als Oostenrijks waterhoofd nu eenmaal zoveel malen groter is dan Gradz, waar je nog nooit van had gehoord. Want meteen schieten beelden door je hoofd van uitgehongerde kinderen in Dafur of -voor de ouderen onder ons- Biafra en India. Nog ouderen denken terug aan de hongerwinter. Bij ons thuis waren dat allemaal reden om je bord leeg te moeten eten, en zeker het vlees dat op tafel kwam: dat was duur, daar was veel energie in gaan zitten (in productie en bereiding) en daar groeide je van.

Ik moest ook even denken aan de boeken (zoals Hidden Persuaders) van de inmiddels vergeten Vance Packard, die in de jaren vijftig en zestig de reclame- en voedingsmiddelen industrie aanklaagde dat ze bewust tot verspilling aanzette via psychologische verleiders in reclame en doordat tubes ketchup zo vorm gegeven werden dat je het laatste restje er gewoon nooit uit kon krijgen. Kortom verspilling is slecht, dat is er eeuwenlang ingehamerd en het zou me niet verbazen als iemand het bewijs aandracht dat we evolutionair zijn voorgeprogrammeerd geen voedesel te verspillen.

Maar economen hebben nog een tweede reactie. Die weten dat honger vooral komt door armoede en oorlog, niet door een wereldwijd gebrek aan voedsel. In Biafra en India gaat het inmiddels dan ook stukken beter. De FAO heeft uitgerekend dat de wereld best 12 miljard mensen te eten kan geven. Er relatief neemt honger af, absoluut gaat het nog steeds wel om zeer grote aantallen.

Economen weten ook dat het geld kost om verspilling tegen te gaan. Soms is afval niet te voorkomen en het is niet uniek voor voedsel. Veel kranten en boeken blijven ongelezen. We smijten met energie door computers en adapters aan te laten staan, ook als we ze uren niet gebruiken, doen het licht niet uit als we een kamer uitgaan. Deels door onwetendheid en luiheid, deels omdat we dat gemakkelijk vinden en het geld er voor over hebben.

Een tweede reden voor de zogenaamde verspilling is dat we verse dingen willen omdat ze een hogere kwaliteit hebben. We kopen geen brood dat een dag oud is (kijk maar eens hoe mensen met de uiterste verkoopdata op verpakkingen omgaan: velen kopen datgene wat het langst meegaat, zelfs als ze het morgen gebruiken), net zoals we na vier jaar weer de nieuwste computer of een nieuw bankstel willen. We hebben dus geld over voor vers en nieuw.

En omdat de bakker niet precies weet of u vandaag komt en hoeveel u koopt, en het hem mogelijk meer schade oplevert als hij 'nee' verkoopt (dan komt u niet meer terug en mist hij jarenlang omzet) dan wanneer hij een brood niet verkoopt en weggooit - heeft hij dus een hogere voorraad nodig met meer verspilling. En dat omdat wij makkelijker van winkel switchen en niet meer de routine van de jaren vijftig hebben waarin de bakker langs de deur komt en vraagt of er iemand ziek is als je een brood minder neemt. Ook op individueel niveau is ons gedrag onregelmatiger geworden: ik neem nog klassiek een boterham mee naar kantoor (en handig als ik onderweg ben want dan eet je wat in de auto), maar het overkomt me regelmatig dat ik onverwachts in een bespreking met lunch terecht kom. Waar het niet statusverhogend is om de eigen boterham uit het plastic zakje te halen en de gesmeerde italiaanse broodjes er ook wel erg lekker uitzien.

Hergebruik is ook duur geworden: vroeger maakten we van oud brood nog wel eens een ander gerecht. Broodschotel kan ik aanbevelen. Maar je staat wel een half uurtje in de keuken en dat kost tijd en dus geld. We gooien liever in drie minuten meel in de broodbakmachine voor een vers geurend broodje. Zie hier hoe welvaart werkt.

En dat alles omdat brood en granen dankzij menselijk vernuft zo goedkoop zijn geworden. Zoals de vrachtwagenchauffeur in de film uitlegt: brood kost per kg nu minder dan strooizout voor de weg. In geld gerekend valt de verspilling dus wel mee. Als het duurder was zouden er veel minder kilos verspild worden. Dat geeft meteen aan wat er fout gaat als je bij de eerste reactie op de film blijft steken: sommige zaken (zoals water of schone lucht) zijn essentieel voor het voortbestaan van de mens; maar ze zijn vaak niet schaars, ze zijn allom aanwezig en kosten dus (vrijwel) niets. Omgekeerd: de mensheid kan vermoedelijk zonder diamanten, maar ze zijn zeldzaam en ze worden niet verspild. Brood is blijkbaar hard op weg om bij de eerste groep te worden gerekend.
Wat niet weg neemt dat je gewoon wel even moet nadenken of je 2 of 3 broden bij de bakker haalt. Omdat elk dubbeltje het begin van een miljoen is. Maar niet om een maatschappelijk probleem te helpen oplossen, zeker niet als Wenen al een voedselbank heeft.