Good food?

Ethisch winkelen benadeelt de wereld. Neem de biologische landbouw. Die gebruikt dan wel geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest, maar is daarmee nog niet milieuvriendelijker. Het energiegebruik kan hoog liggen, onder andere door de lagere opbrengsten per ha. En als je alle voedsel biologisch wil produceren, dan moet je nog heel wat regenwoud kappen.
Met fair trade zijn er nog meer economische problemen. Je verleidt de consument een subsidie op koffie van kleine boeren te betalen, maar daardoor wordt er meer koffie geproduceerd dan zonder die subsidie. Het effect is dus nog lagere koffieprijzen, waardoor anderen ten ondergaan. Of waardoor aanpassingen in de productie (overgaan van koffie op avocado's) uitblijft. En dan is er nog de beweging van de aankoop van locale producten. Die zijn niet per definitie milieuvriendelijker dan die van ver weg. Sommige producten worden in Nieuw-Zeeland veel milieuvriendelijker geproduceerd dan hier, en die zeemijlen voegen niet zoveel verontreiniging toe. Dat doen wel de autokilometers naar de boerenmarkten, het transport van supermarkt naar huis is toch al verantwoordelijk voor bijna de helft van de transport-vervuiling van voedsel. Het gaat niet om food miles maar om food-tonne-miles in plaats van food-vehicle-miles. En tomaten in de winter kunnen soms beter van ver dan vanuit een inefficiente kas ter plekke komen.
En tot slot is er het punt dat je deze producten ook al niet moet kopen als je tegen de multinatonals bent, want die hebben ook al een stevige vinger in veel van deze productstromen. Als je iets wil veranderen, kun je dus beter in de politiek dan naar de winkel gaan. Dan kun je tenminste een belasting op energie of iets dergelijks invoeren. Aldus de redenering van The Economist in het coverartikel van afgelopen weekend.

De voorbeelden zijn interessant om over na te denken, dat de politiek meer kan bereiken dan de consument is waar, maar toch is de mening dit gezaghebbende blad maar de halve waarheid. Om te beginnen is het geen 'of' issue, maar 'en-en'. Je kunt zowel bij de stembus als in de winkel aktief zijn. Daar hoef je niet consistent in te zijn (ik stem voor meer openbaar vervoer, maar zolang het niet nog beter is of de files niet langer zijn, neem ik de auto), maar dat mag natuurlijk best.
Een tweede punt is dat de voorbeelden interessant zijn, maar niet meer dan voorbeelden. Er zijn wel degelijk biologische of locale producten die milieuvriendelijker zijn. En er zijn andere aankoopmotieven: sommigen kopen op smaak ('lekker' is so wie so een van de belangrijkste aankoopmotieven, ook bij biologische producten) of een streekproduct vanwege de autenticiteit of eveneens de smaak. Net zoals anderen een milieuvriendelijke Toyota Prius kopen of een dure fles Champagne. Waarom zou je mensen dat afraden, als ze zich daarmee identificeren. Zolang we een Gemeenschappelijk Landbouwbeleid hebben met buitengrenzen en overproductie kun je via europese biologische producten hier wel bijdragen aan minder waterverontreiniging, en wil dat niet zeggen dat je vindt dat alle chinezen ook biologische produkten geteeld op gronden van gekapt oerwoud moeten kopen.
Bij biologische producten speelt dan nog het koopmotief van gezondheid (allergie e.d.), vaak vermeend, maar er zijn toch ook onderzoeken waarin wel verschillen in inhoudsstoffen worden aangetoond tussen gangbaar en biologisch, en waarom zou je mensen ontzeggen uit een persoonlijk voorzorgsmotief daar rekening mee te houden. Omgekeerd moeten die mensen (en de bedrijfstak) overigens tegen zo'n kritische waarschuwing als van de Economist kunnen.
Een specifiek punt is nog de economische redenering rond de fair trade, waarbij de fair trade premie de productie opjaagt. Dat is natuurlijk waar, maar qua effect wel een beetje afhankelijk van de aanbodselasticiteit. Bovenal: de redenering gaat wel heel erg uit van een economie zonder teveel fricties met kostenloze aanpassingen. Toen ik tijdens een vakantie de fair trade cooperatie in Chiapas - Mexico bezocht (onderzoek ligt er dus niet echt aan ten grondslag) kreeg ik toch de indruk dat veel arme indiaanse boeren in dit systeem wat konden verdienen, en trots als ondernemer aan de slag waren. Dat velen hun kinderen een studie in de stad of in de VS wensten en geen bestaan als arme koffieboer was ook duidelijk. Net als het feit dat enkele latifundia's (grootgrondbezitters die afstammen van europese immigranten van 100 jaar geleden) wel last hadden van deze concurrentie of zelfs ten gronde gingen. Maar het economisch optimale evenwichtsmodel waar The Economist vanuit gaat, zou de indiaanse koffieboeren vermoedelijk niet zozeer dwingen avocado's te telen, maar te migreren naar de sloppenwijken van Mexico-stad of als illegaal vluchteling naar de Californische groenteteelt. Daar zitten nog al wat 'schakelkosten' aan vast, zo lijkt me; de volgende generatie doet dat goedkoper als ze van onze fair trade premie ook naar school kunnen. Ik koop zelden fair trade biologische koffie bij Albert Heijn, maar alleen al in het kerstpakket of bij Starbucks wens ik het wel aan te treffen - en te kopen.

Economist: Good food? - why ethical shopping harms the world. December 9th.
Foto toont een (milieuvriendelijke??) melkveehouderij in Queensland, Australie. Eigen foto