ambachten

 In Tijdschrift Zeeland ook nog een paar interessante boekrecensies. Zo is er een boek uit (Peter de Jong: van Macht naar Folklore) dat gaat over ambachten na de Franse tijd. De Fransen schaften de ambachten en heerlijkheden  in 1798 af in het staatsbestuur en ze kwamen daarna ook niet terug als bestuurslaag. Van macht werd het folklore. Maar de ambachten en de titel van ambachtsheer werden dan buiten werking gesteld in het bestuur van het platteland, ze verdwenen daarmee niet. Ze konden ook nog worden verhandeld, in 1916 kocht een uienhandelaar het ambacht Aagtekerke. Er zijn dus nog mensen die zie Heer van Mariekerke of zo mogen noemen. En soms doen. Soms zijn er ook nog rechten uit te oefenen, zoals het windrecht, het visrecht (dat dan wordt verpacht) of het plantrecht (op bomen in de berm van de weg). En hier en daar is er het recht op een vaste zitplaats in de kerk. 

Recensie Aad de Klerk van boek Van Macht naar Folkore van Peter de Jonge, Zeeland, 2025/4

Handelswaar

Het 4e nummer van het Tijdschrift Zeeland van het KZGW viel in de bus, dus ik laat je meegenieen via wat aantekeningen die ik maak. Het nummer is gewijd aan wetenschap, en dat is aanleiding voor stukken over bijzondere Zeeuwen: Buys Ballot (van het KNMI), Isaac Beekman (een grondlegger van de natuurwetenschap) en Hilde Verwey-Jonker (empirische sociologie, die al bij leven een instituut naar haar vernoemd kreeg en tevens PvdA coryfee hoewel ze daar niet erg vrouwvriendelijk waren). En de uit Zonnemaire afkomstige Pieter Zeeman, Nobelprijswinnaar in de natuurkunde.

Verder een artikel van Menno Lanting, die onlangs De Bestedeling (S2 Uitgevers) publiceerde. Eeuwenlang, van de institutionalisering in de 16e en 17e eeuw en tot diep in de 19e eeuw wordt de armen- en wezenzorg op veel plaatsen openbaar aanbesteed. Dat gebeurde in de kerk na de dienst of op het dorpsplein. Wie interesse had een wees op te vangen en op te voeden kon een bod doen, degene die het minste geld toe vroeg, kreeg het kind of de arme toegewezen. Mensen als handelswaar dus onder het mom van kostenbeheersing. Wat natuurlijk uitnodigde tot misbruik zoals op vroege leeftijd inzetten van kinderen in het arbeidsproces. Klachten bij het armenbestuur waren niet erg welkom. Het kinderwetje van Van Houten (1874) en de Leerplichtwet (1901) leidden hier tot verbetering.

Natuurlijk ging het soms ook goed en kwamen nooddruftigen goed terecht. De kerkelijke en stedelijke instellingen kozen vooral voor kostenbeheersing, sociale controle en ordehandhaving. Dat leidde tot het systeem van het onderbrengen van armen, wezen en gehandicapten bij gezinnen tegen lage kosten. Bij de aanbesteding werden ze object van marklogica en dat lokte misstanden uit tot laat in de 19e eeuw kinderbescherming en sociale hervormingsbewegingen het systeem aan de kaak stelden. 

De tijden

 Auteur Joris Luyendijk maakt zich maandag in een opinieartikel in NRC boos over het wegbezuinigen van het TV programma Zomergasten.  Een van zijn argumenten voor informatieve programma's is een mooie kenschets van de geopolitieke situatie nu de VS zijn buitenlandbeleid heeft herijkt: "We zitten als land in ongekend zwaar weer: er woedt een oorlog in Europa, terwijl de Amerikaanse bescherming is omgeslagen in chantage, intimidatie en agressie. In Frankrijk, Duitsland en Engeland dreigen extreemrechtse populisten de macht over te nemen terwijl Big Tech van binnenuit onze democratie ondermijnt en onze samenleving overneemt. En dan is er nog klimaatverandering. 

Thuis in de 17e eeuw

Nu ik maandag toch in Amsterdam moest zijn, nam ik de kans waar om weer eens naar het Rijksmuseum. Daar loopt de tentoonstelling Thuis in de 17e eeuw. Aardige tentoonstelling van hoe er in de Gouden Eeuw door de middel- en rijke klasse werd gewoond. 

Ik noteer voor mezelf twee boeiende inzichtjes: de 17e eeuwers hielden wel van een gokje. Het Ganzenbord, nu een kinderspel, verbeelde de weg van het leven van de kindertijd tot de oude dag ia de brug,n de herberg en de dood. Het was toen een gokspel waarbij geld werd ingezet. 

De consumptie van watervogels was in die tijd ook nog aan de orde. Uit onderzoek naar een beerput in Hoorn bleek dat er blauwe reiger, roerdomp en watersnip op tafel kwam, gebraden of verwrerkt in een pastei.met specerijen en suiker. Gezond en lekker, zo vond men. 

In het pakhuis

 Gisteravond zat ik dus in een panel in Pakhuis de Zwijger dat samen met WUR een debat over de weerbaarheid van ons voedselsysteem organiseerde. Het geheel is openomen, deels al uitgezonden op AT5 en hier in zijn geheel te zien. Ik had de taak gekregen om te laten zien dat ook technologie een oplossing biedt. Bioech, Robotica, AI, Nanotechnologie, BRAIN als het ware. Gf GRAIN als je meer van genetica dan van biotechnologie houdt. Dat beviel niet iedereen in de ecologische hoofdstad, maar zo werd het een informatieve avond.

KING Atlas

Een huis leegruimen levert soms nog aardige vondsten op. Zo kwam ik in het bezit van een exemplaar van de King-atlas. Een fameus document dat werd uitgegeven door de pepermunt-fabrikant Tonnema in Sneek. Ongedateerd en uit het voorwoord van de direct aan de 'KING-vrienden'  maak ik op dat het mogelijk een tweede editie was. 

Aan de hand van kaarten van Flevoland  en de Deltawerken kun je meestal wel inschatten uit welk tijdvak dit stamt. Ik schat eerste helft jaren 60. Want de wegen in het oosten van Oostelijk Flevoland staan er op en Zuidelijk Flevoland is nog in aanleg (droog 1968). Hoewel Lelystad (1967) er wel opstaat, naast Kamp Lelystad (nu: Lelystad-haven).

Ook anderszins een mooi tijdsbeeld: van elke provincie is er een verkeerskaart en een grondsoortkaart. Die laatste zegt iets over landbouwsystemen en landschap. Niet zozeer ingetekend, maar de lezer kon vermoedelijk die relatie leggen en het platteland was nog belangrijk genoeg om daar de helft van de atlas mee te vullen (en niet met de rest van Europa of zo). Verder vier kaartjes van de grote werken van de wederopbouw: de IJsselmeerpolders, de Deltawerken, het Noordzeekanaal-gebied (industrie) en Europoort. Rozenburg is nog gewoon Rozenburg, met het dorp Blankenburg. De transformatie naar het Botlekgebied was er hooguit in geprojecteerd. Ook dat duidt op begin jaren 60.

Pakhuis

 Maandagavond bent u van harte welkom in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger.  Een bijeenkomst over ons voedselsysteem, ik zit er in het panel. Voor details, zie alhier

Burgerberaad Klimaat

 Eerder dit jaar meldde ik dat het Burgerberaad Klimaat mij een paar keer vroeg langs te komen om als expert gehoord te worden. Het beraad heeft vandaag zijn adviezen aangeboden. Ik kon er in Madurodam vanochtend helaas niet bij zijn, maar hier wel een link naar het advies en de mogelijkheid steun te betuigen. Ik ga me over het advies buigen..